اهمیّت قرائت قرآن
تلاوت قرآن، وصیت رسول اکرم(ص)
یکی از وصایای رسول اکرم ـ صلّی اللّه علیه و آله ـ وصیت به تلاوت قرآن است؛ و فضل تلاوت و حفظ و حمل و تمسک و تعلم و مداومت و مزاولت و تدبر در معانی و اسرار آن بیش از آن است که به فهم قاصر ما درست آید؛ و آنچه از اهل بیت عصمت ـ علیهم السلام ـ در خصوص آن وارد شده است، در این اوراق نگنجد؛ و ما به بعض آن قناعت کنیم.
کافی بِإسناده عَن أَبی عَبْدِاللّه ـ علیه السلام ـ قالَ: اَلْقُرآنُ عَهْدُاللّه إلٰی خَلْقِهِ؛ فَقَدْ یَنْبَغی لِلْمَرْءِ الْمُسْلِمِ أَنْ یَنْظُرَ فی عَهْدِهِ وَ أَنْ یَقْرَاَ مِنْهُ فی کُلِّ یَوْمٍ خَمْسینَ آیَةً فرمود: « قرآن عهد خداوند است به سوی بندگان؛ همانا سزاوار است که هر مرد مسلمانی در هر روز به آن عهد نظر کند و از آن پنجاه آیه قرائت کند».
وَ بِإِسْنادِهِ عَنْ الزُّهریِّ قالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ـ عَلَیْهِمَاالسَّلام ـ یَقولُ: آیاتُ الْقرآنِ خَزائِنُ؛ فَکُلَّما فُتِحَتْ خَزینَةٌ، یَنْبَغی لَکَ أَنْ تَنْظُرَفیها؛ « فرمود حضرت سجّاد ـ علیه السلام ـ که آیات قرآن
[[page 89]]
خزانه هایی است؛ پس هر وقت گشوده شد خزینه ای، سزاوار است که نظر کنی در آن».
تدبّر در قرآن
و ظاهر این دو حدیث آن است که تدبر در آیات آن و تفکر در معانی آن خوب است بکنند؛ و تدبر و تفکر در آیات محکمۀ الهیّه و فهم معارف و حِکَم و توحید و تفرید از آن نمودن غیر از تفسیر به رأی است که منهیٌ عنه است. در مقابل اصحاب رأی و اهوای فاسده، بدون تمسک به اهل بیت وحی که مختص به مخاطبۀ کلام الهی هستند؛ چنانچه در محالّ خود ثابت است و تفصیل در این مقام بی موقع؛ و کفایت می کند قول خدای تعالی: أفَلاٰ یَتَدَبَّرُونَ الْقرءانَ أَمْ عَلیٰ قُلوبٍ أَقْفالُها.
درجات قاریان نسبت به قرائت
و در اخبار امر به رجوع به آن و تدبر در معانی آن بسیار وارد است؛ حتی از جناب امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ نقل است که فرمود: «خیری نیست در قرائتی که از روی تفکر نباشد».
وَ بِإسْنادِهِ عَنْ أَبی جَعْفَرٍ ـ علیه السّلام ـ قالَ: قالَ رَسُولُ اللّه ، صلّی اللّه علیه و آله: مَنْ قَرَأَ عَشْرَ آیاتٍ فی لَیْلَةٍ، لَمْ یُکْتَبْ مِنَ الْغافِلینَ. وَ مَنْ قَرَأَ خَمْسَین آیَةً، کُتِبَ مِنَ الذّاکِرینَ. وَ مَنْ قَرَأَ مِائَةَ آیَةٍ، کُتِبَ مِنَ الْقانِتینَ. وَ مَنْ قَرَأَ مِائَتَی آیةٍ. کُتِبَ مِنَ الْخاشِعینَ. وَ مَنْ قَرَأَ ثَلاثَ مِائَةِ آیةٍ، کُتِبَ مِنْ الْفائِزینَ. وَ مَنْ قَرَأَ خَمْسَ مِائَةِ آیةٍ. کُتِبَ مِنَ الْمُجْتَهِدینَ. وَ مَنْ قَرَأَ أَلْفَ آیةٍ، کُتِبَ لَهُ قِنْطارٌ مِنْ بِرٍّ: الْقِنْطارُ خَمْسَةَ عَشَرَ أَلْفَ(خَمْسونَ أَلْفَ) مِثْقالٍ مِنْ ذَهَبٍ؛ وَالْمِثقالُ أَرْبَعَةٌ وَ عِشْرونَ قیراطاً: أَصْغَرُها مِثْلُ جَبَلِ أُحُدٍ، وَ أَکْبَرُها ما بَیْنَ السَّماءِ و الأَرْضِ.
