مجله نوجوان 04 صفحه 24

هنر علی شیرازی آشنایی با انواع موسیقی های رایج ایرانی درآمد تا اوج و فرود، نغمههایی را به وجود می آورد که چون زنجیر به هم وابستهاند و ردیف به مجموع تدوین شده این دستگاهها با تمام جزئیات مربوط به آنها گفته می شود. ردیف به دو صورت سازی و آوازی روایت شده به این معنی که قالبهای هر دو یکی است اما چون اجرای ساز با حنجره انسان متفاوت است این دو فرقهایی جزئی با هم دارند. ردیف سازی مجرد به اهتمام «میرزا عبدا...» از نوازندگان مطرح و بنام قاجار (فرزند علی اکبر خان فراهانی) و پدر استاد «احمد عبادی» جمع آوری شده و ردیف آوازی به روایت « عبدا. .. دوامی » استاد بزرگ ایران است. دستگاههای ایرانی عبارتند از: «شور»، «ماهور»، « همایون »، «سه گاه»، « چهار گاه »، « نوا »، « راست پنج گاه »؛ که دستگاه شور به عنوان مادر دستگاههای ایرانی شناخته می شود و دارای چهار مشتق به نامهای دشتی، بیات ترک، ابوعطا و افشاری است. همچنین دستگاه همایون نیز یک مشتق به نام بیات اصفهان دارد. البته در جزئیات ارائه ردیف و نام بعضی گوشهها و حتی دسته بندی دستگاههایی چون نوا و راست پنج گاه اختلافهایی نیز وجود دارد اما جوهر هر ردیف یکی است. ردیف موسیقی ایرانی گنجینه ای تمام نشذنی و بزرگ و ارزشمند از نغمهها و آوازهای این مرز و بوم است که گرچه جزو افتخارات ملی و میهنی و میراث فرهنگی ما به شمار می رود اما متأسفانه هنوز به درستی به جهانیان معرفی نشده است. نکته جالب توجه اشتراک و نزدیکی دو گام بزرگ و کوچک «ماژور» و «مینور» موسیقی بین المللی به « ماهور » و « بیات اصفهان » در موسیقی ایرانی است که به احتمال زیاد و به دلیل قدمت تاریخی و فرهنگی ایران از موسیقی کشور ما وارد موسیقی جهانی شده است و شباهت سازهای آرشه ای و بادی به کمانچه و نی ( سازهای ملی و قدیمی ) نیز تداعی کننده این نکته است که می توان این سازها را مادر خیلی از انواع سازهای رایج در موسیقی امروز دانست. موسیقی ایرانی برآمده از بطن تاریخ و فرهنگ کهن و زندگی و آداب و رسوم این مرز و بوم است و به همین دلیل ردیف دستگاههای آن ارتباطی تنگاتنگ با ادبیات فاخر پارسی دارد؛ به صورتی که اگر در جمله بندیهای ملودیک تک تک گوشهها دقت کنیم، وزن آنها با اندکی تفاوت از بحور عروضی اشعارمان گرفته شده و حتی تکنوازیها نیز به همین منوال است. عده ای موسیقی ایرانی را غم انگیز می دانند و آن را مناسب زندگی مدرن و امروزی نمی بینند اما در جواب ایشان باید گفت که موسیقی ایرانی بازگو کننده سرگذشت قوم آریایی است که حوادث زیادی را از سر گذرانده و می توان ردپای آن اتفاقها را در این هنر دید. دیگر آن که این هنر از عرفان شرقی و خصوصاً ایرانی- اسلامی تأثیر زیادی پذیرفته و غم خاصی که در آن وجود دارد نه از سر دلتنگی که از دلدادگی است. همچنین وجود نغمههای شاد فراوان در میان آهنگها و تصنیفهای ایرانی نظیر مبارک باد، تولدت مبارک و چهار مضرابهای فراوان را نشان می دهد. انعطاف پذیری این موسیقی و تناسب آن با موقعیتهای مختلف. اما یک نکته را نباید از نظر دور داشت که بخشهای زیادی از هنرهای اصیل و ملی میهن ما تحریف شده و بسیاری از آنها نیز هنوز چون رازی سر به مهر دست نخورده و بکر باقی مانده است و حالا حالاها جا دارد تا هنرمندان هر رشته پای در راههای ناپیموده و کمتر پیموده بگذارند و جلوههای تازه هر یک از این هنرها را به هنردوستان عرضه کنند. به قول شاعر: پرده بگردان و بزن ساز نو هین که رسید از فلک آواز نو موسیقی اصیل ایرانی در کشور عزیز ما ایران با چند هزار سال تاریخ که مهد تمدن و یکی از دو، سه قدرت سیاسی بزرگ دنیای قدیم بوده، هم اکنون انواع موسیقی توسط هنرمندان این عرصه تولید و عرضه می شود که به مرور و در هر شماره به معرفی آنها خواهیم پرداخت: آثار ضبط شده موسیقی اصیل ایرانی که با نام موسیقی سنتی یا دستگاهی نیز شناخته می شود، از حدود صد سال پیش تا امروز در دسترس است. این موسیقی در کنار موسیقی سرزمینهای آفریقایی و کشورهایی نظیر هندوستان، چین و ژاپن از موسیقیهای ریشه دار جهان است و تأثیر فراوان آن را در موسیقی همسایگان ایران نظیر آذربایجان، افغانستان، ترکیه و تمامی کشورهای عربی و حتی جهان می توان مشاهده کرد. هنری که در کنار ادبیات، خوشنویسی، نمایش و مینیاتور در ایران از افتخارات ما به شمار می رود با کمال تأسف در طول تاریخ پرفراز و نشیب ما به دلیل حوادث و جنگهای بی شمار همانند دیگر بخشهای فرهنگ و هنر کشورمان همواره در معرض تهدید و همچنین دچار تغییر بوده اما هر بار آتش آن از زیر خاکستر بیرون آمده و حیاتی دوباره آغاز کرده است. در مورد این میراث گران قدر که به صورت سینه به سینه به ما رسیده تا قبل از اختراع دستگاههای ضبط و پخش صوت (در شکل اولیه صفحههای گرامافون) نمی توان به طور دقیق اظهار نظر کرد و چون اسناد و مدارک موجود مربوط به قبل از این اختراع مهم به آن صورت قابل استفاده نیست. معرفی مان را با گوشه چشمی به قبل از همین زمان آغاز کرده و تحقیقات مفصل تر را به آینده موکول می کنیم. موسیقی در کشور ما با گرویدن ایرانیان به دین مبین اسلام در میان مردم به صورت مخفیانه و بیشتر در میان اعیان و اشراف و دربار و حاکمان رواج داشت که تا دوره قاجار شاهان هر دوره همواره دستههای مختلف نوازندگان و رامشگران مخصوص به خود را در اختیار داشته و همواره از بهترینهای این هنر در زمان خود استفاده می کردند. تحول بزرگ همچنان که گفتیم در اواخر دوره قاجار با اختراع دستگاههای مربوط به ضبط و پخش صوت اتفاق افتاد و به مرور باعث جاودانگی آثار هنرمندان و رواج این هنر در میان عامه مردم شد. مهمترین رکن موسیقی ایرانی بر ردیف دستگاههای آن است. دستگاه به مجموعه قطعههایی به نام گوشه گفته می شود که در دسته بندی از نظر گام و ملودی به هم نزدیکاند و توالی آنها از