گفتاری دربارۀ رمی جمره های سه گانه
مسأله 1 ـ رمی «جمرات سه گانه» یعنی جمرۀ اولی و وسطی و عقبه، در روز شب هایی که باید بیتوته کند، بر او واجب است، حتی روز سیزدهم برای کسی که بیتوتۀ شب سیزدهم بر او واجب است، پس اگر رمی را ترک کند حجش صحیح است ولو این که عمداً ترک کرده باشد اگرچه گناه کرده است.
مسأله 2 ـ واجب است که در هر روز هر جمره ای را با هفت سنگ بزند، و آنچه که در رمی جمره عقبه ـ بنابر آنچه که گذشت ـ معتبر بود بدون هیچ فرقی در سنگ ها و در رمی (اینجا) معتبر است.
مسأله 3 ـ وقت رمی از طلوع آفتاب تا غروب است، پس اختیاراً در شب جایز نیست. و اگر دارای عذری مثل خوف و مرض یا علتی باشد و یا چوپان باشد، در شب (قبل از) آن روز یا شب بعدی جایز است.
مسأله 4 ـ ترتیب (در رمی جمرات) واجب است به این که از جمرۀ اول شروع کند، سپس جمرۀ وسطی و پس از آن جمرۀ عقبه، پس اگر مخالف این ترتیب عمل کند ولو
[[page 517]]این که از روی عمد نباشد، اعادۀ آن به طوری که ترتیب حاصل شود واجب است.
مسأله 5 ـ اگر جمرۀ اول را با چهار سنگ بزند، سپس چهار سنگ به جمرۀ وسطی بزند، سپس به رمی جمرۀ عقبه مشغول شود صحیح است و بر او واجب است همۀ آن ها را به هرنحوی که می خواهد تمام کند، لیکن برای کسی که عمداً چنین کرده، احتیاط اعاده است. و همچنین جایز است که جمرۀ قبلی را با چهار سنگ بزند سپس جمرۀ بعدی را بزند؛ بنا بر این واجب نیست که همۀ سنگ ها مقدّم باشند.
مسأله 6 ـ اگر رمی یک روز را فراموش کند، باید روز دیگر آن را قضا نماید و اگر دو روز را فراموش کرد، باید در روز سوم هردو را قضا نماید و همچنین است اگر عمداً رمی را ترک نماید. و واجب است قضا را بر ادا مقدم دارد و آن را که جلوتر قضا شده مقدم دارد، پس اگر رمی روز عید و بعد آن را ترک نماید روز دوازدهم اول وظیفۀ رمی روز عید را به جا می آورد، سپس وظیفۀ روز یازدهم و پس از آن روز دوازدهم را. و خلاصه این که: ترتیب به همان گونه که در ادا معتبر است، در قضا ـ چه در تمام جمرات و چه در بعض آن ها ـ معتبر است، بنا بر این اگر بعضی ها را ـ مثلاً مانند جمرۀ اول ـ ترک کرده باشد و در روز دیگر متوجه شود، باید اول وظیفۀ روز قبل را به ترتیب انجام دهد، سپس وظیفه همان روز را بیاورد، بلکه احتیاط (واجب) آن است که در جایی که تمام جمره ها را یا بعضی از آن ها را با چهار سنگ رمی نماید و در روز دیگر یادش بیاید، قضا را بر ادا مقدم بدارد و آن را که جلوتر قضا شده بر غیر آن مقدّم دارد.
مسأله 7 ـ اگر برخلاف ترتیب رمی کند و در روز دیگری یادش بیاید، باید به طوری اعاده کند که ترتیب حاصل شود، سپس وظیفۀ روز حاضر را بیاورد.
مسأله 8 ـ اگر رمی جمرات سه گانه را فراموش کند و داخل مکه شود، چنانچه در ایام تشریق یادش بیاید در صورت امکان واجب است به منی برگردد وگرنه باید نایب بگیرد. و اگر بعد از ایام تشریق یادش بیاید یا عمداً تا بعد از ایام تشریق تأخیر بیندازد احتیاط (واجب) آن است که بین آنچه که ذکر شد و قضای آن در سال آینده، در همان روزهایی که رمی از او فوت شده به وسیلۀ خودش یا نایبش جمع نماید. و اگر رمی جمرات سه گانه را
[[page 518]]فراموش کند تا آن که از مکه خارج شود احتیاط (واجب) آن است که آن ها را در سال آینده ولو به این که نایب بگیرد قضا نماید. و حکم فراموش کردن بعضی از آن ها در جمیع آنچه که گذشت مانند فراموش کردن همۀ آن ها است، بلکه حکم کسی که در هرسه جمره یا در بعضی از آن ها کمتر از هفت سنگ زده باشد بنابر احتیاط (واجب) همان حکم فراموش کردن همۀ آن ها است.
