نقش رهبری دینی در هدایت مبارزات و قیامها
حجةالاسلام والمسلمین سید احمد خاتمی
رهبری در تمامی حرکتهای فردی و اجتماعی انسان، عمده ترین و سرنوشت سازترین عنصر است و راز سقوطها و صعودها را همین عامل تبیین می کند.
از دیدگاه قرآن کریم، سرنوشت این جهان و جهان دیگر انسانها در گرو رهبری است وارتباط رهروی و رهبری محدود به این جهان نبوده، در قیامت نیز امتداد می یابد. به علاوه، سیمای رهبری صالح براساس بندگی، صبر ویقین استوار است.
در روایات ما، همۀ امامان(ع) بویژه امام صادق(ع) به دلیل شرایط خاص دورۀ ایشان، بر انتخاب درست رهبری تأکیدی موشکافانه داشته و مکرراً ابعاد آنرا از زوایای گوناگون مورد بررسی قرار داده اند.
در دیدگاه فقهای شیعه، جهاد دفاعی مشروط به وجود امام(ع) و بسیاری از شروط دیگری که در جهاد ابتدایی وجود دارد، نیست. امام در جهاد ابتدایی، بدون تردید اذن امام عادل شرط است و بدون آن جهاد مشروعیت ندارد. اما آیا علاوه بر عدالت، عصمت نیز شرط هست یا نه ؟ در روایاتی که در این زمینه به ما رسیده است، اصلاًسخنی از امام معصوم نیست، تنها سخن از امامی است که رهبری او مشروعیت داشته باشد، که این ویژگی شامل ولی فقیه عادل نیز می شود.
در کلمات برخی از قدمای فقهای ما، نظیر ابی الحسن حلبی (قرن ششم) و یحیی بن سعید حلی (601 - 690)، جهاد ابتدایی موکول به حضور «امام اصل» - که منصرف به امام معصوم است - شده است، اما مرحوم شیخ صدوق(س) در «الهدایه»، مرحوم قطب راوندی(س) در «فقه القرآن» و ابن زهره(س) در «غنیه»، ابن حمزۀ طوسی (قرن ششم) در
[[page 223]]«الوسیله» و محقق حلی (602 - 672) در «مختصر النافع» تعبیر «امام عادل» را ذکر کرده اند.
مرحوم محقق حلی(س) در آثار دیگرش تعابیر دیگری نیز استفاده کرده است، از جمله در کتاب «منتهی» تعبیر «الامام العادل اومن یأمره الامام»، در «تذکره» تعبیر «الامام العادل اومن نصبه لذلک» و در «قواعد» تعبیر «الامام او نائبه» آمده است.
به هر جهت، از کلام بزرگان فقهای شیعه، چنین می توان برداشت نمود که آنچه در جهاد ابتدایی مهم است، اذن امام عادل است، که در زمان غیبت امام زمان(عج) مصداق آن «ولی فقیه واجد شرایط» می باشد.
در دورۀ حضور امامان شیعه(ع) ما به دو شکل قیام برخورد می کنیم. یکی قیام علنی است که امکان آن تنها برای امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) به وجود آمد. دیگری قیام غیرعلنی است که از زمان امام سجاد (ع) به بعد در تاریکترین و خفقانی ترین دوران امامت، آغاز و با غیبت امام عصر (عج) پایان می یابد. در این دسته از قیامها، دستور کلی امامان ما توجه به انگیزه ها و اهداف این قیامها بوده است. از این رو می بینیم قیام زیدبن علی بن الحسین(ع) با قاطعیت تأیید می گردد و با برخی دیگر از قیامها - اگرچه بعضی با نام ایشان انجام می شد، همچون قیام بنی العباس - مخالفت می شود.
در این راستا، قیام امت مسلمان ایران به رهبری نایب الامام، امام خمینی(س) یکی از قیامهای موفق و مؤیدی است که ایمان و اسلام را برای ظلمتکده مادیت جهان امروز به ارمغان آورده است.
[[page 224]]