حکم اجزای فراموش شدۀ نماز
مسأله 1 ـ از اجزای فراموش شدۀ نماز به غیر از سجده و تشهد قضا نمی شود، که قضای تشهد (هم) بنابر احتیاط، واجب است. بنا بر این (در به جا آوردن سجده و تشهد) باید ـ در حالی که نیّت هم زمان با ابتدای آن ها باشد ـ نیّت کند که آن ها قضای آنچه فراموش شده است می باشند و باید بر آنچه که در حال نماز در آن ها واجب بود محافظت نماید، زیرا آن ها (سجده، تشهد) در شرایط و مبطلات، مانند خود نماز می باشند، بلکه احتیاط (واجب) آن است که بین آن ها و نماز، چیزی که منافات با نماز دارد، فاصله نیندازد، که اگر چنین چیزی فاصله بیفتد باید آن ها را با شرایط، انجام داده و بنابر احتیاط (مستحب) نماز را اعاده نماید، خصوصاً اگر عمداً آن ها را ترک کرده (و بین آن ها و نماز فاصله انداخته) باشد اگرچه بنابر اقوی اعادۀ نماز واجب نیست. و اقوی آن است که قضای اجزای تشهد (در صورتی که اجزای آن فراموش شود) واجب نیست حتی صلوات بر پیامبر و آل او صلی الله علیه و آله وسلم.
[[page 239]]مسأله 2 ـ اگر چند سجده و تشهد را فراموش کند، باید به همان تعداد، آن ها را قضا نماید و لازم نیست (موقع قضا) مشخص کند (که مثلاً کدام سجده است) و همچنین ملاحظۀ ترتیب شرط نیست. البته اگر سجده و تشهد را با هم فراموش کند، احتیاط (واجب) آن است که هر یک از آن ها که قبلاً فوت شده، قضای آن را مقدّم بدارد و اگر نداند که کدام یک از این ها جلوتر بوده است، باید احتیاطاً تکرار کند، پس قضای آن را که قبل از دیگری انجام داده، بعد از آن هم می آورد (تا در قضای آن ها ترتیب برقرار گردد).
مسأله 3 ـ در تشهّدی که قضا می کند سلام واجب نیست، چنان که سجده ای که به عنوان قضا آورده می شود، تشهد و سلام در آن واجب نیست. البته اگر تشهد فراموش شده، تشهد رکعت آخر باشد، احتیاط (مستحب) آن است که، فقط به قصد قربت مطلق بدون آن که نیّت ادا و قضا نماید به جا آورده شود و بعد از آن، سلام را بگوید، چنان که احتیاط آن است که دو سجدۀ سهو را به جا آورد. و اگر جزء فراموش شده، سجدۀ رکعت آخر باشد، احتیاط آن است که به همان قصدی که در تشهد گفته شد، آورده شود و تشهد و سلام و سجدۀ سهو را هم به جا آورد اگرچه اقوی آن است که این سجده، قضا است، و تشهد و سلام هم (که قبلاً انجام داده است) در جای خودشان واقع شده و اعادۀ آن ها واجب نیست.
مسأله 4 ـ اگر (در نماز) اعتقاد پیدا کند که سجده یا تشهد را فراموش کرده و محل جبران آن ها (هم) گذشته باشد، سپس بعد از فارغ شدن از نماز، اعتقادش به شک تبدیل شود، احتیاط (مستحب) آن است که قضای آن لازم باشد اگرچه اقوی آن است که واجب نیست.
مسأله 5 ـ اگر شک کند که آنچه فوت شده است، یک سجده است یا دو سجده از دو رکعت، باید بنا را بر اقلّ بگذارد.
مسأله 6 ـ اگر قضای سجده یا تشهد را فراموش کند و بعد از آن که به نماز دیگری وارد شد، یادش بیاید؛ در صورتی که این نماز، مستحبی باشد، باید آن را قطع نماید و اما اگر نماز واجب باشد، قطع آن اشکال دارد، خصوصاً اگر آنچه فراموش شده، تشهد باشد.
[[page 240]]مسأله 7 ـ اگر قضای یکی از آن دو (سجده یا تشهد) در نماز ظهر بر او واجب باشد و وقت نماز عصر تنگ شود، پس اگر طوری باشد که اگر قضای آن را انجام دهد، نتواند ولو یک رکعت نماز عصر را در وقت بخواند، باید نماز عصر را مقدّم بدارد و قضای آن جزء (تشهد یا سجده) را بعد از نماز عصر به جا آورد. و اگر (بعد از انجام قضای آن) بتواند به یک رکعت نماز عصر در وقت برسد، بعید نیست که باز هم مقدّم داشتن نماز عصر واجب باشد. و اگر نماز احتیاطی برای نماز ظهر به گردنش باشد و وقت نماز عصر تنگ شود، چنانچه (بعد از خواندن نماز احتیاط) یک رکعت نماز عصر را می تواند در وقت بخواند، باید نماز احتیاط را مقدم بدارد و گرنه باید نماز عصر را مقدم کرده و بعد از نماز عصر احتیاطاً هم نماز احتیاط را بخواند و هم نماز ظهر را اعاده نماید.
[[page 241]]