معرفی اساتیدی که در قم داشتم
من بخشی از رسائل شیخ را در تبریز خوانده بودم که به قم آمدم ولی دوباره از مبحث برائت خدمت حضرت آیت الله شیخ جعفر سبحانی ـ حفظه الله تعالی ـ خواندم ایشان آن موقع در مسجد سلماسی ساعت سه بعدازظهر تدریس می کرد و در حدود پنجاه نفر شاگرد داشت، بخش عمده ای از مکاسب را نزد آیت الله مشکینی فرا گرفتم. مکاسب ایشان از درسهای معروف قم بود و در کلاس ایشان که در یکی از شبستانهای مسجد امام حسن عسکری (ع) تشکیل می شد بیش از صد نفر از طلاب شرکت می کردند. استصحاب رسائل را خدمت آیت الله نوری همدانی که از اساتید مشهور آن روز بود و در مسجد اعظم تدریس می کرد آغاز کردم و معروف بود که عمیق ترین درس رسائل قم از آن آقای نوری همدانی است به همین دلیل من مباحث استصحاب و تعادل و تراجیح را خدمت ایشان خواندم، در آن زمان در حدود یک صد نفر در درس وی حاضر می شدند. بعد از اتمام رسائل، کفایه را خدمت آیت الله سیدمحمد باقر سلطانی که در مسجد امام حسن عسکری (ع) تدریس می کرد آموختم و مقداری از کفایه را که به جهت مسافرت نتوانسته بودم از محضر ایشان استفاده کنم، نزد آیت الله آقای فاضل لنکرانی که تازه تدریس کفایه را شروع کرده بود خواندم و در فلسفه عمده حکمت منظومه را نزد شهید مفتح در مدرسه خان خواندم. مرحوم شهید مفتح آن زمان هم استاد فلسفه و منطق حوزه بودند و هم در دبیرستانهای قم تدریس می کردند و بعد که ایشان به تهران رفت، ادامه
[[page 13]]منظومه را خدمت آیت الله آقای انصاری شیرازی در مدرسه آیت الله نجفی فرا گرفتم. ایشان فردی انقلابی و مبارز بود و از نظر اخلاقی بسیار زاهد بود. بعد از منظومه، چند جلد از اسفار را نزد آیت الله آقای جوادی آملی خواندم، این درس در ساعت هفت صبح برای ده ـ پانزده نفر از طلاب به طور خصوصی تدریس می شد. خارج بعضی از مباحث اسفار را خدمت شهید مطهری خواندم. ایشان بعد از گذشت سالها از هجرتشان به تهران، به پیشنهاد جمعی از طلاب که من هم یکی از آنها بودم تصمیم گرفتند که دو تا درس هم در قم داشته باشند یک درس عمومی که ابتدا در مدرسه رضویه و سپس در مسجد حسینی ارک برگزار می شد و یک درس خصوصی که با حضور تقریباً بیست نفر از طلاب تشکیل می شد، در هر دو درس من شرکت می کردم. شهید مطهری وقتی برای تدریس به قم می آمد به نوبت در منزل یکی از دوستان اقامت می کرد. یکی ـ دو بار هم نوبت به من رسید که از این جهت از محضرشان استفاده ها بردم.
[[page 14]]