ظاهر و باطن

‏‏ظاهر و باطن‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏همه ظهورها، ظهور اوست‏

‏‏او ـ جلّ و علا ـ اوّل و آخر و ظاهر و باطن است هُوَ الأوّلُ و الآخِرُ و‏‎ ‎‏الظّاهِرُ و الْباطِن‏‎[1]‎‏ أَیَکُونُ لِغَیْرِکَ مِنَ الظُّهُورِ ما لَیْسَ لَکَ حَتّی یَکُونَ‏‎ ‎‏هُوَ الْمُظْهِرُ لَکَ، مَتی غِبْتَ حَتّی تَحْتاجَ اِلی دَلیلٍ یَدُلُّ عَلَیْکَ و مَتی‏‎ ‎‏بَعُدْتَ حَتّی تَکُونَ الآثارُ هِیَ الّتی تُوصِلُ اِلَیْکَ، عَمِیَتْ عَیْنٌ لاتَراکَ‏‎ ‎‏عَلَیْها رَقِیباً.‏‎[2]‎

‏‏غایب نبوده ای که تمنا کنم ترا‏

‏‏پنهان نئی ز دیده که پیدا کنم ترا‏

‏‏    او ظاهر است و هر ظهوری ظهور اوست و ما خود حجاب‏‎ ‎‏هستیم. اَنانیّت و اِنیّت ماست که ما را محجوب نموده.(309)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏
‏‎[[page 682]]‎

‏‏باطن به عزّ جلال، ظاهر به نور جمال‏‏ ‏

‏‏الحمدلله المستکنّ فی حجاب العماء و المستتر فی غیب الصفات و‏‎ ‎‏الأسماء، الباطن المختفی بعزّ جلاله، والظاهر الغیر المحتجب بنور‏‎ ‎‏جماله، الّذی بقهر کبریائه محجوب عن قلوب الأولیاء، و بظهور‏‎ ‎‏سنائه یظهر فی مرائی الخلفاء.‏‎[3]‎‏(310)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ظهور در عین بطون، بطون در عین ظهور‏

‏‏«فالحقّ عیْن ما ظهر فی حال بطونه وَ عیْن ما بطن فی حال ظهورُِه».‏

‏‏     فی التّوقیع المبارک عَنْ موْلینا وَ سیّدنا صاحِب الأمر ـ عجَّلَ الله ‏‎ ‎‏فَرجَهُ وَ ارْواحنا لَه الْفداء ـ فی الأدْعیَة الرّجبیّة یا باطناً فی ظهوُره وَ‏‎ ‎‏ظاهِراً فی بُطونِه وَ مکنُونه‏‎[4]‎‏ صَدق وَلیّ الله ـ رُوحی فداه ـ قال‏‎ ‎‏شیخنا العارف ـ دامَ ظِلّه ـ وَالصّوَر المرآتیّة مثال ذاک الظّهُور وَ‏‎ ‎‏البطُون، فَانّ المرآة ظاهِرة بهذِهِ الصُّوَر وَ هیَ باطنَة ایضاً بهذه الصُّور‏‎ ‎‏فانّها عیْن المرْآة الظّاهرة وَ هی محتجبة بها فانّه لایمْکن رؤیة المرْآة‏‎ ‎‏بنفْسهِ لاحتجابها بها وَ کذا الحال فالصّور الذّهنیّة.‏‎[5]‎‏(311)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏
‏‎[[page 683]]‎

‏‏حضور خداوند در ظاهر و باطن عوالم‏

‏‏«ایْ وَجاء القَلْب المحمَّدی بقوْله لوْدلیتم بحبْل لهبط عَلی الله ِ فاخبر‏‎ ‎‏انّ الله فی باطِن الأرض کما إنّه فی باطِن السَّماءِ...».‏

‏‏     قوله: فی باطِن السّماءِ بَل المقصُود و المناسب للْمقام‏‎ ‎‏المحمَّدی هُو الأَخبار عنْ انّ الله فی باطِن العوالم و ظاهِرها فهوَ‏‎ ‎‏تعالی ظاهِرٌ فی عیْن کونِه باطِناً وَ باطِنٌ فی عیْنِ کوْنِه ظاهِراً کَما قال‏‎ ‎‏تَعالی شَأنهُ هُوَ الأوّل وَ الآخر وَالظّاهِر و الباطِن‏‎[6]‎‏ وَ عَن موْلینا‏‎ ‎‏صاحب الأمْرِ ـ روُحی لهُ الْفداءُ ـ فی توقیعاتِه یا باطِناً فی ظهوُرِه وَ‏‎ ‎‏ظاهِراً فی بطوُنِه وَ مَکْنوُنِه.‏‎[7]‎‎[8]‎‏(312)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏ظهور و بطون حق و ظهور و بطون عالم‏‏ ‏

