مطالب مهم قرآن
احوال کفّار و معاندین
از مطالب این صحیفۀ نورانیّه، بیان احوال کفّار و جاحدین و مخالفان با حقّ و حقیقت و معاندین با انبیا و اولیا ـ علیهم السلام ـ و بیان کیفیّت عواقب امور آنها و چگونگی بوار و هلاک آنها، چون قضایای فرعون و قارون و نمرود و شدّاد و اصحاب فیل؛ و دیگر از کفره و فجره، که در هر یک از آنها موعظتها و حِکَم بلکه معارفی است برای اهلش؛ و در این قسمت داخل است قضایای ابلیس ملعون.
مجاهدات اصحاب پیغمبر(ص)
و در این قسمت نیز داخل است ـ یا قسمتی مستقل است ـ قضایای غزوات رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ که در آنها نیز مطالب شریفه مذکور است، که یکی از آنها کیفیّت مجاهدات اصحاب رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ است، برای بیدار کردن مسلمین از خواب غفلت و برانگیختن آنهاست، برای مجاهدت فی سبیل الله و تنفیذ کلمۀ حق و اماتۀ باطل.
و یکی دیگر از مطالب قرآن شریف، بیان قوانین ظاهر شریعت و آداب و سنن الهیّه است، که در این کتاب نورانی، کلیّات و مهمات آن ذکر شده؛ و عمده در این قسمْ دعوت به اصول مطالب و ضوابط آن است؛ مثل باب صلات و زکات و خمس و حجّ و صوم
[[page 19]]
قوانین و آداب و سنن
و جهاد و نکاح و ارث و قصاص و حدود و تجارت و امثال آن؛ و چون این قسم، که علم ظاهر شریعت است، عامّ المنفعه و برای جمیع طبقات از حیث تعمیر دنیا و آخرت مجعول است و تمام طبقات مردم از آن به مقدار خود استفادت کنند، از این جهت در کتاب خدا دعوت به آن بسیار است و در احادیث و اخبار نیز خصوصیّات و تفاصیل آنها به حدّ وافر است و تصانیف علمای شریعت در این قسمت بیشتر و بالاتر از سایر قسمتهاست.
معاد و ثواب و عقاب
و یکی دیگر از مطالب قرآن شریف، احوال معاد و براهین بر اثبات آن و کیفیّت عذاب و عقاب و جزا و ثواب آن و تفاصیل جنّت و نار و تعذیب و تنعیم[است]؛ و در این قسمت حالات اهل سعادت و درجات آنها از اهل معرفت و مقرّبین و از اهل ریاضت و سالکین و از اهل عبادت و ناسکین و همین طور حالات و درجات اهل شقاوت از کفّار و محجوبین و منافقین و جاحدین و اهل معصیت و فاسقین مذکور است؛ ولی آنچه به حال عموم بیشتر فایده داشته بیشتر مذکور و با صراحت لهجه است؛ و آنچه برای یک طبقۀ خاصّه مفید است، به طریق رمز و اشاره مذکور است؛ مثل و رِضْوانٌ مِنَ الله اَکْبَر و آیات لقاءالله برای آن دسته و مثل کَلاّ اِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ یَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُون برای دستۀ دیگر.(27)
* * *
کیفیت استدلالات قرآن
از مطالب این صحیفۀ الهیّه، کیفیّت احتجاجات و براهینی است که ذات مقدس حق تعالی یا خود اقامه فرموده بر اثبات مطالب حقه و معارف الهیّه، مثل احتجاج بر اثبات حق و توحید و تنزیه و علم و
[[page 20]]
قدرت و دیگر اوصاف کمالیّه؛ که در این قسمت گاهی براهین دقیقه ای پیدا شود که اهل معرفت از آن استفادۀ کامل نمایند، مثل شَهِدَ الله اَنَّهُ لا اِلهَ اِلاّ هُو؛ و گاهی براهینی است که حکما و دانشمندان طوری از آن استفاده کنند و اهل ظاهر و عامه مردم از آنطوری بهره بردارند، مثل کریمۀ لَوْ کانَ فیهِما آلِهَةٌ اِلاّ الله لَفَسَدَتا و مثل کریمه اذاً لَذَهَبَ کُلُّ اِلٰهٍ بِما خَلَقَ و مثل آیات اول سورۀ «حدید» و سورۀ مبارکۀ «توحید» و غیر آن؛ و مثل احتجاج بر اثبات معاد و رجوع ارواح و انشای نشئه اخری و احتجاج بر اثبات ملائکة الله و انبیای عظام، که در موارد مختلفۀ این کتاب شریف موجود است. این حال احتجاجات خود ذات مقدس؛ و یا آنکه حق تعالی نقل براهین انبیا و دانشمندان را فرموده بر اثبات معارف؛ مثل احتجاجات جناب خلیل الرّحمن ـ سلام الله علیه ـ و غیر آن.(28)
* * *
تهذیب نفس
از مقاصد و مطالب آن، دعوت به تهذیب نفوس و تطهیر بواطن از ارجاس طبیعت و تحصیل سعادت و بالجمله، کیفیّت سیر و سلوک الی الله [است]؛ و این مطلب شریف به دو شعبۀ مهمّه منقسم است: یکی تقوا به جمیع مراتب آن، که مندرج در آن است تقوا از غیر حق و اعراض مطلق از ماسوی الله ؛ و دیگر، ایمان به تمام مراتب و شئون، که در آن مندرج است اقبال به حق و رجوع و انابه به آن ذات مقدّس؛ و این از مقاصد مهمّۀ این کتاب شریف است که اکثر مطالب آن بلاواسطه یا مع الواسطه به این مقصد رجوع کند.
قصص انبیا و اولیا
و دیگر از مطالب این صحیفۀ الهیّه، قصص انبیا و اولیا و
[[page 21]]
حکماست؛ و کیفیّت تربیت حق آنها را و تربیت آنها خلق را؛ که در این قصص فواید بیشمار و تعلیمات بسیار است و در آن قصص به قدری معارف الهیّه و تعلیمات و تربیتهای ربوبیّه مذکور و مرموز است که عقل را متحیّر کند.(29)
[[page 22]]