زمین های موات عرضی
[سؤال 9498] 5276
بسمه تعالی
محضر مقدس زعیم معظم و امام امت، رهبر انقلاب، حضرت آیت الله العظمی خمینی، سلام الله علیکم و روحی لکم الفداء، امیدواریم همیشه در الطاف الهی و عنایات خاصه حضرت بقیة الله الاعظم ـ روحی و ارواح العالمین له الفداء ـ باشید. محترماً، به عرض مبارک می رسانم:
قریه ای است در 23 کیلومتری اصفهان دارای 240 هزار جریب زمین، سابقاً آب قناتی بود مال یک نفر که ایشان در شهر اصفهان زندگی می کند. او به عنوان ارباب و رعیت این آب و زمین را در اختیار این مردم، به عنوان کشاورز، نه به عنوان کارگری قرار می داد و ارباب خودش را مالک آب و زمین، هر دو می دانسته و زمین ها را ثبت کرده بود. الآن در حدود هشت سال است که آب خشک شده و زمین ها بدون کشت افتاده است. سه ماه قبل مردم از کمیتۀ اصفهان برای کشت گندم اجازه گرفتند، ولی
[[page 279]]وقتی خواستند شروع کنند، بین آن ها اختلافی به وجود آمد. بعضی می گویند: این ها ملک ارباب است؛ بعضی می گویند: ملک دولت است؛ بعضی می گویند: ملک کسانی است که روی زمین کشاورزی کرده اند؛ بعضی می گویند: مشترک است؛ زیرا به کمک ارباب که آب را داده و کشاورزان احیا شده است؛ بعضی می گویند: چون هشت سال قبل بوده، پس بالعرض موات شده است. با نصیحت یکی از طلاّب که در آن جا بود، مردم راضی شدند بین 640 نفر که احتیاج به زمین داشتند به طور مساوی قسمت شود، و رضایت ارباب را جلب نمایند. ارباب راضی شد که کشاورزان مشغول چاه زدن و کشاورزی بشوند و یک قراردادی با ارباب ببندند که مقداری ارش بابت زمین به او بدهند؛ تا بعداً هر طوری دولت دستور داد عمل کنند.
آیا واجب است که قرارداد ببندند و ارشی به مالک بدهند یا نه؟
بسمه تعالی، اراضی موات بالعرض، باقی بر ملک مالکین سابق است، مگر آن که اعراض نموده باشند و در صورت عدم اعراض، باید حق مالکین مراعات شود و قراردادی که با مراضات همۀ اطراف واقع شده است، نافذ است.
[سؤال 9499] ----> 1546
3. زمین قبرستان معلوم نیست، آیا وقف برای دفن اموات است یا نه؟ سال ها بایر مانده الآن به صورت جنگل درآمده آن را آباد کردند مغازه و غیره ساخته اند، این عمل جایز بوده یا نه؟
بسمه تعالی، اگر حریم نبوده و مخالف مقررات نباشد اشکال ندارد.
[سؤال 9500] 5277
بسمه تعالی
محضر مبارک آیت الله العظمی آقای امام خمینی، دام ظله العالی
1. در زمان های قدیم، مسافرخانه هایی برای کسانی که خواروبار با الاغ حمل
[[page 280]]می کردند، با سنگ گل درست می نمودند؛ فعلاً مخروبه شده که اصلاً استفاده ندارد، اگر اجازه بفرمایید حسینیه بسازند چون که محلۀ نوده حسینیه ندارد.
بسمه تعالی، اگر وقف یا ملک بودن آن معلوم نیست مانع ندارد.
2. آب انگور که شیره می گذارد چه فرمایش می فرمایید تا آن که ثلثان را با آتش شرط می دانید و یا با آفتاب اشکال ندارد؟
بسمه تعالی، با فرض این که با آتش یا آفتاب جوش آمده و بذهاب ثلثین تطهیر می شود اگر به آفتاب هم ذهاب ثلثین شود پاک می شود.
3. مالی میراث که خمس ندارد اگر ملک باشد بفروشند مخلوط شود به مال غیر از میراث سال بگذرد نمی داند از کدام مال است آیا از مجموع خمس بدهد و یا مال میراث را تخمین بزند که فی الجمله خمس نداشته باشد؟
بسمه تعالی، نسبت به مقداری که از فروش مال ارث به دست آمده خمس واجب نیست.
