موضوع و تعریف عرفان

‏‏موضوع و تعریف عرفان‏

‏‏هر علمی دارای موضوعی است و‏‎ ‎‏موضوعات متفاوت موجب تمایز علوم از‏‎ ‎‎ ‎‏یکدیگر می شود. به عنوان مثال، موضوع فلسفه «مطلق وجود»‏‎[1]‎‏ است و‏‎ ‎‏یکی از شاخه های آن، الهیات به معنی الاخص است که دربارۀ وجود خدا‏‎ ‎‏بحث می کند، و موضوع علم ریاضی «عدد» است و از عوارض اعداد‏‎ ‎‏سخن می گوید. موضوع علم عرفان نیز «وجود مطلق»‏‎[2]‎‏ و یا «اللّه من حیث‏‎ ‎‏ذاته و اسمائه و صفاته» می باشد؛ اما نکته ای که باید به آن توجه داشت‏‎ ‎‏این است که اگر شناخت ذات خداوند در موضوع عرفان گنجانده شده، از‏‎ ‎‏آن جهت است که تصور اسما و صفات خداوند بدون تصور ذات حق‏‎ ‎‏میسر نبوده است وگرنه، شناخت ذات خداوند و حتی تفکر در (کنه)‏‎ ‎‏اکتناه ذات حق از حیطۀ درک آدمی بیرون است، امام در چهل حدیث‏‎ ‎‏تصریح می کنند که هیچ اندیشه ای را مجال پرواز در فضای کنه ذات‏‎ ‎‏نیست، و پیامبر اکرم(ص) نیز در این باره می فرماید:‏‏ ما عرفناک حق‏‎ ‎‏معرفتک‏‏؛ اما معرفت و شناخت به اسما و صفات الهی که تجلیات و‏‎ ‎‏ظهورات حضرت ذات هستند، در حیطۀ توان بشر است و چنین تفکری‏‎ ‎‏در آثار روایی ما عبادت شمرده شده است و فرموده اند: ‏‏افضلُ العبادة اِدمانُ‏‎ ‎‏التفکّر فی اللّه و قدرتِه.‏‎[3]‎‏ بهترین عبادت استمرار تفکر دربارۀ خداوند و‏‎ ‎‏قدرت اوست.‏

‏‏     تعریف عرفان از منظر امام، معرفتِ به هستی مطلق و حقایق عالم‏‎ ‎‏وجود است که از طریق مشاهدۀ حضوری ـ نه حصولی حاصل می شود، و‏
‏‎[[page 138]]‎‏در توضیح این مطلب می افزایند:‏

‏‏     آثار فلسفی به گونه ای دورنما انسان را با ماوراءالطبیعه آشنا می سازد؛‏‎ ‎‏ولی مکتوبات عرفانی دلها را برای وصول به محبوب مطلق آماده‏‎ ‎‏می سازد.‏‎[4]‎

‏‏    ‏‏بزرگان عرفان، عرفان را برترین علم دانسته اند؛ زیرا به گفته علما، هر‏‎ ‎‏علمی که از شمول و عمومیت بیشتری برخوردار بوده، و از محسوسات‏‎ ‎‏دورتر و به معقولات نزدیکتر باشد، بر علوم دیگر رجحان دارد و عرفا‏‎ ‎‏معتقدند عرفان از چنین ویژگیهایی برخوردار است.‏

‏‏     امام معتقد بود، عارف با گام نهادن در ساحت عرفان، به حقیقت مطلق‏‎ ‎‏رهنمون می شود و «از نیستی به هستی مطلق می رسد».‏‎[5]‎

‏‎[[page 139]]‎