مجله نوجوان 65 صفحه 31

سبد حبیب بابایی سجّاده های آسمانی سجاده شاید برای بیشتر ما یادآور خاطرات خوش گذشته باشد ، هنگامی که در کنار پدر و مادر یا پدربزرگها و مادربزرگها بعد از شنیدن صدای اذان با پهن کردن آن به نماز ایستاده ایم ، امّا تا به حال شده است که از خود بپرسیم چرا در سجّاده نماز می خوانیم ؟ در اسلام هیچ حکمی نیست که در آن استفاده از سجّاده تصریح شده باشد ؛ در واقع برای مسلمانان درست از زمانی که جبرئیل نماز خواندن را به پیامبر آموخت و پیشانی حضرت در سجده در برابر خداوند با زمین تماس یافت ، همۀ زمین رنگ و بوی قدسی به خود گرفت . درباره پیدایش سجّاده اطلاعات درستی در دسترس نیست ؛ احتمالاً نخستین سجّاده ها در پی استفاده از مهر های ساده برای سجده پدید آمده اند . این سجّاده ها کاملاً ساده و از برگ های نخل ، پارچه ای ساده یا پاره ای حصیر و در کشور های سردسیر از پوست گوسفند یا دیگر حیوانات فراهم می شده است . با وجود اینکه امروزه سجّاده هایی با طرحها و رنگ های گوناگون به وجود آمده است ، سعی ما بر آن است که مختصری دربارۀ سجّاده های با نقش محراب صحبت کنیمم . در هر مسجدی محراب نشانگر قبله است و نقش محراب از قدیم طرح اصلی سجّاده بوده است . هر کسی در جهان اسلام با شنیدن نام سجّاده بی درنگ نقش منحنی محراب را به یاد می آورد . طرح محراب با سقف گنبدی و ستون های عمودی در دو طرف ، نمادی از آسمان و زمین است و به نوعی تمثیلی نشان دهنده ارتباط زمین و آسمان یا انسان و خدا است . از دیگر معانی آن می توان به پناهنگاه و محل روزی گرفتن نیز اشاره کرد . جایی که در آن حضرت مریم هم به لحاظ مادی و هم معنوی از آسمان مورد توجه و عنایت حق بوده است ! طبق مطالبی که پیش از این گفته شد وقتی نمازگزار در حالت سجده سر خود را در بخش بالایی سجّاده فرود می آورد وارد بخش قوسی شکل و آسمانی نقش محراب می شود . در واقع باید از سجّاده به عنوان محراب شخصی و خصوصی هر فرد یاد کرد که با قرار گرفتن در آن به سمت آسمان می چرخد و از دنیا فاصله می گیرد . در بین گذشتگان رسم چنین بوده است که گوشه ای از خانه خود را به عنوان محراب شخصی برای نماز و خلوت در نظر می گرفتند و همواره این مکان از حرمت و احترام خاصی برایشان برخوردار بوده است . ابن بطوطه ! جهانگرد مراکشی در سفرنامه خویش آورده است که از سجّاده تنها برای نماز استفاده نمی کردند بلکه فقرا و درویشان آن را چون چیزی محترم و مکانی مقدّس که برای راز و نیاز عاشقانه به درگاه الهی بر آن می نشستند همراه داشتند . احتمالاً قدیمی ترین نقّااشی مینیاتور موجود که تصویر سجّاده ای را با نقش محراب در خود دارد مربوط به کتاب تاریخ بلعمی در قرن چهاردهم میلادی است . در این مینیاتور پیامبر نشسته بر سجّاده در حال سخن گفتن با صحابۀ خویش است . با استفاده از مقاله «هنر سجّاده ، محتوا و رمز» نوشته اما کلارک ترجمۀ سید مصطفی شهر آیینی