فهرست تفصیلی
عنوان صفحه
فصل اول: حقیقت و ماهیت انسان
مقایسه انسان و حیوان··· 3
انسان حیوان بالفعل در آغاز زندگی دنیا··· 3
انسان دارای مراتب بالقوّه··· 4
جدایی انسان و حیوان پس از منزل حیوانیت··· 4
پیشرفت در حیوانیت··· 5
امکان رشد و فساد در انسان··· 5
امکان کمال و پستی در انسان··· 5
انسان دارای ابعاد غیرمتناهی··· 5
انسان موجود چند بعدی و جامع··· 6
انسان دارای قابلیت نامتناهی برای تربیت··· 6
انسان بین دو حدّ··· 7
بُعد حیوانی انسان··· 8
خطر مرتبۀ حیوانیت انسان··· 8
شهوت و غضب نامتناهی در انسان··· 8
بی مانندی انسان در کمال و نقص··· 8
[[page 389]] سیری ناپذیری انسان··· 9
غیرمحدود بودن خواسته های انسان··· 10
گسترۀ وسیع خواهشهای نفسانی انسان··· 12
انسان حقیقت ذو مراتب··· 15
نشآت سه گانۀ وجود انسان··· 15
نشآت سه گانه و نسبت بین آنها··· 15
ارتباط خواب با مراتب انسان··· 16
تشابه مراتب نفس با مراتب علّی و معلولی··· 18
وجدان و برهان دو راه برای اثبات مراتب نفس··· 20
سیر تکاملی مراتب وجودی انسان··· 24
حفظ هویت شخصی در مراحل استکمالی··· 24
کیفیت تحلیل طبیعت به برزخ··· 27
پیدایش اولین مرتبۀ برزخی··· 27
راه مشاهدۀ مجردات برزخی··· 28
راه مشاهدۀ مجردات عقلی··· 28
معنای اتحاد مراتب سه گانه··· 28
تفاوت موجود عقلی در قوس نزول و صعود··· 29
سرّ فقدان جهات طبیعی در موجود عقلانی··· 29
ویژگیهای عالم برزخ انسانی··· 30
سیر تکاملی نفس و خروج از طبیعت··· 30
افزایش تدریجی توجه به عالم غیب··· 31
انتزاع ماهیت از وجود متنزّل··· 31
صدق ماهیت بر متضادها··· 33
کیفیت ماهیت انسان··· 33
نظر بوعلی در ماهیت انسان و نقد آن··· 34
[[page 390]] توحید و تکثّر در ماهیت··· 36
توضیحی پیرامون معنای تجرد و سیر طبیعی و خیالی و عقلانی نفس··· 37
بیان صحیح راجع به مراتب سه گانه··· 38
بروز و خفای عوالم برزخی و عقلی در انسان··· 39
نسبت عوالم وجودی انسان با یکدیگر··· 39
ماهیت در عوالم سه گانه··· 40
نحوۀ وجود انسان در عالم طبیعت··· 42
مقامات نفس انسانی در سیر صعودی··· 43
سیر نفس در طبیعت··· 43
نفس در عوالم مختلف··· 43
بقای نفس مجرد··· 44
نفوس فسّاق و فجّار··· 45
سرایت و تأثیر عوالم سه گانۀ وجود انسان بر یکدیگر··· 46
نسبت جلوه و متجلّی در مراتب نفس··· 46
تأثیر تلقین در نفس··· 48
تأثیر نشآت سه گانه بر یکدیگر··· 50
ارتباط کمالات مراتب سه گانه··· 51
مرتبۀ پایین، پوشش مرتبۀ برتر··· 52
کیفیت تحقق نفس انسانی در عالم قبل از طبیعت··· 53
کینونت عقلی نفس··· 53
اشکال تعلّق نفس به بدن··· 54
پاسخ اشکال··· 55
چگونگی حضور کثرات در مبدأ··· 55
توجیه کلام صدرا در وجود نفس قبل از بدن··· 56
جمع بین رأی ارسطو و افلاطون··· 57
[[page 391]]کیفیت صعود نفس از مرتبۀ طبیعت··· 57
نحوۀ حصول تجرّد برای نفس··· 58
توضیحی پیرامون بدن مثالی··· 59
بقای نفس در تجرّد مثالی··· 60
تحصیل بدن مثالی در سیر صعودی··· 61
