احکام آب ها
آب یا مطلق است یا مضاف. آب مضاف: مانند فشردۀ اجسام مثل آب هندوانه و انار و مانند آبی که با چیز دیگری ممزوج شود، به طوری که به آن آب گفته نشود مثل آب شکر (شربت) و آب نمک. و آب مطلق بر چند قسم است: آب جاری و آبی که (از زمین) می جوشد ولی جریان ندارد و آب چاه و آب باران و آب ایستاده، که به آن «راکد» می گویند.
مسأله 1 ـ آب مضاف به خودی خود پاک است ولی پاک کننده از حدث یا خبث نیست و اگر نجاستی به آن برسد، تمامی آن هر چند هزار کر باشد نجس می شود، البته اگر آب مضاف از بالا به پایین ـ ولو به صورت سراشیبی با فشار ـ جاری باشد و نجاست به قسمت پایین آن برسد فقط همان قسمت و پایین آن نجس می شود و نجاست به قسمت بالای آن سرایت نمی کند.
مسأله 2 ـ آب مطلق با تبخیر از مطلق بودن خارج نمی شود، البته اگر با آن چیز دیگری ممزوج شده و بخار شود، چه بسا مضاف می گردد مثل گلاب و مانند آن. چنان که آب مضاف در پاره ای موارد بعد از تبخیر هم مضاف می باشد. و معیار در این گونه موارد، کیفیت آبی است که بعد از تبخیر جمع می شود، بنا بر این گاهی آنچه بخار شده تنها اجزای آبی است و بعد از اجتماع مجدد به صورت آب مطلق در می آید، و گاهی به صورت آب مضاف در می آید.
[[page 17]]مسأله 3 ـ اگر در مطلق یا مضاف بودن مایعی شک کند، چنانچه حالت قبلی آن را بداند باید بنا را بر آن بگذارد، مگر در بعضی موارد مانند شبهۀ مفهومیه و شک در بقای موضوع و اگر حالت سابق آن را نداند، حدث و خبث را برطرف نمی کند و اگر نجاستی به آن برسد در صورتی که آن مایع قلیل باشد قطعاً نجس می شود ولی اگر کثیر (به اندازۀ کرّ) باشد ظاهر آن است که محکوم به طهارت است.
مسأله 4 ـ تمام اقسام آب مطلق در صورتی که در اثر تماس با نجاست، یکی از اوصاف سه گانۀ آن ـ رنگ، بو و مزه ـ تغییر کند نجس می شود، ولی اگر در اثر مجاورت با نجاست تغییر کند نجس نمی شود، مانند آن که آب مطلق در اثر نزدیک بودن با مردار بوی آن را بگیرد. البته اگر مردار خارج آب بیفتد و قسمتی از آن داخل آب قرار بگیرد و آب به واسطۀ مجموع آن تغییر نماید نجس می شود.
مسأله 5 ـ معیار (نجس شدن) این است که آب با اوصاف نجاست تغییر کند نه با اوصاف متنجس، پس اگر آب کر یا جاری و مانند آن ها به وسیلۀ بقّم متنجس قرمز گردد نجس نمی شود.
مسأله 6 ـ معیار، تغییر یکی از اوصاف سه گانۀ آب به سبب نجاست است، اگرچه تغییر آن از سنخ اوصاف نجاست نباشد، پس اگر آب با ریختن خون در آن، زرد شود نجس می شود.
مسأله 7 ـ اگر متنجسی که دارای وصف نجاست است، در آب معتصم بیفتد و به سبب همان وصف نجس آن آب را تغییر دهد، بنابر اقوی آب نجس نمی شود، مانند این که مرداری در آبی بیفتد و بوی آب را تغییر دهد سپس مردار بیرون آورده شود و آن آب در آب کری ریخته شود و بوی کر را تغییر دهد. البته اگر متنجس مقداری از اجزاء نجس را همراه داشته باشد و به سبب اجزاء نجس، آب معتصم تغییر کند نجس می شود.
مسأله 8 ـ آب جاری که از زمین می جوشد و روان است، کم باشد یا زیاد، و نیز آبی که از زمین می جوشد ولی راکد است مانند بعضی از چشمه ها، با ملاقات نجاست نجس
[[page 18]]نمی شود. و بنابر اقوی آب چاه، حکم آب جاری را دارد، پس این آب ها فقط در صورتی که تغییر کنند نجس می شوند.
مسأله 9 ـ آب راکدی که متصل به آب جاری باشد در حکم آب جاری است، پس گودال آبی که به وسیلۀ جوی کوچک و مانند آن (مثل لوله) به نهر متصل باشد در حکم آب نهر است، و همچنین است کناره های نهر، هرچند که آب آن ها ساکن باشد.
