مجالس شورای دوران مشروطیت
در تمام طول مشروطیت ـ الاّ بعض از زمانها آن هم نسبت به بعض از وکلا ـ مردم دخالت نداشتند در تعیین وکلا.(73)
12 / 11 / 57
* * *
از آن زمانی که من یادم است تا حالا، مجلس شورای ملی یک لفظی بوده است که بی محتوا. مجلس شورای ملی معنایش این است که ملت اشخاصی را خودشان تعیین کنند، و آنها هم به شور بنشینند و مصالح کشور خودشان را تعیین کنند. قبل از آمدن رضاخان، زمان احمدشاه،
[[page 40]]امر انتخابات با خانها بود و مالکین بود و گردن کلفتهای هر منطقه. آن وقت دولت آن نفوذ را نداشت. لکن شاهزاده هایی که دارای ملک بودند، و خانهایی که دارای قدرت بودند، و قلدرهایی که در اطراف کشور بودند، آنها رعیتهای خودشان را، مردم خودشان را با زور می آوردند پای صندوقها، و هر چه آنها می گفتند آنها هم عمل می کردند.(74)
22 / 12 / 58
* * *
آن وقتی که رضاخان نبود و محمدرضاخان نبود و زمان قاجار، من یادم هست، آن وقت خانها بودند، شاهزاده ها بودند، خانها دسته دسته این مردم را به زور می آوردند و به صندوقها رأی برای خودشان می گرفتند، مردم هیچکاره بودند، نمی دانستند چیست، یک ورقه ای را به آنها می دادند، اینها هم می آوردند تو صندوق می ریختند.(75)
3 / 3 / 59
* * *
در طول تاریخ مشروطیت نمی توانید پیدا کنید که همۀ ایران خودشان رأی داده اند، حتی در آن دوره های اول، بله، تهران در آن دوره های اول خودشان رأی می دادند، لکن در تهران خانها نمی توانستند کاری بکنند، اما در شهرهای دیگر و در دهات و در اینطور چیزها این خان خانی بود، و همان اشراف و همان خانها مردم را می بردند به آن کسی که نظرشان بود رأی می دادند.(76)
3 / 3 / 59
* * *
[[page 41]]من از همۀ شما بیشتر، زمانهای سابق را ادراک کرده ام. من از زمان قاجار و تا حالا مجالس را دیده ام و کیفیت اینکه مردم چه جور انتخاب کردند و چقدر دخالت داشتند مردم، و افرادی که در مجلس آمدند چطور بودند، و این سنوات آخر را که همۀ آقایان می بینند و دیده اند. در تمام طول مشروطیت، این مجلس به این ترتیب که تمام افرادش تقریباً متدین و معتقد به اینکه باید اسلام حکومت کند، در تمام دوره ها نبوده است این. و در انتخاباتی که من از بچگی انتخابات را در حدود خودمان و بعد هم که از جاهای دیگر هی شنیده شده است، انتخابات هیچ گاه به طور کلی در دست مردم نبوده است. یک مدت زیادی به دست متنفذین منطقه، مناطق، خانها و مالکین بزرگ و اینها بوده است، و در آن وقتی که دیگر آن بساط آنها، قدرتهایشان از بین رفت، دربست در دست حکومت وقت بوده. اگر در تهران مثلاً یکی دو نفر، چند نفر که انتخاب می شدند، انتخاب مردم بود و باقی اش نبود ـ برای اینکه تهران فرض کنید جایی بود که خیلی نمی شد فشار بیاورندـ اما جاهای دیگر مسأله، مسألۀ مردم در کار نبود، یعنی شورای ملی، ما در هیچ وقت نداشتیم. اگر چند نفر هم ملی در آنها بوده است، لکن مجلس همچو مجلسی نبود که یک شورای ملی باشد. و ما امروز داریم یک شورای اسلامی و ملی به حسب آن بعد صحیحش مشاهده می کنیم.(77)
4 / 11 / 61
* * *
ما در طول مشروطیت از این کاخ نشینها خیلی صدمه خوردیم. مجلسهای ما مملو از کاخ نشین بود و در بینشان معدودی بودند که از آن کوخ نشینها بودند، و همین معدودی که از کوخ نشینها بودند از
[[page 42]]خیلی از انحرافات جلو می گرفتند و سعی می کردند برای جلوگیری.(78)
1 / 1 / 62
* * *
تمام کارهایی که از بعد از مشروطه انجام گرفت، و انحرافاتی که بتدریج پیدا شد تا زمان رژیم پهلوی که به اوج خودش رسید، یکی از عمال بزرگ که باید بگوییم که مادر عمال بود مجلس بود. مشروطه را منحرف کردند، مجلس را مجلس قلدری کردند، ملت را از اینکه رأی بدهند محروم کردند و این مال این دورۀ سابق قبل از این دوره نیست، بلکه به طور قطع اکثر دوره ها اینطور بود، منتها یک دفعه تعیین وکلا با خانها بود و آن اشخاصی که نفوذ داشتند در کشور، در هر منطقه و مردم دخالت نداشتند، و اگر دخالت داشتند چشم و گوش بسته بودند. رعیتها را جمع می کردند و می آوردند پای صندوق، و به آن طوری که به آنها دستور داده بودند رأی می دادند بدون اینکه بفهمند چه دارند می کنند، رأی چی هست و چه کار دارند انجام می دهند. فقط همان خان می دانست که برای منفعت او و برای منفعت دولتها اینها دارند رأی می دهند، و اصلاً کاری به اینکه کشور به کجا برسد در کار نبود، کاری به این کار نداشتند.(79)
14 / 3 / 62
* * *
نگرانی من از این است که نکند سستی کنیم و در پیاده کردن اسلام دقت لازم را ننماییم بعداً اشکال پیش بیاید. نکند مثل مشروطه شود که آقایان تلاش کردند و مشروطه را بنا گذاشتند، آن وقت چند نفر از
[[page 43]]سیاسیون مستبد، مشروطه خواه شدند و حکومت را گرفتند و هر دوره مجلس را بدتر از دوره قبل تشکیل دادند...
دوره اول مجلس در مشروطه بد نبود و شاید هم خوب بود، ولی بعدها کم کم رسید به جایی که خودشان افرادی را انتخاب می کردند.(80)
20 / 9 / 62
* * *
در اول مشروطه اصناف بازار هم وکلایی داشتند، انتخابات تا اندازه ای دست مردم بود. بعد کم کم آنهایی که فاسد بودند کار را طوری کردند تا متدینین را از مجلس کنار گذاردند. آنها هم مقاومت نکردند و کنار رفتند.(81)
12 / 10 / 62
* * *
فرض کنید که در انتخابات که حق ملت است ـ انتخابات ـ یا مردم اصلاً متوجه نبودند که مسأله انتخابات چی هست. اصلاً توجه به این معانی خیلی نداشتند از باب اینکه مردم را به بازی گرفتند، در زمان قاجار یک عده از خانهایی که در اطراف بودند از مالکین و از متنفذین، آنها بودند که قبضه می کردند.(82)
27 / 10 / 62
* * *
هر چه به سر این ملت مظلوم در طول زمان، پس از مشروطیت تا دورۀ آخر انتصابات ستمشاهی آمد، به طور قاطع از مجلسهای فاسد بود که
[[page 44]]ملت در انتخاب نمایندگانش یا هیچ دخالت نداشت، یا دخالت بسیار ناچیزی داشت.(83)
22 / 11 / 62
* * *
[[page 45]]