دانشگاه جایگاه تعلیم و تعلم و کشف امور و آیات خلقت به مثابه تجلی گاه بُعدی از فطرت حقیقت جوی بشر است که اگر در مسیر درست هدایت شود می تواند نردبان صعودی وی در طی طریق رسالت «خلیفة اللهی» باشد.
دانشگاه مسئولیت تربیت متخصصان متعهدی را دارد که بتوانند جسارت ایجاد داربستهایی بر محور کرامت انسانی را داشته باشند و با عنصر «علم و آگاهی» در مناسبات فعلی و آیندۀ جهان نقش آفرین باشند.
اهمیت دانشگاه به حدی است که امام خمینی (س) در بحبوحه گرفتاریها و در شرایطی که بحران و مشکلات ناشی از جنگ تحمیلی به اوج رسیده بود، فرمودند:
" جنگ چیز مهمی نیست، حل می شود، ... اما مسئله دانشگاه یک مسأله فوق العاده است."(صحیفه امام؛ ج19،ص443)
امام (س) چهارده ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به منظور تحول فرهنگی و اصلاح دانشگاهها فرمودند:
"باید انقلابی اساسی در تمام دانشگاههای سراسر ایران به وجود آید." (صحیفه امام؛ ج12، ص207)
به موجب این پیام، انقلاب فرهنگی در دانشگاهها شکل گرفت تا دانشگاه اسلامی ایجاد شود، دانشگاه اسلامی با برداشتها و تفسیرهای متنوعی مواجه شد. برخی آن را به منزلۀ حصر دانشگاه به رشته ها و معارف معمولی دینی حوزه ها تفسیر کردند و امام در پاسخ آنها فرمودند:
" این نیست که دانشگاه ما نباید علم و صنعتی تحصیل کند، بلکه باید فقط همین آداب صلاة را به جا بیاورد! این یک مغالطه ای است که تا صحبت «دانشگاه اسلامی» می شود و اینکه باید انقلاب فرهنگی پیدا بشود، فریاد می زنند آنهایی که می خواهند ما را به طرف شرق و عمدتاً، به طرف غرب بکشانند، که اینها با تخصص مخالف اند، با علم مخالف اند. خیر، ما با تخصص مخالف نیستیم؛ با علم مخالف نیستیم؛ با نوکری اجانب مخالفیم." (صحیفه امام؛ج 14، ص359)
گروهی نیز با برداشتهای سطحی و متحجرانه به نام دفاع از اسلام و روحانیت تفکیک جنسیتی و پرده کشی در کلاسها را طرح نمودند که حضرت امام این قبیل موارد را توطئه های بسیار خطرناک نامیدند. (ر.ک. پا به پای آفتاب، ج1،ص178)
همچنین ایده هایی به عنوان دفاع از روحانیت، مدعی حق انحصاری روحانیت برای شرکت در فعالیتهای سیاسی شده بودند که این سناریو نیز با مخالفت شدید امام (س) مواجه شد.
"از قراری که من شنیده ام در دانشگاه بعض از اشخاص رفته اند گفته اند که دخالت در انتخابات، دخالت در سیاست است و این حق مجتهدین است. تا حالا می گفتند که مجتهدین در سیاست نباید دخالت بکنند، این منافی با حق مجتهدین است، آنجا شکست خورده اند حالا عکسش را دارند می گویند. این هم روی همین زمینه است، اینکه می گویند انتخابات از امور سیاسی است و امور سیاسی هم حق مجتهدین است هر دویش غلط است. ... این یک توطئه ای است که می خواهند همان طوری که در صدها سال توطئه شان این بود که باید روحانیون و مذهب از سیاست جدا باشد و استفاده های زیاد کردند و ما ضررهای زیاد از این بردیم، الآن هم گرفتار ضررهای او هستیم. حالا دیدند آن شکست خورد، یک نقشۀ دیگر کشیدند، و آن این است که انتخابات حق مجتهدین است، انتخابات یا دخالت در سیاست حق مجتهدین است. دانشگاهیها بدانند این را که همان طوری که یک مجتهد در سرنوشت خودش باید دخالت کند، یک دانشجوی جوان هم باید در سرنوشت خودش دخالت کند. فرق مابین دانشگاهی و دانشجو و مثلاً مدرسه ای و اینها نیست، همه شان با هم هستند. اینکه در دانشگاه رفتند و یک همچو مطلبی را گفتند، این یک توطئه ای است برای اینکه شما جوانها را مأیوس کنند. "(صحیفه امام؛ ج6، ص367)
ایشان در مناسبتهای مختلف کوشیدند تا ویژگیهای دانشگاه اسلامی مورد نظر خود را تشریح نمایند. از منظر ایشان دانشگاه اسلامی دارای ویژگیهای ذیل است:
1. تربیت انسان الهی بر اساس، خداباوری و خداترسی
2. خودباوری و خوداتکایی علمی و فرهنگی و کوشش برای انطباق هر چه بیشتر مناسبتهای علمی و پژوهشی دانشگاه با نیازهای واقعی حال و آینده جامعه اسلامی و گسترش پهنه آن به همه سطوح و حوزه معارف و دانشهای مورد نیاز و بویژه تعمیم و تعمیق آن تا عالیترین سطوح تحصیلی در داخل کشور و پرهیز اکید از اتکا به سیاستهای اعزام دانشجو به خارج بویژه به کشورهایی که قصد سلطه و تحکم بر ما را دارند
3. پذیرش دانشجو از سراسر کشورهای اسلامی و تربیت کادرهای متعهد برای تحقق رسالت جهانی انقلاب
4. تعهد اجتماعی و مسئولیت سیاسی دانشگاه و دانشگاهیان
5. نظارت آگاهانه و هوشمندانه و متعهدانه بر عملکردها و تصمیم گیریها و نقادی دلسوزانه
در کتاب "دانشگاه و دانشگاهیان از دیدگاه امام خمینی (س)" که به همت موسسه تنطیم و نشر آثار امام خمینی (س) منتشر شده است به تفصیل مواضع امام پیرامون مباحث فوق و همچنین ارزش علم، لزوم همراهی تعهد با تخصص، دانشگاه قبل از انقلاب اسلامی، دانشگاه و انقلاب فرهنگی، مقاومت گروهکهای ضد انقلاب در مقابل این حرکت، ستاد انقلاب فرهنگی، رسالت دانشگاه و استادان و دانشجویان، توصیه هایی به انجمنهای اسلامی دانشجویان در داخل و خارج کشور، اعزام دانشجو به خارج، وظایف و مسئولیتهای دانشجویان مسلمان خارج از کشور، حوزه و دانشگاه تبیین شده است.
این مجموعه دفتر چهاردهم از مجموعه تبیان( فیشهای موضوعی آثار امام) می باشد.