«نیّت»
مسأله 1 ـ در روزه نیّت شرط است؛ بدین گونه که با قصد قربت آن عبادت مخصوصی را که در شرع معیّن شده قصد کند و برخودداری از چیزهایی که روزه را باطل می کند تصمیم بگیرد. و لازم نیست که همۀ مبطلات را جدا جدا بداند، بنا بر این اگر نیّت کند که از تمامی مبطلات خودداری نماید و مبطل بودن بعضی چیزها را نداند یا گمان کند که مبطل نیست ـ مانند اماله ـ ولی انجام ندهد، روزه اش صحیح است و همچنین اگر خودداری از چیزهایی را نیّت کند که می داند مبطلات هم در میان آن ها است بنابر اقوی صحیح است. و در نیّت روزه بعد از قصد قربت و اخلاص به جز تعیین روزه ای که می خواهد امر آن را اطاعت کند چیز دیگری لازم نیست. و در روزۀ ماه رمضان، نیّت روزۀ فردا کفایت می کند و تعیین آن لازم نیست، بلکه اگر نداند یا فراموش کند که ماه رمضان است و روزه دیگری را نیّت نماید، از ماه رمضان حساب می شود، بر خلاف کسی که بداند ماه رمضان است (و غیر آن را نیّت کند) که از هیچ کدام حساب نمی شود. اما در غیر ماه رمضان، باید آن را تعیین نماید به این معنی که نوع معیّنی را قصد کند، مانند روزه کفّاره، قضا و نذر مطلق بلکه نذر معیّن نیز، بنابر اقوی (که تعیین آن هم لازم است). و تعیین اجمالی روزه کفایت می کند، مثل این که آنچه بر عهدۀ او واجب است یک نوع روزه باشد و او آنچه را که در ذمّه دارد قصد کند، کفایت می کند. و در روزه های مستحبی مطلق (که مخصوص وقت معینی نیست) اظهر آن است که تعیین آن لازم نیست، بنا بر این اگر روزۀ
[[page 315]]فردا را برای خدا نیّت کند، در صورتی که آن روز برای روزه گرفتن صلاحیت داشته باشد و روزۀ مستحبی هم از آن شخص صحیح باشد، این روزه صحیح است و به عنوان مستحب واقع می شود، بلکه روزه مستحبی معیّن، اگر خصوصیت آن به (انجام گرفتن در) زمان خاص باشد نیز چنین است مانند ایام البیض، جمعه و پنجشنبه، البته در احراز ثواب آن خصوصیت، احراز کردن آن روز و قصد کردن آن لازم است.
مسأله 2 ـ در قضای روزه از جانب غیر، نیّت نیابت لازم است اگرچه روزه ای غیر از آن در ذمّه اش نباشد.
مسأله 3 ـ در ماه رمضان، روزۀ غیر رمضان واقع نمی شود، چه روزۀ واجب باشد و چه مستحب، چه آن شخص، مکلّف به روزۀ ماه رمضان باشد و چه مثل مسافر و مانند آن مکلّف به روزۀ رمضان نباشد، بلکه در صورتی که نداند یا فراموش کند که ماه رمضان است اگر روزۀ غیر ماه رمضان را نیّت کند، از ماه رمضان حساب می شود، همان طور که گذشت.
مسأله 4 ـ در روزۀ واجب معیّن، رمضان باشد یا غیر آن، بنابر اقوی وقت مخصوصی برای نیّت نیست، بلکه ملاک آن است که روزه از روی تصمیم و قصدی که در نفس باقی می ماند تحقّق یابد، اگرچه با خواب یا غیر خواب، از روزه غافل شود. وفرقی نیست که این تصمیم، هم زمان با طلوع فجر به وجود آید یا قبل از آن و فرقی نیست که در شبی که فردای آن می خواهد روزه بگیرد به وجود آید و یا قبل از آن، پس اگر روز قبل تصمیم گرفت که فردا را روزه باشد و با این تصمیم تا آخر روز بعد بخوابد، بنابر اصحّ روزه اش صحیح است. البته اگر به خاطر عذری، مانند فراموشی یا غفلت یا ندانستن این که ماه رمضان است یا بیماری یا مسافرت، نیّت روزه نکند و قبل از ظهر عذر او برطرف شود و کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد، وقت نیّت روزه تا ظهر امتداد پیدا می کند و وقتی که ظهر شد دیگر وقت نیّت از دست رفته است (و نمی تواند نیّت کند). البته جریان این حکم در همۀ عذرها اشکال دارد، بلکه در مورد مرض خالی از اشکال نیست، اگرچه خالی از قرب هم نیست. و وقت نیّت روزۀ واجب غیر معیّن، در حال اختیار، تا ظهر ادامه
[[page 316]]دارد نه بعد از ظهر، پس اگر به نیّت این که روزه نگیرد، داخل صبح شود و کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد و قبل از ظهر تصمیمش عوض شود و بخواهد روزۀ قضای ماه رمضان یا روزه کفّاره یا نذر مطلق (غیر معیّن) را بگیرد، جایز و صحیح است، ولی بعد از ظهر صحیح نیست. و وقت نیّت روزۀ مستحبی ادامه دارد تا این که به اندازه نیّت کردن به اذان مغرب مانده باشد.