‏‏قوله: اذ هُوَ الظّاهِر وَ هو باطنها، اسْتدلال بقوله تَعالی هُوَ الأوّل وَ‏‎ ‎‏الآخِر وَ الظّاهِر وَ الباطِن‏‎[9]‎‏ عَلی ما هُوَ بصَدَد تحْقیقِه من انّ العالَم‏‎ ‎‏ظاهر الحقّ فَانَّ الظّهُورَ اذَا اختصَّ بالحقّ وَ کذا البطوُن لمْ یکن لأحَد‏‎ ‎‏ظهوُر وَ لابطوُن فیکون صُوَر الخَلائِق ظهوُر الحقّ لاظهوُرها و‏‎ ‎‏باطنها بطوُنه لا بطوُنها فَالعالم غیب ما ظهر و الحقّ ما غاب و الغیب‏‎ ‎‏بمعْنی عدم الوجوُد مُطلقاً لا وجود غیبیّ باطنیّ.‏

‏
‏‎[[page 684]]‎

‏‏     «فَالآخر عیْن الظّاهِر وَ الباطِن عین الأوّل».‏

‏‏     قوله: فالآخر عیْن الظّاهر، و بنَظر آخر الظّاهِر عیْن الباطن وَ‏‎ ‎‏الأوّل عیْن الآخر فهُوَ ظاهِر منْ حیْث هوَ باطِن وَ بالعَکْس وَ اَوّل منْ‏‎ ‎‏حیْث هُو آخر وَ بالعَکْس.‏‎[10]‎‏(313)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏تفاوت اسم باطن با بطون هویت غیبیه احدیه ‏

‏‏البطون و الغیب اللّذان نسبنا هما إلی هذه الحقیقة الغیبیّة لیسا‏‎ ‎‏مقابلین للظهور الّذی من الصفات فی مقام «الواحدیّة» و الحضرة‏‎ ‎‏الجمعیّة؛ ولا «الباطن» هو الّذی کان من الأسماء الإلهیّة الّذی هو‏‎ ‎‏من أمّهات الأسماء الحقیقیّة. فإنّ البطون الّذی من الأوصاف‏‎ ‎‏القدسیّة و «الباطن» الّذی من الأسماء الربوبیّة، کلّ واحد منهما‏‎ ‎‏التجلّی بذلک المقام؛ و هما متأخّران عن تلک الحضرة. بل التعبیر‏‎ ‎‏بمثل هذه الأوصاف و الأسماء لضیق المجال فی المقال. فالحقیقة‏‎ ‎‏الّتی قلب الأولیاء عن التوجّه إلیها محروم، کیف یمکن أن یعبّر عنها‏‎ ‎‏بما کان من مقولة المفهوم؟ و نعم ما قیل: ‏

‏‏ ‏

‏«ألا إنّ ثوباً خیط من نسج تسعة‏

‏‏ ‏‏و عشرین حرفاً من معالیه قاصر»‏

‎ [[page 685]]

‏‏     ‏‏فاللفظ قاصر، و المتکلّم أبکم، و السامع أصمّ. کما قیل بالفارسیّة:‏

‏‏ ‏

‏«من گنک خوابدیده و عالم تمام کر‏

‏‏ ‏‏من عاجزم زگفتن و خلق از شنیدنش».‏‎[11]‎‎[12]‎‏(314)‏

‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‏ ‏

‏‏ ‏

‏‏نفی ظهور از غیر حق‏‏ ‏

‏‏همین آیۀ شریفه هُوَ الاَوّلُ وَ الاخِرُ و الظاهر و الباطِنُ‏‎[13]‎‏ انسان خیال‏‎ ‎‏می کند که خوب، اول خلق، الله است و آخر هم همان است، و‏‎ ‎‏عرض می کنم که ظاهر هم به حسب آثارش است و باطن هم به‏‎ ‎‏حسب اسمائش. لکن اصلاً این مسئله این نیست که ما می فهمیم و‏‎ ‎‏فهمیده اند، مسائل بیش از این مسائل است. «هُوَ الظاهر» اصل‏‎ ‎‏ظهور را به غیر خودش می خواهد نفی کند از غیر خودش، ظهور‏‎ ‎‏مال اوست. واقع مطلب همین است، منتها فهم این معنا که ظهور،‏‎ ‎‏ظهور اوست و عالم و تمام هستی ظهور اوست، فهم این مشکل‏‎ ‎‏است. و هُوَ مَعَکُمْ که در همین آیات وارد شده است، «معکم»‏‎ ‎‏یعنی همراه ماست، او اینجاست و ما اینجا. این معیت، مثلاً‏‎ ‎‏فلاسفه «معیت قیّومیّة» می گویند، قیّومیّة ولی مسئله را حل‏‎ ‎‏می کند؟ مثل معیت علت و معلول است؟ مثل معیت جلوه و‏‎ ‎
‏‎[[page 686]]‎

‏‏ذی جلوه است؟ مسائل این نیست. متعمّقین آخرالزمان هم به‏‎ ‎‏اندازه عمق ادراکشان بهتر از دیگران فهمیده اند.(315)‏

‏‏ ‏

‏‏*  *  *‏

‏‎ ‎

‏‎[[page 687]]‎