[سؤال 9501] ----> 3459
7. در اراضی و اماکن که مالک آن ها مجهول است، می شود تصرف کرد و نماز خواند یا خیر؟
بسمه تعالی، جواز تصرف در مثل مفروض سؤال، منوط به اجازۀ حاکم شرع است.
[سؤال 9502] 5278
بسمه تعالی 28 / 6 / 1361
سلام علیکم ورحمة الله، حضور سرپرستان محترم دفتر امام خمینی
برای یک شخص مشکلی پیش آمده، که امیدوارم با نقل آن، جواب شرعی و کامل را به یاری الله بدهید. شخصی است حدود شصت ساله، که با چهار سر عایله ـ فرزند و خودش و همسرش ـ در یک اتاق تنگ زندگی می کنند. دخترش ازدواج کرده و مستأجر است. پسر بزرگش زن گرفته و او هم در همان حیاط، در یک اتاق مستأجر پدرش است، که هر کدام از دختر و پسرش فرزندانی دارند.
[[page 281]]این شخص در کنار منزلش خرابه ای واقع است که زمین بایر است و حدود پانزده سال است از صاحب آن خبری نیست، حتی کسی دربارۀ زمین مذکور، برای پرس وجو هم نیامده است. این خرابه به اندازۀ ساختن دو اتاق جا دارد. البته دو پسر دیگر این شخص موقع ازدواجشان است، ولی جایی برای زندگی مستقل با همسرشان را ندارند و به این دلیل از این کار خودداری کرده اند، که البته اگر ازدواج نکند، به گناه می افتد. این شخص در نظر دارد با مقدار پولی که تهیه کرده اند در آن خرابه، خانه ای بنا کند و برای پسرش زن بگیرد و با پسر دیگرش ـ که ازدواج کرده و فرزندانی دارد ـ در آن جای بدهد، تا در آن جا زندگی کرده و مستقل شوند، ولی حکم شرعی آن را نمی دانند که به چه صورت و چه طریقی است و وضع زمین چگونه است. آیا غصبی است یا می توانند در آن جا خانه ای بنا کنند؟ شما را به الله قسمتان می دهم که مشکل این خانواده مذهبی را حل نمایید، تا از فکر و ناراحتی این مشکل به درآیند و تکلیف خود را در مورد زمین مذکور بدانند. منتظر جواب فوری شما هستیم.
البته در طی این پانزده سال، از آلودگی آن، ضررهای زیادی از نظر مالی و مریضی دیده اند. والسلام علی من اتبع الهدی
بسمه تعالی، اگر زمین مالک معینی ندارد، با مراجعه به مقامات مربوطه اشکال ندارد.
[سؤال 9503] 5279
بسمه تعالی 2 / 5 / 1361
دفتر امام خمینی
محترماً؛ به استحضار می رساند این جانب ساکن عصمت آباد بوئین زهرا، بعد از زلزلۀ سال 1341 دولت وقت آمد و چند دستگاه ساختمان درست کرد و مجاناً در اختیار اهالی گذاشت. بعد از پنج الی شش سال، پدر این جانب یک قطعه زمین به مساحت حدود پانصد متر مربع که نزدیک حمام بود، گرفت و با استفاده از فاضلاب حمام، بستان و بعد درخت و غیره کاشت و حالا ده سالی است که ساختمان در آن
[[page 282]]درست کرده است. بفرمایید استفاده از این زمین چه صورتی دارد؟
بسمه تعالی، اگر زمین وقف یا ملک غیر یا حریم ملک یا وقف نبوده، تصرف آن اشکال ندارد.
[سؤال 9504] 5280
بسمه تعالی
استفتا از محضر مبارک حضرت آیت الله العظمی امام خمینی
قطعه زمینی است که سال ها بایر بوده است. این زمین 18 سال پیش توسط شخصی درخت کاری و آباد گردیده است. این قطعه زمین در حریم ده واقع است، ولی در اصل جزء املاک قریۀ دیگری بوده است.
حدود و مشخصات زمین به قرار زیر است: مساحت زمین در حدود 250 متر مربع و مثلث شکل است. شمالاً به راه عمومی، جنوباً به دیوار باغ شخص احیاکننده (متصرف)، غرباً به جوی عمومی قریه و شرقاً رأس مثلث که باز به دیوار شخص فوق وصل می شود. در ضمن مجرای آب برای حیاط منزل این شخص نیز از این قطعه زمین عبور می کند. سؤال این است که آیا زمین فوق با مشخصات مذکور متعلق به شخص احیاکننده می باشد یا خیر؟
بسمه تعالی، اگر زمین مزبور مالک شرعی داشته و یا حریم بوده احیای شما موجب ملکیت نیست.