مسأله 5 ـ روزی را که شک دارد که از ماه شعبان است یا ماه رمضان، بنا می گذارد که از ماه شعبان است، بنا بر این روزه اش واجب نیست و اگر به نیّت آن که از ماه شعبان است، روزۀ مستحبی بگیرد و بعد معلوم شود که از ماه رمضان بوده است، از ماه رمضان کفایت می کند (و حساب می شود) و همچنین اگر این روز را به نیّت این که از ماه شعبان است روزۀ قضا یا نذری بگیرد و رمضان باشد مجزی است، بلکه اگر این روز را روزه بگیرد، به نیّت این که اگر واقعاً ماه رمضان است، واجب و اگر نیست، مستحب باشد، صحّت آن بعید نمی باشد، اگرچه تردید در نیّت داشته باشد، البته اگر به نیّت رمضان، این روز (یوم الشکّ) را روزه بگیرد، نه برای ماه رمضان حساب می شود و نه برای غیر ماه رمضان.
مسأله 6 ـ اگر در یوم الشک تصمیم بر افطار (و روزه نبودن) داشته باشد، سپس در بین روز روشن شود که از ماه رمضان است، پس اگر کاری که روزه را باطل می کند، انجام داده باشد یا آن که بعد از ظهر مطلب روشن شود هرچند مفطری انجام نداده باشد، واجب است تأدّباً تا مغرب امساک کند و قضای آن را هم بگیرد و اگر قبل از ظهر روشن شود و کاری که روزه را باطل می کند انجام نداده باشد، باید نیّت روزه کند و مجزی است.
مسأله 7 ـ اگر یوم الشک را به نیّت این که از شعبان است روزه بگیرد و بعد به خاطر فراموشی، کاری که روزه را باطل می کند، انجام دهد و بعد از آن روشن شود که ماه رمضان بوده است، از روزه ماه رمضان مجزی است، البته اگر روزه اش را با ریا و مانند آن فاسد کرده باشد، مجزی نیست، اگرچه قبل از ظهر روشن شود که ماه رمضان است و تجدید نیّت کند.
مسأله 8 ـ همان طور که در ابتدای روزه، نیّت واجب است، ادامۀ آن در بین روز هم واجب است، پس اگر در روزۀ واجب معیّن، قطع آن را نیّت کند؛ یعنی، قصد کند که از
[[page 317]]روزه ای که گرفته دست بردارد، بنابر اقوی روزه اش باطل می شود، اگرچه قبل از ظهر دوباره به نیّت روزه برگردد، و همچنین است اگر به خیال این که روزۀ او خللی دارد، قصد به هم زدن روزه کند و بعد معلوم شود که خللی نداشته (باطل می شود). و تردید در این که به روزه اش ادامه دهد یا آن را قطع کند هم با ادامه دادن نیّت (که شرط بود) منافات دارد. و همچنین است اگر تردیدش به خاطر این باشد که چیزی پیش آید و نداند که آیا آن چیز، روزه را باطل می کند یا نه. و اما در غیر روزۀ واجب معیّن، اگر قطع آن را نیّت کند و دوباره قبل از ظهر به نیّت روزه برگردد، روزه اش صحیح است. تمام آنچه گفته شد، در جایی است که قصد به هم زدن و قطع روزه کند و اما قصد قاطع به این معنی که نیّت کند کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، بنابر اقوی روزه را باطل نمی کند، هرچند لازمۀ تبعی آن (برای شخص ملتفت) نیّت قطع روزه باشد، البته اگر نیّت قاطع کند و ملتفت باشد که لازمه اش نیّت قطع روزه است و لذا آن را هم مستقلاً قصد کند، بنابر اقوی روزه اش باطل می شود.
[[page 318]]