علوم و عالمان نشآت سه گانه··· 61
معنای عرفان··· 62
تفاوت قوه مدرکه و حافظه در محسوسات··· 62
نحوه ادراک معقولات··· 64
مطابقت علوم اهل تجرّد با واقع··· 64
القائات رحمانی و شیطانی··· 66
فصل دوم: انسان در نظام هستی
خلاصه و عصارۀ عالم وجود··· 71
انسان جامع تمام جهات عالم··· 71
انسان نسخۀ عالم··· 71
انسان شامل عالم غیب و شهود··· 71
انسان، عصارۀ عالم··· 72
انسان، خلاصۀ عالم··· 72
انسان، غایت عالم··· 72
انسان، جلوه گاه نور حق··· 73
انسان، مظهر اسم اعظم··· 73
انسان، مظهر جمیع اسما··· 74
انسان، جامع کون کبیر··· 74
انطباق انسان با عالم کبیر··· 74
[[page 392]] انسان، نسخۀ ملک و ملکوت··· 75
همانندی انسان و عالم کبیر··· 77
تطابق از حیث ساختار وجودی و قوا··· 77
تطابق از حیث ادراک و ایجاد··· 81
تفاوت مراتب نزولی انسان و جهان هستی··· 84
دو بُعد وجودی انسان··· 86
مرتبۀ دنیا و آخرت وجود انسان··· 86
مقام مُلک انسان··· 87
مقام ملکوت انسان··· 87
فاعلیت نفس نسبت به بدن··· 88
تکامل و وابستگی نفس و بدن··· 90
نحوۀ تعلق نفس و بدن··· 90
پیدایش نفس··· 90
تحقق فردیت انسان··· 92
سیر حرکت جوهری موجودات··· 93
سیر بذر عالم غیب در طبیعت··· 93
معنای استقلال نفس انسانی··· 94
سیر قهری انسان··· 95
تجرد عقلانی و شیطانی··· 95
تفاوت سیر برزخی افراد··· 96
سیر ماده به سوی تجرّد··· 97
فیض الهی تحرّک ماده··· 98
سیر تدریجی ایجاد و تکامل نفس··· 99
علت ضعف قوا در پیری··· 100
سیر به سوی «وهم الکل» یا «عقل الکل»··· 101
[[page 393]] حفظ وحدت در تمامی مراحل استکمال··· 102
کیفیت تحول نفس مادی به مجرد··· 104
وجهۀ مادی و تجرّدی نفس··· 104
معنی «ذومراتب» در نفس··· 105
نسبت نقص و کمال برای نفس··· 106
نفس و بدن در عوالم پیشین··· 107
بحث خلقت نفس پیش از بدن··· 107
نحوۀ تعلق نفس به بدن··· 109
ماده در منازل مختلف حرکت··· 111
انواع تجرد نفوس انسانی··· 112
وحدت جسم و جان··· 113
نسبت بین جسم و روح··· 113
نحوۀ وحدت موجودات متغیّر··· 113
تأثیر و تأثر نفس و بدن··· 114
اشتغال نفس به بدن··· 114
توجه نفس به ادراکات عقلیه··· 116
فصل سوم: قوای نفس انسان
قوا، جنود نفس··· 121
مظاهر نفس در بدن··· 121
قوا و اعضا، امانتهای الهی··· 122
منافع قوای نفس··· 122
قوای ظاهره در حاکمیت وهم و عقل··· 122
حدود و روابط قوای نفس··· 123
وحدت و کثرت قوا··· 123
[[page 394]] ردّ کثرت در قوای نفس··· 125
قوا، شئون نفس انسانی··· 126
کیفیت پیدایش قوا در انسان··· 127
وجه تمایز قوا در نظر ملاصدرا··· 129
بیان اختلاط عالم غیب و شهود··· 130
خروج از اختلاط عالم طبیعت··· 131
حکمت تمایز قوا در نظر امام(س)··· 132
اختلاف قوای نفسانیه و هویت وحدانی انسان··· 134
تفرّق ذاتی در مرتبۀ طبیعت··· 134
تفرّق بالعرض در مرتبه برزخ··· 134
عدم تفرّق در مرتبۀ عاقله··· 135
عقل فعّال حافظ مُدرَکات··· 136
