ششم: زبان
مسأله 1 ـ در زبان سالم اگر تماماً قطع شود، دیۀ کامل است. و در زبان شخص لال در صورت قطع تمام آن، ثلث دیه است.
مسأله 2 ـ اگر قسمتی از زبان شخص لال را قطع نماید، پس به حساب مساحت آن است. و اما شخص سالم، پس قطع زبان او به حروف معجم بررسی می شود و دیه بر تمام آن ها به طور مساوی پخش می شود. و فرقی بین خفیف و سنگین آن و حروف لسانی (که به وسیلۀ زبان ادا می شود) و غیر آن نیست. پس اگر همۀ حروف معجم از بین رفته باشد دیۀ کامل است و اگر بعضی از آن ها از بین رفته فقط سهم از بین رفته، واجب است.
مسأله 3 ـ حروف معجم در عربی بیست و هشت حرف است؛ پس دیه بر آن ها تقسیم می شود. و اما غیر عربی چنانچه موافق این ها باشد پس به همین حساب است و اگر حروف آن کمتر یا بیشتر باشد ظاهر آن است که به طور مساوی بر آن ها توزیع شود؛ هر انسانی به حسب لغتش.
[[page 612]]مسأله 4 ـ معیار (تعیین دیه) در زبان سالم، مقدار حروفی است که از بین رفته نه مساحت زبان؛ پس اگر نصف زبان را قطع کرده باشد اما ربع حروف از بین رفته باشد دیه اش ربع می باشد. و اگر ربع زبان را بریده باشد ولی نصف حروف از بین رفته باشد، دیه اش نصف است.
مسأله 5 ـ اگر با جنایت، حرفی از بین نرود، لیکن طوری تغییر کند که موجب عیب باشد
پس زبانش سنگین یا سریع النطق شود به حدی که عیب شمرده شود، یا حرفی به حرفی تغییر کند ولو این که دومی صحیح باشد لیکن عیب شمرده شود، پس مرجع، حکومت است.
مسأله 6 ـ اگر جانی زبان او را قطع نماید پس بعضی از کلام او را از بین ببرد، سپس شخص دیگری قسمتی از آن را قطع نماید پس بعضی از قسمت باقی مانده از بین برود، به مقدار آنچه که بعد از جنایت اولی از بین رفته، نسبت به باقی ماندۀ آن بعد از جنایت، دیه گرفته می شود؛ پس اگر به جنایت اولی، نصف کلام او از بین برود نصف دیه بر او می باشد سپس به جنایت دومی نصف آنچه که باقی مانده، از بین برود نصف این نصف یعنی ربع بر او می باشد و به همین صورت.
مسأله 7 ـ اگر شخصی کلام او را به زدن بر سرش و مانند آن ـ بدون آن که زبانش قطع شود ـ از بین ببرد بر او دیه می باشد. و اگر از کلامش کم شود پس به نسبت است؛ چنان که گذشت. و اگر دیگری زبان او را که به سبب فعل قبلی لال شده است قطع نماید، بر او ثلث دیه است اگرچه برای زبان، فایدۀ چشیدن و کمک به کار آسیا نمودن، باقی بماند. و بین این که مجنی علیه بر حروف شفوی (که از لب ادا می شود) و حروف حلقی (که از حلق ادا می شود) توانایی دارد یا نه، فرقی نیست.
مسأله 8 ـ اگر زبان بچه را قبل از رسیدن او به حدّ نطق قطع نماید بر او دیۀ کامل است. و اگر به این حدّ رسیده باشد ولی نطق نکرده پس با قطع آن، ثابت نمی شود مگر ثلث. و اگر خلاف آن آشکار شود آنچه که نقص پیدا کرده از جانی گرفته می شود.
مسأله 9 ـ اگر بدون قطع بر او جنایت نماید پس کلامش از بین برود سپس عود کند، ظاهر آن است که دیه عودت داده می شود. و اما اگر دندان او را دربیاورد پس عود کند،
[[page 613]]دیه اش عودت داده نمی شود.
[[page 614]]