عوامل مؤثر در قیام 19 دی قم
بی تردید علل و عوامل متعددی در شکل گیری قیام 19 دی نقش داشتند منتها به تعبیر فلسفی بعضی از آنها علل قریبه و بعضی دیگر علل بعیده بودند و یکی از مهمترین علل، آمادگی مردم و حضورشان در صحنه بود که در سالهای قبل کمتر به چشم می خورد و این آمادگی به دنبال به وجود آمدن فضای باز سیاسی و فعالیتهای سازمانها و احزاب سیاسی مختلف بویژه فعالیت روحانیت پس از فوت حاج آقا مصطفی حاصل شد. موضوع دیگری که نمی توان نادیده گرفت مسأله رحلت مرحوم دکتر شریعتی بود که تأثیر زیادی در بین قشر دانشگاهی برجای گذاشت و این قشر که علاقه ویژه ای به دکتر داشت به دنبال فرصتی می گشت تا فریاد اعتراض آمیزش را نسبت به مرگ مشکوک دکتر بلند کند و این فرصت در نوزدهم دی به دست آمد؛ اما از همه مهمتر رحلت مرحوم حاج آقا مصطفی بود که یک جنبش و حرکت همگانی در سراسر ایران پدید آورد و با تقویت روحیه انقلابیون به اقدامات و فعالیتهای مبارزاتی آنها علیه رژیم انسجام و هماهنگی زیادی بخشید و در مجموع در توده مردم یک آمادگی خاصی به وجود آورد تا با دقت مواظب اعمال و حرکات رژیم باشند و با وجود این زمینه و بستر مناسب بود که آن مقاله
[[page 394]]توهین آمیز به منزله جرقه ای که در انبار باروت می افتد عمل کرد و قیام 19 دی به عنوان حرکتی که از متن حوزه واز میان مدرسین و طلاب و فضلای انقلابی قم آغاز شده بود، شکل گرفت و زمینه ساز پیروزی انقلاب شد.
انصاف این است که سخنرانیها و رهنمودهای مراجع در روز هجدهم دی بسیار خوب و مؤثر بود و تا حدودی نسبت به رژیم، شکننده که بعد از سالهای 42 و 43 نظیر نداشت. حتی من یادم هست که بعد از جریان دستگیری ده ـ بیست نفر از حضرات مدرسین حوزه علمیه قم و تبعید آنان، که عده ای از طلاب و روحانیون به منزل آیت الله گلپایگانی رفته بودند، ایشان عذر خواسته بودند که سخنرانی کنند و گفته بودند ساواکیها من را تهدید به ضرب و هتک کرده اند (و چون افراد بی چشم و رویی هستند بعید نیست این تهدید خود را عملی کنند.)
البته همین مرجع بزرگوار، در عین حال در همان ایام در کنار همۀ مسائل سکوت نمی کردند و فراموش نمی کنیم که در توطئه تغییر تاریخ هجری شمسی به شاهنشاهی ایشان یک روز درس خود را تعطیل کردند.
روی این اساس همین قدر که در هجدهم دی 56، هر سه مرجع حاضر شده بودند که در جمع طلاب مشتاق و معترض لب به سخن گشایند، امری خوشحال کننده بود؛ بویژه مرحوم آقای نجفی که در سخنانشان گریه کردند و از حضرت امام و دوران جوانی ایشان خاطراتی گفتند و درمجموع برای طلاب پرشور و احساساتی، صحبتهایشان خوشایند بود.
[[page 395]]