[[page 90]]
ثواب قرائت قرآن
و در اخبار کثیره، قضیۀ تمثل قرآن به صورت نیکویی، و شفاعت نمودن آن از اهل خود و قرائت کنندگان وارد است، که از ذکر آنها صرف نظر کردیم؛ و در حدیث است: «مؤمنی که قرائت قرآن کند در حال جوانی، داخل شود قرآن به گوشت و خون او؛ و او را خداوند با سفرای کرام نیکوکار قرار دهد؛ و قرآن پناه اوست در قیامت و در محضر حق گوید: « خداوندا، هر عاملی اجر عملش را گرفت غیر از عامل به من، پس بهترین عطایای خود را به او برسان». پس خدای تعالی به او بپوشاند دو حلّه از حلّه های بهشتی و بر سر او تاج کرامت نهد. پس خطاب شود: « آیا راضی شدی؟» قرآن عرض کند: « من امید بیشتر داشتم.» پس امن و امان را به دست راست او دهند و خلد را به چپ؛ پس داخل بهشت شود و به او گفته شود: «قرائت کن و بالا بیا درجه ای». پس به قرآن خطاب شود: « آیا او را به مقامات رساندیم و تو راضی شدی؟» عرض کند: آری».
استقرار صورت قرآن در قلب
فرمود حضرت صادق ـ علیه السلام ـ که «کسی که قرآن را بسیار قرائت کند و با او عهد تازه کند به مشقت کشیدن در حفظ آن، دو اجر به او عطا فرماید»؛ و از این حدیث شریف معلوم شود که مطلوب در تلاوت قرآن شریف آن است که در اعماق قلب انسان تأثیر کند و باطن انسان صورت کلام الهی گردد، و از مرتبۀ ملکه به مرتبۀ تحقق رسد؛ و اشاره به این فرموده آنجا که فرماید: «جوان مؤمن اگر قرائت کند، قرآن در گوشت و خون او وارد شود.»
[[page 91]]
و این کنایه از آن است که صورت قرآن در قلب مستقر و جایگزین گردد به طوری که خود باطن انسان، کلام اللّه مجید و قرآن حمید گردد به اندازۀ لیاقت و استعدادش؛ و در حَمَلۀ قرآن کسی است که باطن ذاتش تمام حقیقت کلام جامع الهی است و خودْ قرآن جامع و فرقان قاطع است؛ مثل علی بن ابیطالب ـ علیه السلام ـ و معصومین از وُلد طاهرینش (ع) که سراپا تحقق به آیات طیبات الهیه هستند؛ و آنها آیات اللّه عظمی و قرآن تامّ و تمام هستند. بلکه در تمام عبادات این معنا مطلوب، و یکی از اسرار بزرگ و عبادات و تکرار آن همین تحقق به حقایق عبادات است، و متصور شدن باطن ذات و قلب است به صورت عبادت.(121)
* * *
تحقق باطن ذات قاری به ذکر خدا
کسی که خود را عادت داد به قرائت آیات و اسمای الهیّه از کتاب تکوین و تدوین الهی، کم کم قلب او صورت ذکری و آیه ای به خود گیرد، و باطن ذات محقّق به ذکر اللّه و اسم اللّه و آیت اللّه شود؛ چنانچه «ذکر» به رسول اکرم و علی بن ابیطالب ـ صلوات اللّه علیهما و آلهما ـ و «اسماء حسنی» به ائمۀ هدی و «آیت اللّه » نیز به آن بزرگواران تفسیر و تطبیق شده؛ آنها آیات الهیّه و اسماء اللّه حسنی و ذکر اللّه اکبرند؛ و مقام «ذکر» از مقامات عالیۀ بزرگی است که به حوصلۀ بیان و به حیطۀ تقریر و تحریر بر نیاید؛ و کفایت کند برای اهل معرفت و جذبۀ الهیّه و اصحاب محبّت و عشق، آیۀ شریفۀ الهیّه که می فرماید: فَاذْکُرُونی اَذْکُرْکُمْ؛ و می فرماید خدای تعالی به موسی: یا موسی، اَنَا جَلیسُ مَنْ
[[page 92]]
ذَکَرَنی و در روایت کافی رسول خدا فرماید: مَن اَکْثَرَ ذِکْرَاللّه اَحَبَّهُ اللّه .(122)
* * *
سفارش به قرائت
در قرآن کریم وقتی که ظاهراً اوّل آیه ای که بر پیغمبر اکرم وارد شده است هم، قرائت را توصیه کرده است. (123)
6 / 10 / 59
* * *
توصیه به قرائت
اول آیه ای که به رسول اکرم، به حسب روایات و تواریخ، وارد شده است، آیۀ إقرَأ بِاسْمِ رَبِّکَ است. این آیه اولین آیه ای است که به حسب نقل، جبرئیل بر رسول اکرم خوانده است و از اول به «قرائت» و به تعلم دعوت شده است. إِقرَأ بِاسمِ رَبِّکَ الذَّی خَلَق.(124)
11 / 3 / 60
* * *
تأثیر قرائت بدون معرفت
فرزندم با قرآن ـ این بزرگ کتاب معرفت ـ آشنا شو، اگرچه با قرائت آن؛ و راهی از آن به سوی محبوب باز کن و تصوّر نکن که قرائت بدون معرفت اثری ندارد که این وسوسه شیطان است، آخر، این کتاب از طرف محبوب است برای تو و برای همه کس و نامۀ محبوب، محبوب است اگرچه عاشق و محبّ مفاد آن را نداند
[[page 93]]
و با این انگیزه حبِّ محبوب که کمال مطلوب است به سراغت آید و شاید دستت گیرد.(125)
8 / 2 / 61
* * *
[[page 94]]