مسأله 9 ـ شخصی که عذر دارد ـ مانند مریض و علیل ـ و کسی که قدرت بر رمی ندارد مانند طفل، باید نایب بگیرد و اگر توانایی بر نایب گرفتن هم ندارد مانند بیهوش، باید ولیّ یا غیر او از طرف او رمی نماید، و احتیاط (واجب) آن است که نایب تا مأیوس شدن از توانایی منوب عنه تأخیر بیندازد. و بهتر آن است که در صورت امکان، شخص صاحب عذر را نزد جمره ببرند و در حضور او رمی نمایند، و در صورت امکان، سنگ را بر دست او گذاشته و با دست او آن را رمی نمایند. پس اگر نایب وظیفه اش را انجام دهد سپس عذر برطرف شود، در صورتی که با یأس از توانایی به نایب، نیابت داده، اعاده بر او واجب نیست وگرنه بنابر احتیاط (واجب) اعاده اش واجب است.
مسأله 10 ـ اگر غیر شخص معذور، مانند ولیّ او از برطرف شدن عذر او مأیوس شود، اذن خواستن از او در نیابت، واجب نیست؛ اگرچه احوط (استحبابی) است. و اگر توانایی بر اذن دادن نداشته باشد، اذن خواستن معتبر نیست.
مسأله 11 ـ اگر بعد از گذشت روز، شک کند که وظیفۀ آن روز را انجام داده است یا نه، نباید اعتنا کند. و اگر بعد از آن که وارد رمی جمرۀ بعدی شده در اصل رمی جمرۀ قبلی و یا در صحت رمی آن شک نماید نباید اعتنا به این شک کند. چنان که اگر بعد از فارغ شدن و یا گذشتن از آن، در صحت آنچه که انجام داده شک نماید باید بنا را بر صحت آن بگذارد. و اگر قبل از آن که وارد رمی جمرۀ بعدی شود در عدد (سنگ هایی که زده) شک نماید و احتمال کمبود بدهد واجب است که آن را رمی نماید تا (زدن) هفت مرتبه را احراز کند و بنابر احتیاط (واجب) حتی در صورتی که از آن منصرف شده و به چیز دیگری هم مشغول شده باشد (باید آن را رمی کند تا یقین نماید). و اگر بعد از آن که وارد جمره بعدی شد، در
[[page 519]]عدد رمی جمرۀ قبلی شک نماید، چنانچه رمی چهار سنگ را احراز نموده و در بقیه شک دارد، بنابر احتیاط (واجب) آن ها را کامل می کند، بلکه همچنین است اگر بعد از آن که رمی جمرۀ بعدی را تمام نموده در عدد جمرۀ جلویی شک نماید. و اگر شک نماید که چهار سنگ زده یا کمتر، باید بنا را بر زدن چهار سنگ بگذارد و بقیه را رمی نماید.
مسأله 12 ـ اگر بعد از گذشتن روز یقین کند که یکی از جمرات سه گانه را نزده است، جایز است که اکتفا به قضای رمی جمرۀ عقبه نماید؛ و احتیاط (مستحب) آن است که رمی همه را قضا نماید. و اگر بعد از آن که هر سه جمره را رمی کرد به کمبود سه سنگ و یا کمتر از یکی از سه جمره یقین پیدا کند، باید هر سه جمره را هرچه که احتمال کسری می دهد بزند. و اگر در همین فرض به کمبود یکی از آن ها از چهار سنگ یقین پیدا کند، بعید نیست که اکتفا به رمی جمرۀ عقبه و تکمیل کسری در آن جایز باشد و احتیاط (مستحب) آن است که تمام وظیفۀ (هفت سنگ) را در مورد جمرۀ عقبه انجام دهد؛ و احتیاط بیشتر آن است که عمل رمی را در هر سه جمره از نو به جا آورد.
مسأله 13 ـ اگر بعد از گذشتن روزهای سه گانه، یقین کند که یکی از روزها را رمی ننموده است و خصوص آن روز را نداند (که کدام روز بوده است) باید با مراعات ترتیب، رمی تمام هر سه روز را قضا نماید؛ اگرچه احتمال داده می شود که اکتفا به قضای روز آخر، جایز باشد.
[[page 520]]