مسأله 10 ـ آب جاری و آنچه در حکم آن است اگر به وسیلۀ نجاست تغییر یافته و نجس شود در صورتی که تغییر آن ـ ولو به خودی خود ـ از بین برود و با آب معتصم، ممزوج گردد پاک می شود.
مسأله 11 ـ آب راکدی که مادّه ندارد اگر کمتر از کر باشد با ملاقات نجاست نجس می شود ـ چه آب بر نجاست وارد شود و چه نجاست بر آب ـ و با ممزوج شدن با آب معتصم مانند جاری و کر و آب باران پاک می شود، و اقوی آن است که به صرف اتصال بدون ممزوج شدن کفایت نشود.
مسأله 12 ـ اگر شک کند که آب قلیلی ماده دارد یا نه در صورتی که سابقاً دارای ماده بوده و فعلاً شک در منقطع شدن آن پیدا کرده، بنا را بر حالت اول می گذارد، و اگر حالت سابق را نداند، نمی تواند آن را دارای ماده بداند، با این حال اگر نجاست به آن برسد بنابر اقوی محکوم به طهارت است.
مسأله 13 ـ آب راکد اگر به اندازۀ کر باشد با ملاقات نجاست، نجس نمی شود مگر آن که تغییر کند و اگر قسمتی از آب راکد تغییر کند، چنانچه بقیۀ آن به اندازۀ کر باشد، بقیۀ آن، که تغییر نکرده بر طهارتش باقی است. و آن قسمت متغیر در صورتی که با این باقی مانده که به اندازۀ کر است ممزوج شده و تغیرش از بین برود، پاک می شود، ولی اگر باقی مانده کمتر از کر باشد همۀ آب نجس می شود.
مسأله 14 ـ آب کر به دو صورت اندازه گیری می شود: اول با وزن و آن هزار و دویست رطل عراقی است و این مقدار بر حسب حقۀ کربلا و نجف اشرف ـ که نهصد و سی و سه مثقال و یک سوم مثقال است ـ هشتاد و پنج حقه و یک ربع و نیم بقالی و دو و نیم مثقال
[[page 19]]صیرفی می باشد. و بر حسب حقۀ اسلامبول ـ که دویست و هشتاد مثقال است ـ دویست و نود و دو و نیم حقه می باشد. و بر حسب من شاهی ـ که هزار و دویست و هشتاد مثقال است ـ شصت و چهار من بیست مثقال کم می باشد. و بر حسب من تبریزی یکصد و بیست و هشت من، بیست مثقال کم می باشد. و بر حسب من بمبئی ـ که چهل سیر و هر سیر آن هفتاد مثقال است ـ بیست و نه من و یک چهارم من می باشد. و بر حسب کیلوگرم رایج بنابر اقرب 377 کیلو و 419 گرم می باشد. دوم با مساحت (گنجایش ) و آن بنابر احتیاط (واجب) چهل و دو وجب و 87 وجب است بلکه این اندازه خالی از قوت نیست.
مسأله 15 ـ آبی که نمی داند کر است یا نه اگر حالت سابق آن معلوم است بنا را بر آن حالت می گذارد و اگر معلوم نیست، بنابر اقوی با ملاقات نجاست، نجس نمی شود اگرچه سایر احکام کر بر آن جاری نیست.
مسأله 16 ـ اگر آب قلیل کر شود، و می داند که با نجاست ملاقات کرده ولیکن نمی داند که ملاقات قبل از کریّت بوده یا بعد از آن، محکوم به طهارت است، مگر این که تاریخ ملاقات معلوم باشد و تاریخ کر شدن معلوم نباشد (که در این صورت محکوم به نجاست است ) و اما اگر آب کر قلیل شود و می داند که با نجاست ملاقات کرده است ولی نمی داند که ملاقات قبل از قلیل شدن بوده یا بعد از آن، ظاهراً در هر صورت محکوم به طهارت است حتی اگر تاریخ قلیل شدن آن را هم بداند.
مسأله 17 ـ آب باران در حالی که از آسمان می بارد مانند جاری است، بنا بر این تا وقتی که تغییر نکرده نجس نمی شود، ولی احتیاط (استحبابی) آن است که آب باران به قدری باشد که روی زمین سخت جاری شود؛ اگرچه کفایت مقداری که باران بر آن صدق کند خالی از قوت نیست.
مسأله 18 ـ مقصود از آب باران ـ که جز با تغییر نجس نمی شود ـ قطراتی است که می بارد و آبی است که از آن ها جمع شده و همچنان باران بر آن می بارد، و همچنین است آب جمع شده ای که متصل است به آبی که باران بر آن می بارد. بنا بر این آب بارانی که از ناودان در زیر سقف جاری است تا زمانی که باران قطع نشده مانند آبی است که در پشت
[[page 20]]بام جمع شده و باران بر آن می بارد.
