مجله نوجوان 50 صفحه 21

انواع گوناگون ماسه ها سنگ محکمی در معرض عمل باد، باران و یخبندان قرار می گیرد. سپس خرد می شود و بعد به اجزای بسیار ریزی تقسیم می شود. هر گاه این اجزا به اندازه ای خرد و ریز شوند که قطرشان به نیم تا 5/2 میلیمتر برسد شن یا ماسه نامیده می شوند. ماسه از ذرات مواد معدنی که سنگها را به وجود می آورند نیز درست می شود. بنابراین، می توان هر یک از این سنگهای معدنی را در ماسه پیدا کرد. یکی از سنگهای مهم معدنی که در ماسه پیدا می شود، کولتیز (در کوهی) است. این سنگ بسیار سخت و خیلی هم فراوان است. بعضی از ماسه ها حدود 99 درصد کوارتز خالص دربر دارند. سنگهای مهم دیگر که ممکن است در ماسه پیدا شوند عبارتند از: فلدسیلت، کالسیت، میکا و سنگ آهن. ماسه در هر جا که سنگها در معرض هوا قرار گرفته اند، یافت می شود. یکی از نواحی که مقدار فراوانی ماسه از آنجا به دست می آید، ساحل دریاست. در ساحل، امواج و ریگهای باد آورده به سنگها برخورد می کنند و آنها را می سایند. همچنین، اب نمکین دریا باعث حل شدن برخی مواد معدنی سنگها شده، آنها را متلاشی می سازد و بدین سان ماسه پدید آید. باد ماسه های نرم را کنار ساحل بر می دارد و به جاهای دیگر می برد. به این طریق گاهی باد آنقدر ماسه با خود حمل می کند که ممکن است سراسر جنگلی را زیر تل ماسه ها بپوشاند. حال ببینیم ماسه یا شنهایی که این همه در بیابانها یافت می شوند، از کجا آمده اند؟ این باد است که ماسه های نرم را در بیابانها پراکنده می کند. گاهی هم ممکن است از متلاشی شدن سنگها در بیابانی شن به وجود آید. از این گذشته برخی از بیابانها، روزی خود، زمین کف دریایی بودند که هزاران سال پیش آب آن عقب نشینی کرده و ماسه های موجود را بر جای نهاده است. شن یا ماسه ماده مفیدی است. این ماده در ساختمانهای جدید بسیار مصرف می شود. به هنگامی که ماسه با سیمان و آب آمیخته می شود، خمیر چسبیده و گل مانندی را تشکیل می دهد به نام "ملاط" که به زودی خشک شده و به صورت ماده بسیار محکمی به نام "بتون" در می آید. از ماسه در سنباده و شیشه سازی و برای تصفیه کردن آب نیز استفاده می شود. کرم خاکی کرم خاکی یکی از مفیدترین جانوران روی زمین است چون به انسان فایده بسیاری می رساند. بر اثر فعالیت این کرم در زیر زمین، خاک برای پرورش گیاهان بسیار آماده می شود. مگر نه این است که زندگی بشر بستگی به رویش گیاهان دارد؟ پس ببینید که کرم خاکی تا چه حد به بشر خدمت کرده است. کرم خاکی در زیر زمین راه می رود و از این راه روی، خاکها را حسابی زیر و رو و از هم باز می کند. در یک هکتار زمین کشاورزی حدود 40 تن خاک را کرمها در عرض یک سال زیر و رو می کنند. باز بر اثر راه رفتن کرم خاکی است که شیارهایی در خاک ایجاد می شود و بر اثر آن آب و هوا بهتر به ریشه گیاهان نفوذ می کند. علاوه بر این کرم خاکی، مواد گیاهی و حیوانی فاسد شده در زیرزمین را می خورد و حتی باعث کاشتن تخم گیاهان هم می شود. لابد می پرسید، چگوننه کرم دانه می کارد؟ بسیار خوب، این به آن دلیل است که گاهی کرم برگی را همراه خود به زیر زمین می کشد که به آن برگ، دانه گیاه یا درختی چسبیده است. در این صورت، دانه به طور طبیعی در زیر خاک رشد می کند و به صورت گیاهی در می آید. فضله کرم آهک فراوان دارد و این خود باعث حاصلخیزی خاک می شود. دانشمندان به اهمیت این موضوع روزی پی بردند که دیدند دشت نیل یکی از حاصلخیزترین زمینهاست. وقتی علتش را جستجو کردند متوجه شدند که در هر هکتار از آن، حدود 250 تن فضله کرم موجود است. پس به برکت وجود کرم است که دشت نیل سالهای سال یکی از غنی ترین زمینهای کشاورزی جهان به شمار می رود. در خاک آمریکا هم آنقدر کرم به وفور یافت می شود که اگر همه را وزن کنند، بیش از ده برابر وزن جمعیت مردم جهان، سنگینی خواهد داشت. اندام کرم خاکی از دو لوله درست شده که یکی در درون دیگری قرار گرفته است. لوله اندرونی دستگاه گوارش کرم به شمار می آید. کرم به هنگام خوردن، گردنش را بر می افرازد تا مقداری خاک را که خوراکش است، بردارد. سپس به کمک عضله های حلقیف آن را در داخل لوله اندرونی خود می فرستد. غذا به این ترتیب وارد چینه دان کرم می شود و سپس به سنگدانش می رود.