چگونگی بازگشت عقل نظری به عملی··· 137
فرق علم و ایمان··· 137
تبدیل علم به ایمان··· 140
روش انبیا برای حصول ایمان··· 140
تأثیر ملکات نفسانی بر قوا··· 141
کوشش انبیا برای تحقق عقاید الهیّه··· 142
تأثیر شدت و ضعف نفس بر قوا و بدن··· 143
ضعف طبیعت و استعداد حرکت استکمالی نفس··· 143
وجه ضعف آلات بدن انسان··· 145
رابطۀ قوا با وهم··· 146
قوای مهم نفس و ویژگیهای آن··· 147
اصول اخلاق نزد علمای اخلاق··· 147
تعریف «اعتدال»··· 149
[[page 395]] اعتدال و افراط و تفریطِ قوا··· 151
قوۀ غضبیه··· 151
ثمرات قوۀ غضبیه··· 153
تربیت قوۀ غضبیه··· 155
بیان حکمت آفرینش قوه غضبیه··· 157
رابطه قوه غضبیه و عاقله··· 158
اقسام قوۀ شهویه··· 159
اعتدال و افراط و تفریط قوۀ شهویه··· 159
ثمرات قوه شهویه··· 161
شرع، مهارکننده شهوت··· 163
تعریف قوه عاقله و واهمه··· 163
عقل در تربیت رحمان و شیطان··· 164
قوّۀ عدلیه··· 164
وحدت نفس و قوا··· 165
وحدت قوا در مرتبه عقلی··· 165
استدلال بر تعدد نفس به واسطۀ تعدد قوا··· 166
قوه نباتی و ویژگیهای آن··· 167
فرق قوای نباتی گیاه و حیوان··· 167
قوای ویژه حیوانی··· 168
اشتراک در قوای نباتی و انسانی و حیوانی··· 169
قوای ویژه انسانی··· 169
پاسخ صدرالمتألهین به منکرین وحدت نفس··· 171
استدلال قائلین به وحدت نفس بر معاونت و معاوقت قوا··· 172
جواب آخوند به استدلال قائلین به وحدت نفس··· 172
نظریۀ آخوند پیرامون وحدت نفس··· 174
[[page 396]] نفی «ابزاری» در قوا··· 177
جمع بین مراتب عالی و دانی··· 178
تربیت و تعدیل قوا··· 180
معنای عدالت··· 180
توصیف علم اخلاق به «فریضۀ عادله»··· 181
اهمیت تعدیل قوا··· 181
فضیلت قوای چهارگانه··· 182
عدالت طریق سیر انسان کامل··· 183
مراد از عقل هادی··· 184
ملکوت انسان تابع قوای نفس··· 184
صورتهای حاصل از ازدواج قوا··· 186
ثمرۀ تعدیل قوا··· 187
استعلای نفس بر قوا··· 188
انسانیت در گرو تعدیل قوا··· 189
از میان رفتن قبح کارها··· 189
تأثیر قدرت و شرافت نفس··· 190
کیفیت تعدیل قوا··· 192
تخلیه مرتبه خیال و باطن··· 192
نتایج تربیت و تعدیل··· 193
نتیجه تربیت قوا در برزخ و قیامت··· 194
تحدید قوا در شرع··· 194
هدف شارع از تحدید قوا··· 194
قانونی کردن اعمال قوا··· 195
تأثیر شرع در چگونگی حکومت قوا··· 196
مربیان قوا··· 198
[[page 397]] اصلاح انسان به دو قوه عامله و عاقله··· 198
تربیت انسان به وسیله مربی باطنی و خارجی··· 198
تأثیر شرع و عقل در به کارگیری قوا··· 199
فصل چهارم: روح و قلب
معانی روح··· 203
اصطلاحات مختلف روح··· 203
روح، مظهر الوهیت··· 203
روح القُدُس··· 204
عدم حجاب روح مؤمن··· 204
جایگاه و اهمیت قلب··· 204
مرتبه قلب حقیقی··· 204
قلب، تجلی گاه حق··· 205
مرکز و لُبّ انسان··· 205
مظهر همۀ اسمای حق··· 205
عامل تمایز انسان و حیوان··· 206
قلب، امام معتکفان··· 206
قلب و مرتبۀ تجرّد خیالی··· 206
