مجله نوجوان 224 صفحه 21

کتابی گردآوری کرده دکتر محمد معین اشعار دهخدا را به سه دسته تقسیم می کند که عبارت است از : نخست اشعاری که به سبک متقدمان سروده است و بعضی از این نوع دارای جزالت و استحکامی است که تشخیص آنها از گفته های شعرای قدیم دشوار می نماید . دوم : اشعاری است که در آنها تجدد ادبی بکار رفته است . بسیاری از ادیبان معاصر مسمط یادآر ز شمع مرده یاد آر دهخدا را نخستین نمونه شعر نو بشمار می آورند . دهخدا شعر یاد آر زشمع مرده یاد آر که آن را در زیر مشاده می کنید را در یاد بود میرزا جهانگیرخان شیرازی ، مدیر روزنامه صوراسرافیل سروده است . ای مرغ سحر ، چون این شب تار ، / بگذاشت ز سر سیاهکاری/ وز تحفه روح بخش اسحار / رفت از سر خفتگان خماری بگشوده گره ز زلف زر تار / محبوبه نیلگون عماری / یزدان به کمال شد پدیدار / واهریمن زشتخو حصاری یاد آر ز شمع مرده ، یاد آر ای مونس یوسف اندر این بند / تعبیر عیان چون شد تو را خواب / دل پر ز شعف ، لب از شکر خند / محسود عدو به کام اصحاب رفتی بر یار خویش و پیوند / آزاد تر از نسیم و مهتاب / زان کو همه شام با تو یک چند / در آرزوی وصال احباب . . . علامه دهخدا در ساعت شش و سه ربع بعداز ظهر روز دوشنبه هفتم اسفند ماه 1334 شمسی در سن 77 سالگی پس از عمری خدمت به سیاست و فرهنگ و علم و ادب ایران در خانة مسکونی خویش واقع در خیابان ایرانشهر تهران به رحمت ایزدی پیوست . جنازه آن مرحوم در بامداد روز چهارشنبه به شهر ری مشایعت و در ابن بابویه در مقبره خانوادگی مدفون گردید . لغت نامه دهخدا همان گونه که پیداست لغت نامه مهم ترین و اساسی ترین اثر دهخدا و حتی شاید همه نویسندگان معاصر است و بیشتر شهرت و احترامی که دهخدا داراست به خاطر لغتنامه اوست . بنا به باور بسیاری چنین کار بزرگ و چنین سرمایه گذاری عظمیم برای زبان فارسی را به غیر از دهخدا تنها فردوسی انجام داده بود . تالیف لغت نامه دهخدا تاثیر بزرگی در پایداری و جاودانگی زبان فارسی گذاشت . امروز در ایران به هر کتابخانه ای که برویم از میزان مراجعانی که در جست وجوی معنای کلمه ای یا مطلبی علمی مجلدات لغت نامه دهخدا را ورق می زنند می توانیم به به راحتی ارزش و اهمیت این کتاب را درک کنیم . همه لغات فارسی و نام شهرها و روستاها و کلمات علمی و اشخاص بزرگ و حتی لغات عربی را می توان در لغت نامه دهخدا یافت . در جلوی هر کلمه ای ، معنای لغوی کلمه ، موارد استعمال آن ، طرز تلفظ صحیح آن ، اشعاری با آن و بسیاری از اطلاعات دیگر درباره آن قرار دارد . لغت نامه دهخدا هم دایره المعارف است و هم کتاب مرجع علم های گوناگون و هم لغت نامه . وجود این کتاب در هر خانه یا کتابخانه یا جای دیگری نعمتی بزرگ محسوب می شود . لغت نامه که دهخدا پنجاه سال یعنی بیشتر عمر خود را صرف آن کرد از پایه سه چهار میلیون فیشی تالیف شده است که دهخدا شب و روز به جمع آوری آنها مشغول بود . به گفته خود او و نزدیکانش او هیچ روزی از کار فیش برادری برای لغت نامه غافل نشد مگر دو روز به خاطر فوت مادرش و دو روز به خاطر بیماری سختی که داشت . دهخدا در سال 1324 هجری شمسی میلیونها فیشی را که در تهیة لغت نامه فراهم کرده بود به ملت ایران هدیه کرد مدتی بعد از تصویب طرح چاپ لغت نامه به وصیت خود دهخدا به عهده دکتر محمد معین گذارده شد . او که خود فردی فرهیخته بود و در ادبیات فارسی شش جلدی معین از آثار گرانبهای اوست به خوبی از عهده ادامه این کار خطیر برآمد . پس از فوت دکتر معین نیز این کار به وسیله دکتر سید جعفر شهیدی و ابوالحسن شعرائی و دکتر دبیر سیاقی و دیگران دنبال شد و به پایان رسید . تا زمانی که دهخدا زنده بود چهار هزار و دویست صفحه از لغت نامه تهیه شده بود در حالی که لغت نامه ای که امروز وجود دارد در پنجاه جلد و بیست و شش هزار صفحه به چاپ رسیده است . منابع تحقیق : پایگاه اطلاع رسانی سازمان ایرانشناسی پایگاه اطلاع رسانی علمی آموزشی فرهنگسرا لوح فشرده لغت نامه دهخدا - انتشارات دانشگاه تهران زندگی نامه دکتر محمد معین - پایگاه اطلاع رسانی بنیاد اندیشه اسلامی پایگاه اطلاع رسانی موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران دوست نوجوانان سال پنجم / شماره 12 پیاپی 224 / 13 تیر 1388