اول: در جنین
جنین اگر روح در او دمیده شده باشد در او دیۀ کامل ـ هزار دینار ـ است، در صورتی که در حکم مسلمان حرّ باشد و پسر باشد؛ و در دختر نصف آن است. و اگر گوشت، جنین را پوشانده باشد و خلقت او کامل شده باشد در او صد دینار است، چه جنین پسر باشد یا دختر. و اگر گوشت او را نپوشانده باشد و استخوان باشد در آن هشتاد دینار و در مضغه شصت و در علقه چهل و در نطفه اگر در رحم مستقر شده باشد، بیست می باشد. و در همۀ این ها بین مرد و زن فرقی نیست.
مسأله 1 ـ اگر جنین ذمّی باشد آیا دیۀ او عشر دیۀ پدرش یا عشر دیۀ مادرش می باشد؟ در آن تردّد است، اگرچه اولی اقرب می باشد.
مسأله 2 ـ بر جانی در جنین قبل از دخول روح، کفّاره ای نیست. و دیۀ کامل و کفّاره واجب نیست مگر بعد از علم به زنده بودن آن ولو به شهادت دو عادل از اهل خبره. و حرکت او اعتبار ندارد مگر در صورتی که معلوم باشد که اختیاری است. و با علم به حیات، در صورتی که جنایت به مباشرت او باشد، کفّاره واجب می باشد.
مسأله 3 ـ اقوی آن است که بین هر مرتبه ای که قبلاً ذکر شد و مرتبه ای که بعد از آن می باشد چیزی نیست؛ پس آنچه که گفته شده که بین آن ها به این حساب چیزی هست، غیرمرضی می باشد.
مسأله 4 ـ اگر زن کشته شود و آنچه که در درون دارد بمیرد پس دیه زن کامل است و دیه دیگری برای مردن فرزندش می باشد. پس اگر معلوم باشد که پسر است دیه اش را دارد یا دختر است پس دیه اش را دارد. و اگر مشتبه باشد نصف هر دو دیه می باشد.
[[page 635]]مسأله 5 ـ اگر زن حملش را بیندازد بر زن دیۀ آن چیزی است که او را انداخته است. و زن نصیبی از این دیه ندارد.
مسأله 6 ـ اگر فرزند متعدد باشد دیه متعدد می باشد؛ پس اگر یک پسر و یک دختر باشد پس دیۀ یک مرد و یک زن دارد و به همین صورت. و در مراتب گذشته هر موردی که احراز تعدد شود، دیۀ آن مرتبه متعدد می باشد.
مسأله 7 ـ دیۀ اعضای جنین و جراحات او به نسبت دیه اش ـ یعنی از حساب صد ـ می باشد؛ پس در یک دست او پنجاه دینار و در دو دست او صد و در جراحات و شجاج او به همان نسبت است. و این در صورتی است که روح در او دمیده نشده باشد وگرنه مانند غیر او از زنده ها می باشد.
مسأله 8 ـ کسی که جماع کننده را بترساند، پس جماع کننده عزل نماید، بر کسی که ترسانده، جهت ضایع شدن نطفه ده دینار می باشد.
مسأله 9 ـ اگر بر قابله ها و اهل معرفت پوشیده باشد که آنچه که ساقط شده، مبدأ نشو انسان است پس اگر به سقوط آن چیز، نقصی حاصل شود در آن حکومت می باشد. و اگر بر مادر آن جنایتی وارد شود پس دیۀ جنایت را دارد.
مسأله 10 ـ دیۀ جنین اگر عمدی یا شبه آن باشد در مال جانی است. و اگر خطایی باشد در صورتی که روح در او دمیده شده باشد بر عاقله است. و در غیر آن تأمل است، اگرچه اقرب آن است که بر عاقله می باشد.
مسأله 11 ـ در قطع سر میت مسلمان حرّ، صد دینار است. و در قطع جوارح او به حساب دیه اش می باشد. و در بقیه جنایات وارد بر او به این نسبت می باشد؛ پس در قطع یک دست او پنجاه دینار و در قطع دو دست او صد دینار و در قطع انگشت او ده دینار می باشد. و همچنین است حال در جراح و شجاج او. و این دیه برای ورثه میت نیست، بلکه برای میت می باشد و در وجوه خیر مصرف می شود. و در این حکم، مرد و زن و صغیر و کبیر، مساوی هستند. و آیا از این دیه، دین میت ادا می شود؟ ظاهراً بلی.
[[page 636]]