مقصد اول: لوث
و منظور از آن، امارۀ ظنّی است که نزد حاکم بر صدق مدعی اقامه می شود مانند یک شاهد، یا دو شاهد در صورتی که شرایط قبول جمع نباشد. و همچنین است اگر او آغشته
[[page 560]]به خونش یافته شود در حالی که نزد او صاحب سلاحی است که خون بر سلاحش می باشد، یا به این صورت در خانۀ قومی یا در محله ای که جدا از شهر است و غیر اهل آن محلّه در آن داخل نمی شوند یا در صف جنگ در مقابل دشمن بعد از تیراندازی پیدا شود و خلاصه هر امارۀ ظنّی نزد حاکم موجب لوث است، بدون این که بین اسبابی که مفید ظن است فرقی باشد، پس لوث با خبر دادن بچۀ ممیّز که بر او اعتماد است و فاسقی که در اخبارش مورد وثوق است و کافری که این چنین است و زن و مانند آن ها حاصل می شود.
مسأله 1 ـ اگر در قریه ای که در آن راه رفت و آمد است یا در محلۀ جداگانه ای که راه است پیدا شود لوثی نیست، مگر این که در آن جا عداوت باشد، پس لوث ثابت می شود.
مسأله 2 ـ اگر کشته ای بین دو قریه پیدا شود پس لوث برای نزدیک ترین آن ها به او است. و در صورت تساوی، پس آن ها در لوث مساوی می باشند. البته اگر در یکی از آن ها عداوت باشد لوث در آن است اگرچه دورتر باشد.
مسأله 3 ـ اگر لوث حاصل نشود، حکم در آن مانند غیر آن از دعاوی است پس نه قسامه ای هست و نه غلظتی. و بیّنه بر مدعی و قسم بر مدعی علیه است؛ پس ولیّ حق دارد در صورت نبود بیّنه منکر را یک قسم بدهد.
مسأله 4 ـ اگر شخصی در ازدحام مردم در روز جمعه یا عید کشته شود یا در صحرا یا بازار یا روی پل پیدا شود و معلوم نباشد که چه کسی او را کشته است، پس دیۀ او از بیت المال مسلمین است. البته اگر در موارد ذکر شده، امارۀ ظنی باشد بر این که مثلاً قتل به فعل شخص معینی است لوث حاصل می شود.
مسأله 5 ـ اگر امارات ظنی تعارض پیدا کنند لوث باطل می شود، مانند این که صاحب سلاحی که اسلحه اش خون آلود است و درنده ای که از شأن او کشتن انسان است نزدیک کشته ای پیدا شود و اماره ای بر حصول قتل به هیچ یک از آن ها نباشد و در هر طرف شک محض باشد، فصل خصومت در مثل این باید به راه های معهود ـ غیر از قسامه ـ باشد.
[[page 561]]مسأله 6 ـ در لوث، بعد از قیام امارۀ ظنّی بر اصل قتل، وجود اثر قتل بنابر اقوی شرط نیست. و در قسامه حضور مدعی علیه، شرط نیست، چنان که بنابر اصحّ در بقیۀ مقامات حضور او شرط نیست.
مسأله 7 ـ اگر ولیّ ادعا کند که فلانی از اهل خانه، او را کشت، بعد از آن که مقتول در خانه پیدا شود، لوث حاصل می شود و دعوی با قسامه ثابت می شود به شرطی که مدعی علیه در وقت قتل در خانه باشد وگرنه نسبت به او لوثی نیست؛ پس اگر بودن در خانه را در وقت قتل انکار کند، قول قول او است با قسمش.
[[page 562]]