حکم سجدۀ سهو
مسأله 1 ـ سجدۀ سهو (در چند مورد) واجب می شود: برای سخنی که نمازگزار سهواً بگوید، ولو به خاطر این که گمان کرده که از نماز بیرون آمده است. و برای فراموش کردن یک سجده، اگر محل جبران آن گذشته باشد. و برای سلام بیجا، و فراموش کردن تشهدی که محل تدارک آن گذشته باشد بنابر احتیاط (واجب) در این دو. و برای شک بین چهار و پنج. و احتیاط (مستحب) آن است که برای هر زیاده و کمی در نماز که در محل آن، یادش نیامده، سجدۀ سهو نماید، اگرچه بنابر اقوی برای غیر آنچه که ذکر شد، واجب نیست، بلکه واجب نبودن سجدۀ سهو در ایستادن (بیجا) در جای نشستن، و یا بر عکس، (نشستن در جای ایستادن) خالی از قوّت نیست، و لکن سزاوار نیست که احتیاط ترک شود. و برای سخن گفتن سهوی، اگرچه طول بکشد در صورتی که یک بار سخن گفتن حساب شود، فقط دو سجدۀ سهو است، ولی اگر چندین بار سخن بگوید مثل این که وسط سخن گفتن یادش بیاید (و حرف زدن را ترک کند)، سپس بعد از آن فراموش کند (که سر نماز است) و مشغول سخن گفتن شود، (در این صورت) سجدۀ سهو، متعدد می شود.
مسأله 2 ـ اگر یک مرتبه سلام زیادی بگوید، ولو این که تمام صیغه های سلام باشد، باید برای سلام زیادی، یک بار دو سجدۀ سهو نماید و اگر سلام چند بار باشد، سجدۀ سهو
[[page 241]]برای آن هم به همان تعداد است. و احتیاط (مستحب) تکرار سجدۀ سهو است برای هر سلامی (مثلاً اگر دو صیغۀ سلام را بیجا گفته، دو بار دو سجدۀ سهو انجام دهد) و همچنین است حال سجدۀ سهو در تسبیحات اربع.
مسأله 3 ـ اگر به گردن نمازگزار سجدۀ سهو و قضای اجزای فراموش شده و چند رکعت نماز احتیاط واجب باشد، باید سجدۀ سهو را از هر دوی آن ها تأخیر بیندازد و احتیاط (واجب) آن است که رکعت های نماز احتیاط را بر قضای اجزاء، مقدم بدارد، بلکه وجوب این تقدیم خالی از رجحان نیست.
مسأله 4 ـ واجب است بعد از نماز فوراً سجدۀ سهو را به جا آورد و در صورتی که تأخیر بیندازد گناه کرده است، اگرچه نمازش صحیح است. و وجوب سجدۀ سهو و فوریّت آن به واسطۀ تأخیر انداختن آن از بین نمی رود، پس باید (باز هم) فوراً سجده نماید، چنان که اگر آن را مثلاً فراموش کند، تا یادش آمد، باید فوراً سجده نماید و اگر تأخیر بیندازد گناه کرده است.
مسأله 5 ـ در سجدۀ مذکور، هم زمان با اوّلین جزء مسمّای سجده، نیّت واجب است. و تعیین سبب سجدۀ سهو ولو این که متعدد باشد، واجب نیست. چنان که بنابر اقوی، ترتیب در اسباب سجدۀ سهو، موجب وجوب ترتیب در سجدۀ سهو نمی گردد. و تکبیر در آن واجب نیست، اگرچه احوط (استحبابی) است. و احتیاط (مستحب) آن است که تمام آنچه در سجدۀ نماز واجب است، خصوصاً قرار دادن هفت موضعِ سجده بر زمین، در سجدۀ سهو مراعات شود، هرچند واجب نبودن چیزی که صدق مسمّای سجده بر آن توقف ندارد، خالی از قوّت نیست، ولی در سجده نکردن بر پوشیدنی و خوردنی، احتیاط را ترک نکند و احتیاط (مستحب) آن است که در هر یک از دو سجدۀ سهو این ذکر مخصوص را بگوید: «بِسْمِ الله وَبالله وَصَلّی الله ُ عَلی مُحمَّدٍ وَ آلِ مُحمَّدٍ» یا بگوید: «بِسْمِ الله وَبالله اَللهمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ» یا بگوید: «بِسْمِ الله وَبالله اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النَّبِیُّ وَرَحْمَةُ الله ِ وَبَرَکاتُهُ». و احتیاط (مستحب) آن است که ذکر اخیر را اختیار کند، لکن واجب نبودن ذکر خصوصاً ذکر مخصوص آن، خالی از قوّت نیست. و واجب است بعد از سجدۀ آخر (از دو سجدۀ
[[page 242]]سهو) تشهد و سلام را بگوید، و آنچه که از تشهد واجب است همان تشهد متعارف در نماز است، و آنچه از سلام واجب است ، «السّلامُ عَلَیْکُمْ» می باشد.
مسأله 6 ـ اگر در وجود سبب سجدۀ سهو شک نماید، بنا را بر عدم آن می گذارد. و اگر بعد از آن که وجوب سجدۀ سهو را بداند، در به جا آوردن آن شک نماید، واجب است آن را به جا آورد. و اگر به وجود سبب سجدۀ سهو علم پیدا کند، ولی بین تعداد کمتر و بیشتر تردّد داشته باشد، بنا را بر کمتر می گذارد. و اگر در انجام کاری از کارهای سجده شک کند، چنانچه در محل است باید آن را بیاورد و اگر گذشته باشد اعتنا نمی کند. و اگر در این که دو سجده انجام داده یا یک سجده، شک نماید، باید بنا را بر اقلّ بگذارد، مگر آن که شک او بعد از وارد شدن در تشهد باشد. و اگر بداند که یک سجدۀ زیادی انجام داده یا بداند که یک سجده کم کرده است، باید اعاده کند.
[[page 243]]