ایمان اثر قلب··· 207
تلقین ذکر··· 209
عادتهای قلبی··· 210
ویژگیهای قلب··· 210
قلب، واسط ملک و ملکوت··· 210
نورانیت قلب··· 212
بی نیازی و خواری قلب··· 212
[[page 398]] اثر توجه به دنیا و ملکوت اعلا··· 213
القائات رحمانی و شیطانی··· 214
خطرات و واردات قلبی··· 215
معنای «صدر» و «قلب»··· 216
انواع قلوب··· 216
اقسام چهارگانۀ دِل··· 216
تقسیمات قلب و خلقت اولیه آن··· 218
وجه حصر دل در چهار قسم··· 219
تقسیم سه گانه قلوب··· 220
اطلاقات مختلف قلب··· 221
ویژگی قلب مؤمن··· 221
سعۀ وجودی قلب مؤمن··· 222
جایگاه عرش رحمان··· 223
قلب نورانی و ظلمانی··· 223
قلب سلیم··· 224
قلب سلیم و مقابل آن··· 225
قلب منکوس··· 226
قلب مشرک··· 226
قلوب منکوس و مشرک··· 227
فرق قلب مؤمن و منافق··· 228
فرق قلب مشرک و منافق··· 228
ویژگی قلب منافق··· 228
اهمیت تحصیل قلب الهی··· 229
اهمیت تلاش برای اصلاح قلب··· 229
قلب جوان··· 230
[[page 399]] ارزش عمل قلب الهی··· 230
حصول به مرتبۀ قلب الهی··· 230
روش الهی کردن قلب··· 231
فصل پنجم: شناخت انسان
واماندگی عقول در شناخت انسان··· 235
گمان شناخت انسان··· 235
عجز در شناخت خویشتن··· 236
حب نفس، مانع شناخت··· 236
اعتراض ملائکه به خلقت انسان··· 237
عدم معرفت شیطان به انسان··· 237
علت نیاز به برهان نفس··· 238
ضرورت شناخت ابعاد مختلف··· 239
سختی ادراک هویت انسانی··· 240
رابطۀ خودشناسی با خداشناسی··· 240
علت غفلت از خویشتن··· 241
فصل ششم: آفرینش انسان
چگونگی خلقت انسان··· 245
صورت رحمت الهی··· 245
خلیفۀ خدا··· 245
هدف از خلقت انسان··· 246
تولد انسان بر فطرت الهی··· 246
معنای فطرت··· 246
مقصود از فطرت الهی··· 247
[[page 400]] نفخ روح در انسان··· 247
قابلیت ماده انسانی··· 248
معنای خلق انسان «بر صورت خود»··· 249
نفس انسان در ابتدای خلقت··· 252
انسان استعداد محض در ابتدا··· 252
نفس انسان صفحه ای عالی از نقوش··· 252
زمان افاضه نفس··· 253
وجهۀ قلب انسان به غیب و شهادت··· 253
استعداد نفس در ابتدای خلقت··· 253
هبوط و تکامل نفس··· 255
سیر نفس انسانی به سوی کمال و نقص··· 255
معنای هبوط از جایگاه برتر··· 256
هبوط و توجه به کثرت··· 257
هبوط نفس برای سلوک اختیاری··· 258
تعریف و ویژگیهای فطرت··· 259
فطرت عشق به کمال و خیر··· 259
فطرت تنفر از نقص و شر··· 259
ظهور حب ذاتی حق در موجودات··· 260
نورانیت فطرت در بدو خلقت··· 260
علت تیرگی فطرت بشر··· 261
لوازم فطرتهای نورانی و محجوب··· 263
ظهور تعلّم اسمایی··· 264
ثنای معبود، از امور فطری··· 264
احترام منعم··· 264
احترام به بزرگان··· 265
[[page 401]] احترام به حاضر··· 266
ثناگویی فطرت انسانها··· 266
حبّ عدل و دشمنی با ستم··· 267
پذیرش بی دلیل··· 267
انکار بر پایۀ دلیل··· 267
عشق به خدمتگزاران··· 268
فطرت الهی··· 268
شرحی پیرامون «احسن تقویم» و فطرت··· 268
انبیا و اولیا بر فطرت دوستی حق··· 270