[سؤال 9505] ----> 5453
8 . اگر کسی زمینی بخرد که دولت حد خیابان را مشخص کرده باشد و بعد به عللی دولت خیابان را گسترش دهد و پول زمین شخصی را بپردازد و بعد باز هم به عللی زمین به حد اول برگردد، زمین مال شخص است یا دولت؟
بسمه تعالی، اگر از زمین مذکور اعراض نکرده در ملک او باقی است و رعایت مقررات دولت اسلامی لازم است.
[[page 283]][سؤال 9506] 5281
بسمه تعالی 9 / 1 / 1359
رهبر عالی قدر، حضرت آیت الله العظمی، امام خمینی، دامت برکاته
پس از ابلاغ سلام و تحیات، متمنی است نظر خودتان را در مورد زمین دایری که سال ها معطّل مانده است، اعلام فرمایید و آیا این گونه زمین های بایر، حکم اراضی موات بالاصاله را دارد یا نه؟ و نیز آیا دیوارکشی و نرده کشی دور اراضی موات، می تواند دلیل بر احیا باشد یا نه؟
والسلام علیکم ورحمة الله وبرکاته
بسمه تعالی، زمین های موات بالعرض باقی بر ملک مالک است، مگر از آن اعراض نماید و مجرد دیوارکشی و نرده کشی احیا نیست، و اگر با شرایط معتبره در تحجیر باشد، حق اولویت می آورد.
[سؤال 9507] 5282
بسمه تعالی 17 / 7 / 1358
محضر مقدس مجاهد اعظم، رهبر امت اسلام، حضرت آیت الله العظمی امام خمینی، دامت برکاته، با سلام، به عرض عالی می رساند:
زمینی وجود دارد که حدود 25 سال قبل کشاورزانی در این زمین کشاورزی می کردند و تقریباً 20 سال است زمین مزبور بلا کشت و زرع مانده و به صورت موات در آمده است. حدود پنج سال قبل شخصی با اجاره و اجازه از مالکین اولی و اصلی در زمین مزبور یک حلقه چاه عمیق زده و زمین را احیا می نماید. آیا زارعین 25 سال قبل که در طول این مدت زمین را ترک کرده بودند حقی در زمین احیا شده دارند یا خیر؟ لطفاً نظر مبارکتان را مرقوم فرمایید.
بسمه تعالی، اگر قبلاً زارعین زمین را به احیا مالک شده اند، تا اعراض نکرده اند به ملکیت آن ها باقی است.
[[page 284]][سؤال 9508] 5283
بسمه تعالی 15 ربیع الثانی 1400 ق
1. زمین هایی که مسبوق به زرع بوده و چند سالی در اثر بی آبی زرع نشده، ولی مالک از آن ها اعراض نکرده، تصرف در آن ها و گرفتن آن ها به عنوان دادن به مستضعفین، جایز است یا خیر؟
بسمه تعالی، تا مالک از آن اعراض نکرده، به ملکیت او باقی است.
2. خرده مالکینی که بعضی از آن ها برای به دست آوردن حاصل زمین، زارع یا کارگر می گیرند، آیا برای زارعین یا کارگران جایز است که منافع املاک و زمین ها را تصاحب کنند و به صاحبان زمین چیزی ندهند، و یا اگر هم بدهند، مختصری بدهند و طبق قانون مزارعه عمل نکنند یا خیر؟
بسمه تعالی، اگر قرارداد صحیحی بین مالک و زارع هست، باید برطبق آن عمل کنند و اگر قرارداد معیّنی نیست، در صورتی که بذر از زارع باشد، حاصل هم از او است، ولی اجرت المثل زمین را باید به مالک بدهد.