مسأله 19 ـ آب باران به هر چیز نجسی که قابل پاک شدن است برسد آن را پاک می کند مانند آب، زمین، فرش و ظروف. و اقوی آن است که برای پاک شدن آب نجس باید آب باران با آن ممزوج شود. و برای پاک شدن فرش و مانند آن نیازی به فشار و تعدد نیست، بلکه برای پاک شدن ظرف ها نیز احتیاجی به تعدد نیست. البته اگر ظرف با ولوغ سگ، نجس شده باشد اقوی آن است که باید اول خاک مالی شده سپس زیر باران قرار داده شود که در این صورت اگر باران بر آن ببارد بدون نیاز به تعدد پاک می شود.
مسأله 20 ـ اگر آب باران به همه جای تشک و مانند آن، که نجس شده برسد و در همۀ آن نفوذ کند، ظاهر و باطن آن پاک می شود و اگر به قسمتی از آن برسد همان قسمت پاک می شود و اگر باران به ظاهر آن برسد و به داخل آن نفوذ نکند فقط ظاهر آن پاک می گردد.
مسأله 21 ـ اگر پشت بام نجس باشد و آب باران در سقف نفوذ کرده و در حال بارش باران چکّه کند این چکّه پاک است اگرچه عین نجاست هم بر روی پشت بام باشد و آبی که چکّه می کند از آن عبور کرده باشد و نیز آبی که پس از قطع باران چکّه می کند اگر احتمال داده شود که از بقایای آبی است که داخل سقف باقی مانده یا احتمال داده شود که از عین نجاست یا از قسمت هایی که پس از قطع شدن باران به وسیلۀ عین نجاست متنجس شده عبور نکرده، پاک است اما اگر بداند که چکّه ها از آبی است که پس از قطع شدن باران بر یکی از آن دو گذشته، این چکّه ها نجس است.
مسأله 22 ـ آب راکد نجس که باران بر آن ببارد و با آن ممزوج شود پاک می شود و همچنین اگر به آب معتصم مانند کر یا جاری متصل و با آن ممزوج شود پاک می گردد و در اتصال، کیفیت خاصی معتبر نیست، بلکه معیار صرف اتصال است اگرچه به وسیلۀ جوی کوچک و یا روزنه ای باشد که بین آن ها است، چنان که بالا بودن یا مساوی بودن سطح آب معتصم با آب نجس شرط نیست. البته اگر جریان آب نجس از بالا روی آب معتصم باشد، ظاهر آن است که (چنین اتصالی) در پاک شدن قسمت بالای آب نجس ـ در حال ریزش بر روی آب معتصم ـ کفایت نمی کند.
[[page 21]]مسأله 23 ـ آبی که در وضو به کار رفته بدون اشکال پاک و پاک کننده از حدث و خبث است. چنان که آبی که در رفع حدث اکبر (غسل جنابت و مانند آن) به کار رفته پاک و پاک کنندۀ خبث است و بلکه بنابر اقوی برطرف کنندۀ حدث نیز می باشد.
مسأله 24 ـ آبی که برای برطرف کردن خبث استعمال شده، که به آن غساله گفته می شود مطلقا نجس است.
مسأله 25 ـ آب استنجاء ـ خواه از بول یا غائط ـ پاک است، در صورتی که هیچ یک از اوصاف سه گانۀ آن تغییر نکرده باشد و در آن ذراتی از غائط که قابل تشخیص است نباشد و بول و یا غائط بیش از مقدار معمول اطراف محل خروج را آلوده نکرده باشد، به طوری که به آن استنجاء نگویند ونجاستی از خارج به آن نرسیده باشد. و از قبیل نجاست خارج است، بیرون آمدن نجاست دیگری مثل خون با بول یا با غائط حتی بنابر احتیاط (واجب) اگر آنچه بیرون آمده طوری باشد که جزء بول یا غائط محسوب شود.
مسأله 26 ـ در پاک بودن آب استنجاء، رسیدن آب به مخرج قبل از رسیدن دست به آن شرط نیست گرچه احتیاط (مستحب) رعایت آن است.
مسأله 27 ـ اگر نجس، بین چند چیز محدود، مشتبه باشد، مثل این که در میان ده ظرف یکی از آن ها نجس باشد (و معلوم نباشد که کدام یک نجس است) باید از همۀ آن ها اجتناب شود و هرگاه چیزی با یکی از آن ها ملاقات کند که حالت سابقۀ آن نجاست باشد بنابر احتیاط (واجب) ـ اگر اقوی نباشد ـ آنچه ملاقات کرده است محکوم به نجاست است و اگر حالت سابقۀ آن، نجاست نباشد در آن تفصیل است.
مسأله 28 ـ اگر یکی از دو ظرف مشتبه (که مسلماً یکی از آن دو نجس است) بریزد واجب است از آن ظرف دیگر اجتناب شود.
[[page 22]]