حبّ به خیر··· 271
فطرت خواستار خوبی و گریزان از بدی··· 272
بیاناتی پیرامون فطرت الهی··· 272
فطرت انسانی عاشق کمال مطلق··· 272
توجه فطری انسان به کمال مطلق··· 273
انسان، طالب کمال برتر و بالاتر··· 274
انحصار توجه و حرکت به کامل مطلق··· 275
ذات حق، معشوق همه کائنات··· 276
خضوع و خشوع در برابر حق تعالی··· 277
عوامل مؤثر در تشخیص متعلق فطرت··· 277
دوام عشق به محبوب··· 278
فصل هفتم: مقام و جایگاه انسان
عظمت و منزلت انسان··· 283
ملاک شرافت انسان··· 283
نفس مظهر اسم جامع··· 285
[[page 402]] آدم روحانی معلم ملائکة الله ··· 286
همراهی انسان و حیوان··· 287
علل برتری انسان··· 288
ملاک برتری در انسان··· 290
مقامات والای انسانی··· 293
تفاوت مقامات انبیا··· 293
مقام رؤیت ملکوت··· 294
مقام قاب قوسین··· 294
حاملان عرش··· 295
گذر ابراهیم(ع) از حجب نورانی··· 296
مقامات انسان کامل··· 297
مقامات انسان در سیر تکاملی··· 298
سیر انسان و عبور از طبیعت··· 298
سیر انسان و اقامت در طبیعت··· 300
مقایسه دو سیر··· 301
ملاک و معیار انسانیت··· 303
سلامت روح··· 303
نفس قدوسی··· 303
ملاک عظمت انسان··· 304
بصیرت و روح··· 304
روح مهذّب··· 304
روح، لبّ انسان··· 305
قلب و بصیرت··· 305
انسانیت صراط مستقیم··· 306
انواع انسان و انسان الهی··· 306
[[page 403]] ملاک تعدّد انواع در انسان··· 306
اختلاف در افراد نوع انسان··· 307
نامحدودیت در طرفین نور و تاریکی··· 307
چگونگی الهی شدن··· 308
الهی شدن انسان··· 308
عمل انسان الهی··· 309
نورانیت قلب، ملاک الهی شدن··· 309
انسان شرعی··· 309
انسان طبیعی··· 310
انسان درنده··· 310
کیفیت ارتقای انسان طبیعی به الهی··· 310
کیفیت ارتقای انسان حیوانی به الهی··· 311
ویژگیهای انسان··· 313
امانتدار الهی··· 313
تعلیم انسان توسط حق··· 314
مثل اعلای حق··· 315
قلب انسان، عرش رحمان··· 316
برگزیدۀ خدا··· 317
یگانه عالم غیب··· 318
معنای «الفقر فخری»··· 318
فصل و وصل··· 319
کمال و کمال خواهی انسان··· 319
ملاک حریّت انسان··· 319
کمال خواهی انسان··· 320
انبیا و هدایت فطرت کمال خواهی··· 321
[[page 404]] تحصیل کمالات متعدد و هم عرض··· 322
عشق به کمال مطلق··· 323
وحدانیت کمال مطلق··· 324
علت کمال خواهی··· 325
نامتناهی بودن باطن انسان··· 325
آمال غیرمتناهی انسان··· 325
راه حصول کمال مطلق··· 326
نماز راه حصول به کمال مطلق··· 326
عدم دلالت خرق عادت بر کمال··· 327
کمال انسان به عقل عملی··· 327
فصل هشتم: انسان و تربیت
اهمیت و ضرورت تربیت··· 331
انسان میان دو بی نهایت··· 331
انسان، قابل ترقی··· 332
انسان موجودی تربیت پذیر··· 332
قابلیتهای کودک برای انسان و شیطان شدن··· 332
انسان مربّای خدا یا شیطان··· 333
غلبه قوه الهی بر شیطان··· 333
اثر تربیت در انسان··· 333
ولادت انسان در پرتو تربیت··· 334
سود و زیان بر پایۀ تربیت··· 336