[سؤال 9509] 5284
بسمه تعالی
دره ای شامل قطعه زمینی است قدیمی که ارثاً چند نفر طبق یک سند قدیمی مالک شده اند و حتی پایین آن دره و بالای آن دره چند درخت خرمای قدیمی موجود است؛ منتها به مرور زمان آن زمین موات شده تا این که پنج سال قبل همان چند نفر بالا که طبق سند قدیمی مالک بودند، زمین را با رضایت طرفین داده اند به چهار نفر دیگر تا درخت غرس نمایند، به این نحو که پس از این که درخت به ثمر رسید بین مالک و غارس تقسیم شود به 9 رسد و 5 رسد به غارسین و 4 رسد به مالکین برسد. الآن درختی که غارسین کاشته اند پنج قسمت خودشان را داده اند و 4 قسمت از مالکین گرفته اند و کاشته اند. حالا که به حد ثمر رسیده، غارسین اظهار می دارند که این زمین رحمانی بوده و شما هیچ حقی ندارید! در صورتی که یک سند قدیمی مالکین دارند و یک سند هم پنج سال قبل به عنوان حق الغرس با رضایت طرفین تنظیم شده و به
[[page 285]]امضای طرفین موجود است. مرقوم بفرمایید: بین مالکین زمین و غارسین مسأله چیست؟
بسمه تعالی، با فرض این که زمین بعد از ملکیت مالکین، موات شده و مالکین از آن اعراض نکرده اند، باقی بر ملک آن ها است و مغارسه باطل است و در فرض مسأله درختان از صاحب نهال آن ها است و در صورتی که غارسین صاحب نهال باشند صاحب زمین اجرت المثل زمین خود را حق دارد.
[سؤال 9510] 5285
بسمه تعالی
محضر مبارک رهبری انقلاب، جناب مستطاب آیت الله العظمی امام خمینی، دامت برکاته، پس از سلام
غرض از تصدیع، این جانبان دارای یک قطعه زمین در حدود 5 هزار متر بوده ایم که از ارث پدرمان قیّم این جانبان برای ما خریده است که حدود 30 سال با زارع آن درگیری داشتیم و برای تخلیۀ آن سه مرتبه از این جانبان کارکرد زراعتی گرفته و باز تصرف می کرد. در مرتبۀ سوم 85 هزار تومان گرفت و تخلیه کرد. قرارداد محضر و طرفمان موجود است. پس از تخلیه چون خیابان صغیر به وسیله شهرداری از جلو باغ عبور کرد، مقداری از زمین داخل خیابان قرار گرفت و شهرداری اصفهان 70 هزار تومان از این جانبان حق مرغوبیت زمین گرفت که هنوز منزل محمد علی (یکی از این جانبان) رهن شهرداری می باشد. و راجع به مرافعه با زارع زمین، پنجاه هزار تومان مخارج وکیل در دادسرای اصفهان پرداخته ایم. پس از تخلیه، مردم بر اثر مرور ایام دیوار باغ را خراب کردند و کشاورزی زمین را از بین بردند و چندین مرتبه زمین را زراعت نمودیم اما مردم رفت و آمد می کردند و پایمال کردند و زمین را به صورت بایر در آوردند. حالا پس از چندین سال رفت و آمد با هزینه زیاد که هنوز مقروض
[[page 286]]می باشیم به واسطۀ سیمان باغ، زمین را به قطعات کوچک تفکیک نمودیم زیرا دو نفر از ما برادران بی خانه هستیم و در نظر داشتیم جهت خود و فرزندان خانه تهیه نماییم، زیرا خودمان از طبقۀ مستضعف هستیم و دارای عائلۀ زیاد می باشیم. حالیه از طرف بنیاد مسکن زمین را تصرف نموده اند و هرچه اعتراض می کنیم به ما جواب نمی دهند. حالیه از آن جناب استفتا می کنیم: اگر حکم خدا است تسلیم هستیم و اگر حکم خدا نیست زمین را غصب نکنند. امر بفرمایید از ما رفع زحمت کنند.
بسمه تعالی، زمین های موات بالعرض، باقی بر ملک مالک است؛ مگر در صورتی که مالک از آن اعراض کرده باشد.
[سؤال 9511] 5286
بسمه تعالی
محضر مبارک رهبر عالی قدر جهان اسلام، حضرت آیت الله العظمی امام خمینی، دام ظله العالی
محترماً، به عرض عالی می رساند مستدعی است فتوای مبارک را در مورد زمینی که از سال ها پیش مورد کشت بوده و طبق قاعدۀ کشاورزی این منطقه، یک سال در میان کاشته می شود، آیا موات محسوب می شود یا نه؟ مرقوم فرمایید.
بسمه تعالی، تنها ترک کشت زمین زراعتی یک سال در میان، موجب سلب مالکیت مالک شرعی نسبت به آن نمی شود و زمین ذکر شده موات محسوب نمی شود و تا مالک از آن اعراض نکرده، تصرف در آن بدون اجازۀ او غصب و حرام است.
