گفتاری دربارۀ نقد و نسیه
مسأله 1 ـ کسی که چیزی را بفروشد و در آن، مدت دار بودن ثمن را شرط نکند نقد و حالّ می باشد، پس بایع حق دارد بعد از تسلیم نمودن مبیع، هر وقت (بخواهد) ثمن را مطالبه کند. و هر وقت که مشتری خواست آن را به او بپردازد، بایع حق خودداری از گرفتن آن را ندارد. و اگر برای ثمن مدت شرط شود نسیه می باشد که بر خریدار واجب نیست قبل از آن مدت بپردازد اگرچه مطالبه شود، چنان که اگر خریدار قبل از آن مدت، آن را تحویل دهد، بر فروشنده واجب نیست آن را تحویل بگیرد. و حتماً باید مدت، معیّن و مضبوط باشد به طوری که احتمال زیاده و کم در آن راه پیدا نکند، پس اگر برای ثمن مدت شرط شود و تعیین مدت نشود یا به طور مجهول تعیین شود بیع باطل است و اقوی آن است که مدتی که فی حد نفسه معیّن است ولی خریدار و فروشنده، آن را نمی دانند کافی نیست.
مسأله 2 ـ اگر چیزی را به ثمنی نقد و به بیشتر از آن تا مدتی بفروشد به این صورت که بگوید: به تو نقداً به ده و نسیه تا یک سال به پانزده فروختم، و مشتری قبول کند در باطل بودن آن اشکال است. و اگر گفته شود که معامله صحیح است و برای بایع کمترین دو ثمن ولو در سر آن مدت است، بعید نیست؛ لیکن احتیاط ترک نشود. البته اگر آن را به ثمنی تا مدتی و به بیشتر از آن تا مدت دیگر بفروشد اشکالی در بطلان آن نیست.
مسأله 3 ـ مدت دار کردن ثمنی که حالّ است (و فعلاً پرداختن آن لازم است) بلکه هر دینی، را (که حالّ است) به بیشتر از آن جایز نیست؛ به این که بر ثمنی که بایع استحقاق آن را دارد مقداری بیفزاید تا آن ثمن را تا این مدت عقب بیندازد. و همچنین جایز نیست که در ثمن مدت دار بیفزاید تا در مدت آن بیفزاید؛ چه این کار به صورت بیع واقع شود، یا
[[page 607]]صلح یا جعاله یا غیر این ها و عکس آن جایز است، و آن این است که به صورت صلح یا ابراء، با کم کردن ثمن، در مدت آن عجله شود.
مسأله 4 ـ اگر چیزی را نسیه بفروشد، خرید آن از او قبل از رسیدن مدت و بعد از آن، به جنس ثمن یا به غیر آن جنس، جایز است؛ چه با ثمن اول مساوی باشد یا نباشد و چه فروش دوم نقد باشد یا مدت دار؛ و این وقتی جایز است که در بیع اول شرط نشده باشد، بنا بر این اگر بایع در فروش آن بر مشتری شرط کرده باشد که آن را بعد از خریدن به خود او بفروشد یا خریدار شرط کرده باشد که فروشنده، آن را از او بخرد بنابر احتیاط (واجب) صحیح نیست، چنان که اگر برای تخلص از ربا این حیله را بنماید مطلقا جایز نیست.
[[page 608]]