چیرگی شیطان بر روح و باطن انسان··· 336
رشد دیکتاتوری در اثر تربیت فاسد··· 337
نیاز انسان به علم و تربیت··· 337
[[page 405]] تأثیر جهات معنوی بر جهات مادی··· 338
نیاز به تربیت در دو جنبه مادی و معنوی··· 338
تربیت جهت بندگی در بچه ها··· 339
انبیا و تربیت انسان··· 339
موضوع علم انبیا··· 339
انسان سازی هدف بعثت··· 339
دعوت انسان به کمال··· 340
تربیت انسان الهی··· 340
انبیا، هجرت دهندگان انسان از خانه نفس··· 340
نجات انسان از خودخواهی و خودپرستی··· 341
تسلیم فقط در برابر حق··· 342
تربیت انسان در ابعاد فوق طبیعت··· 342
تعلیم حقایق و ترفیع مقام انسانی··· 343
انبیا، عارفان به حقیقت انسان··· 344
انبیا، مربی سیر گذر از طبیعت··· 344
کوچاندن انسان به ماورای طبیعت··· 345
تربیت انسان سعادتمند··· 345
رشد انسان در همۀ ابعاد··· 347
عبادت، نسخه های طبیبان واقعی··· 348
ساختن انسانی الهی··· 348
پیشگیری از تمام توجه به طبیعت··· 349
رهایی از تاریکی··· 350
مهار انسان توسط انبیا··· 351
سلامت و بیماری روح··· 352
انبیا، پزشکان روحانی··· 353
[[page 406]] نسخۀ اصلاح بیماریهای نفسانی··· 354
روشنگری آثار اخلاق سوء··· 354
تحمل سختی در تربیت افراد··· 355
نکاتی در روش و آثار تربیتی انبیا··· 355
خداوند مربّی پیامبر(ص)··· 355
اختصاص ربوبیت اعلا به حق تعالی··· 356
جهان شمولی تربیت انبیا··· 357
انبیا، استمرار معلمی خداوند··· 357
راه وحی، تنها راه تربیت انسان··· 358
قصص قرآن برای تربیت انسان··· 358
شریعت بر پایۀ فطرت استقلالی و تبعی··· 359
تربیت نوع مردم در حد مرتبۀ خیال··· 360
هدایت به راههای وصول به مقصود··· 361
انبیا، مربیان عملی بشر··· 362
تأثیر تربیت معنوی انبیا بر توده های مردم··· 362
انبیا، مؤثر در حرکت استکمالی انسان··· 363
عوامل مؤثر در تربیت انسان··· 365
مواد غذایی و تأثیر آنها در جسم و جان انسان··· 365
عوامل مؤثر دوران جنینی و پس از تولد··· 366
هدف انبیا از بیان خواصّ خوراکیها··· 368
ازدواج در نظر انبیا··· 369
تغذّی از معارف الهی و فضایل نفسانی··· 371
ویژگی مربّی انسان··· 372
اهمیت تربیت کودکان··· 372
اثر تربیتی پدر و مادر بر فرزندان··· 373
[[page 407]] تأثیر معلم خوب بر کودکان··· 374
آمادگی نفوس جوانان برای تربیت··· 374
اثر معلمان منحرف··· 374
تأثیر مادر در تربیت··· 375
لزوم تربیت از دوران کودکی··· 375
تفاوت اسلام و سایر مکاتب در انسان سازی··· 376
جامعیت مکتب تربیتی پیامبران··· 376
تأمین سعادت در همۀ ابعاد··· 378
آگاهی انبیا از راههای تربیت··· 379
تفاوت دو مکتب در برخورد با مادیات··· 379
تربیت بعد حیوانی در تمدن غربی··· 381
انحطاط انسان با اندیشۀ زیربنایی اقتصاد··· 382
غفلت از بعد معنوی··· 382
توقف در بعد طبیعی انسان··· 383
چگونگی نگاه اسلام به علوم طبیعی··· 384
نگاه مظهریت به عالم··· 385
انسان سازی، ویژۀ مکتب انبیا··· 385
[[page 408]]