کاوه کهن
پرده اول: سلامت تئاتر
برای من و شما تلویزیون و سینما سرگرمیهای آشنایی هستند که از طریق آنها نمایش هنرمندان را به تماشا مینشینیم، اما تا چند سال پیش که تلویزیون و سینما نبود، تئاتر مهمترین تفریح مردم به حساب میآمد. نمایشهای اصیل و ایرانی در شادی و غم، تعریفهای متفاوتی داشتند. سیاهبازیها و نمایشهای روحوضی در جشنها و اعیاد و تعزیه در سوگواریهای ماه محرم جایگاه خاص خودشان را داشتند. مردم، تئاتر را تنها یک سرگرمی نمیدانستند و از آن تأثیر میگرفتند. امیدوارم فرصتی به دست آید تا درباره این اجراهای اصیل نیز سخن بگوییم. اما نکتهای که میخواهم در اینجا به آن بپردازم، ورود تئاتر از فرنگ یا همان خارج امروزی به کشورمان است...
این اولینهای تئاتر را با هم میخوانیم و راجع به دنیای نمایش بیشتر فکر میکنیم.
تماشاخانه در طهران
اولین تالار نمایش که به سبک اروپایی در ایران ساخته شد، تالار مدرسه دارالفنون است که «مزینالدوله نقاشباشی» آن را ساخت. در بخش جنوبی بنای این مدرسه، مشرف به حیاط خلوت شاهی، سالن و سکوی کوچکی در جمادیالثانی 1303 هجری قمری ساخته شد، تماشاخانهای غرفه غرفه همچون تکیه دولت، تماشاخانه دارالفنون محلی خصوصی برای شاه و درباریان بود که گنجایش سیصد نفر را داشت. خواست ناصرالدینشاه نیز چیزی جز این نبود. برای او بزرگترین هنر، آن بود که سرگرمش کند و نمایش برای نوعی سیرک بود. او در سفرنامه خود مینویسد: «... مقلد و خواننده و بندباز و آدمباز و غیره جلوی مردم توی عمارت میزنند و میخوانند. آدمباز چیز غریبی است. شخصی است پهلوان و جوان. لباس میپوشد به رنگ بدن. یک بچه چهار، پنج ساله را که شیطانترین اطفال است با یک پسر بزرگتر را طوری روی دست و پا بازی میدهد و هوا میاندازد که شخص موش کوچکی را بازی میدهد. هرطور هم که اینها را هوا میاندازد، باز روی دو پا زمین میآیند و ...»
پولی که برای داخل شدن به تماشاخانه از اشراف گرفته میشد دو تا سه تومان بود که در آن زمان رقم قابل توجهی میشد. میگویند نخستین نمایشنامهای هم که در دارالفنون به نمایش درآمد کار گروه اروپاییان ساکن تهران از «مولیر» بود. سرانجام توجه به کمدیهای مولیر به آنجا رسید که ترجمه و بازی کارهای او برنامه اصلی و همیشگی تماشاخانه دارالفنون شد. از جمله بناهای بزرگی که در ابتدای ظهور تئاتر اروپا در ایران به منظور تماشاخانه به کار میرفت پارک اتابک و پارک ظلالسلطان و پارک امینالدوله بود.
نمایشنامه فرنگی
هفده سال پیش از گشایش تماشاخانه دارالفنون در سال 1286 قمری در چاپخانه تصویرالافکار اسلامبول نمایشنامه میزانتورپ (گزارش مردم گریز) اثر «مولیر» چاپ و منتشر شد. این در واقع نخستین نمایشنامهای بود که از فرانسه به فارسی برگردانده شد و این نه برگردانی دقیق بلکه اقتباسی از آن بود که حتی نام شخصیتهای آن نیز به نامهای فارسی تغییر کرده بود. این نمایشها به وسیله «میرزا حبیب اصفهانی» ترجمه میشد. او کوشیده بود متنها را با نثری موزون برگرداند. شاید به این دلیل که نسخه اصلی آن به شکل موزون سروده شده بود.
[[page 28]]
انتهای پیام /*