اول: مو
مسأله 1 ـ در موی سر مرد ـ صغیر باشد یا کبیر، پر پشت باشد یا کم پشت ـ در صورتی که نروید دیۀ کامل است مانند این که آب داغی را روی سر او بریزد پس مویش ریخته شود
[[page 607]]و دیگر نروید، یا موی او را به هر نحوی که باشد، از بین ببرد. و همچنین در محاسن، در صورتی که تراشیده شود یا مثلاً کنده شود و نروید دیۀ کامل است. و اگر روییده شوند پس بنابر اقوی در محاسن ثلث دیه است و در موی سر، ارش می باشد. و اما زن، پس در موی او در صورتی که نروید دیۀ کامل است و اگر بروید پس در آن مهر زنانش (مهر المثل) می باشد؛ و فرقی بین صغیره و کبیره نیست.
مسأله 2 ـ اگر قسمتی بروید و قسمتی نروید پس آیا در آن ارش است یا از دیه به حساب آن گرفته می شود پس نسبت غیر روییده نسبت به تمام آن ملاحظه می شود، بنا بر این نصف دیه گرفته می شود در صورتی که نصف باشد و ثلث آن اگر ثلث باشد و به همین صورت و کم پشت بودن مو و پر پشت بودن آن ملاحظه نمی شود؟ دومی در غیر روییده، ارجح است و در روییده، بنابر ظاهر ارش ساقط نمی شود.
مسأله 3 ـ تشخیص این که مو ابداً نمی روید به اهل خبره موکول است؛ پس اگر اهل خبره حکم نماید که نمی روید، دیه گرفته می شود. و اگر بعد از آن بروید، ظاهراً آنچه که از دیه اضافه است، برگردانده می شود.
مسأله 4 ـ اگر مهر المثل زن بر مهر السنه، بیشتر باشد، مهر المثل گرفته می شود. البته اگر از دیۀ کامل بیشتر باشد، چیزی برای زن نیست، مگر دیه. و احتمال دارد رجوع به ارش شود. مسأله 5 ـ در موی دو ابرو با هم پانصد دینار و در هر یک، نصف آن و در بعضی از آن بنابر حساب آن می باشد. این در صورتی است که نروید و گرنه در آن ارش می باشد، پس اگرقسمتی بروید و قسمتی نروید، در غیر روینده، به حساب آن است و در روینده ظاهراً ارش است.
مسأله 6 ـ در مژگان چهارگانه، یعنی موهایی که روی پلک ها می روید، چند قول است که اقرب آن ها ارش می باشد و احوط آن ها در صورتی که نروید دیۀ کامل است.
مسأله 7 ـ در غیر آنچه که از مو گذشت تقدیر و اندازه ای نیست، لیکن اگر آن را به تنهایی بکند برای آن ارش ثابت است و در صورتی که منضم به عضو باشد در حالی که قطع شود یا منضم به پوست باشد در صورتی که خراشیده شود چیزی در آن نیست، پس
[[page 608]]چیزی برای مژگان اگر پلک ها قطع شود نیست. و همچنین در موی بازو یا ساق پا اگر قطع شوند، علاوه بر دیۀ عضو چیزی نمی باشد.
مسأله 8 ـ در محاسن خنثای مشکل و همچنین در محاسن زن ـ اگر نقص، فرض شود- و در هر موردی که تقدیری در آن نیست ارش ثابت می باشد. و اگر فرض شود که برطرف نمودن مو در عبد یا امه، قیمت را زیاد می کند، یا چیزی را از قیمت کم نمی کند، چیزی بر آن نیست، مگر تعزیر. و اگر فرض شود که با آن عیب پیدا می کند، ارش واجب است.
[[page 609]]