[سؤال 9512] ----> 5156
9. آیا زمین هایی که مالک معین داشته و قنات های آن ها خشک شده، بدون رضایت مالک آن، می تواند کسی تصرف کند و در آن خانه بسازد؟
بسمه تعالی، باقی بر ملک مالک است؛ مگر از آن اعراض کرده باشد.
[[page 287]][سؤال 9513] 5287
بسمه تعالی
محضر مبارک حضرت مستطاب، آیت الله العظمی امام امت، امام خمینی، دام ظله
1. زید، زمین مواتی را احیا کرد و چند سال از آن استفاده کرد و سپس آن را ترک کرد، تا آن که خراب شد. بعداً عمرو همین زمین را احیا کرد و چند سال از آن استفاده کرد و او نیز آن را ترک کرد تا آن که خراب شد. بعداً زید دوباره آن زمین را قبضه کرد و آن را آباد کرد. در این وقت ورثۀ عمرو بر زید اقامۀ دعوا کردند که قبل از این، ما این زمین را آباد کرده بودیم و از آن استفاده می کردیم؛ لذا مال ما است و شما باید از آن دست بردارید. زید می گوید هیچ گونه آثار احیای عمرو باقی نمانده است. حکم مسأله را بیان فرمایید.
بسمه تعالی، در احیای موات به قصد مالک شدن، اگر پس از احیا و بهره برداری، آن را رها کند تا دوباره خراب شود، از ملک او خارج نمی شود، مگر آن که از آن اعراض کرده باشد.
2. هند ارث پدرش ـ که به او رسیده ـ را به فرزندش به طور مصالحت شرعی، داد و بعداً برادران هند گفتند که هند اصلاً خواهر ما نیست؛ لذا از پدر ما به او حقی و ارثی نمی رسد. و بعد از آن، همین برادران به هند گفتند که تو حق خود را ـ ارثی که از پدر رسیده ـ به ما هبه کن. هند خواست از این موقعیت استفاده کند و آن ها را مُقر به خواهر بودن او بکند، لذا قبول کرد و به حسب ظاهر به طور هبۀ معوضه، آن مال را به آن ها داد، و در آن وقت پسر هند خاموش ماند، تا آن که حق مادرش ثابت شود. سپس اقامۀ دعوا کرد که این هبه ای که مادرم به شما داده، حق من است. در این صورت حکم آن چیست؟
بسمه تعالی، اگر مادر، مال مورد هبه را مالک بوده و به فرزند بخشیده و تحویل او داده، اختیار آن مال با فرزند است و تصرف مادر بدون اجازۀ فرزند، نافذ نیست.
3. دو گروه، یک کوه که چراگاه است را به رضایت طرفین، چراگاه حیوانات قرار داده بودند و هر دو از آن استفاده می کردند. فرقی که بین این دو گروه وجود دارد، این است که یک گروه در آن جا محل و مکان سکنا دارد و گروه دیگر ندارد. اکنون گروه اول که جای سکنا دارد می گوید که چراگاه مخصوص
[[page 288]]ما است؛ لذا از استفادۀ گروه دوم جلوگیری می کنند. بفرمایید حکمش چیست؟
بسمه تعالی، حریم هر قریه متعلق به همان قریه است، و استفادۀ دیگران منوط به اجازۀ تمام اهالی قریه است.
[سؤال 9514] 5288
بسمه تعالی چهارم شوال 1402 ق
محضر مبارک حضرت امام، مدّ ظله العالی، و متّع الله المسلمین بطول بقائه الشریف
مولانا! چه می فرمایید در منابع طبیعی اراضی موقوفه و منابع املاک شخصی که در زمان طاغوت به عنوان مال الاجاره و قشلاق می گرفتند. آیا فرقی هست بین منابع طبیعی اراضی موقوفه و منابع طبیعی املاک شخصی هرگاه به عنوان اولیه یا به عنوان ثانوی دامداران خودشان بالطوع والرغبه کمک به لوازم حسینیه از قبیل تعمیر و مرمّت کاری و تعزیه داری و دادن به مبلّغین به نظر متولی بکنند؟
بسمه تعالی، منابع طبیعی که از حریم ملک محسوب شود، تابع آن ملک است و فرقی بین حریم وقف و ملک شخصی نیست و استفاده از حریم وقف، باید زیر نظر متولی شرعی، و مراعات جهت وقف باشد و بدون رضایت متولی شرعی، جایز نیست.
[[page 289]]