نفقه اقارب (نزدیکان)
[سؤال 10862] 6163
بسمه تعالی
مسئول محترم دفتر استفتائات حضرت امام خمینی، روحی له الفداء، لطفاً جواب مسأله مندرج را از فتوای حضرت امام بیان فرمایید.
خانمی از شوهرش در قبال بذل نفقه و مهریه، طلاق خلع گرفته و مصالحتاً حضانت و نفقۀ دو فرزند مشترکشان را عهده دار شده. با توجه به این که مکلف هستند، بنا به فتوای حضرت امام، حضانت مکلف به عهدۀ کسی نمی باشد؛ و نسبت به نفقۀ آن ها این که تا چه زمان مادرشان عهده دار بشود، قید نگردیده. تکلیف مادر نسبت به فرزندانش چیست؟ بیان فرمایید.
بسمه تعالی، در فرض مرقوم، حضانت بر عهدۀ مادر نیست و اگر پدر متمکن است، باید نفقۀ آنان را بپردازد.
[سؤال 10863] ----> 6819
2. شخصی صغیر، غنی است و قیّم شرعی هم دارد؛ اما مادر این صغیر فقیر است و گاه گاهی هم حالات جنونی پیدا می کند. آیا برای قیّم صغیرِ غنی جایز است که از مال صغیر، نفقه این مادر فقیر را بدهد یا خیر؟ و آیا فرقی بین این که در فقر سالم باشد یا گاهی حال جنونی داشته باشد وجود دارد یا خیر؟
بسمه تعالی، صغیر تکلیف ندارد و وجوب انفاق از او ساقط است.
[سؤال 10864] 6164
بسمه تعالی 13 / 8 / 1361
دفتر محترم امام خمینی، مدّ ظله
با اهدای سلام؛ این جانب آموزگار و در یکی از روستاهای طالقان کرج مشغول
[[page 389]]انجام وظیفه می باشم. در رابطه با زندگی و مطالب روز مسائلی برای این جانب مطرح می باشد که شایسته است مسائل مطروحه ذیل را شرعاً و یک به یک پاسخ فرمایید. قبلاً از عنایت آقایان صمیمانه تشکر می کنم.
1. بنده دارای همسر و مادر و یک خواهر و یک برادر صغیر می باشم که بنا به فتوای اخیر امام تأمین معاش مادر و بقیه به عهده این جانب می باشد و این در حالی است که همسر این جانب نیز همکار خودم می باشد و در نتیجه حقوق دریافتی ایشان نیز همراه حقوق دریافتی خودم صرف تأمین زندگی مشترک می گردد. حال آن که مادر و خواهر این جانب بنای ناسازگاری با همسر و حتی خود این جانب را بنا به عللی به پیش گرفته اند و حتی موجبات هتک حرمت و آبروی خود و همسرم را فراهم می نمایند که عمده دلیل ناسازگاری آن ها با ما عدم رعایت اصول اساسی اسلام در زندگی از جانب آن ها می باشد و سایر موارد که عموماً مقصّر اصلی بنا به درک حقیر آن ها هستند.
بنا به شرح بالا همسرم اظهار می دارد که در حالی که آن ها آبرو و حیثیت ما را لکه دار می کنند. من راضی نیستم که از پول من به مادر و... کمک کنی در این صورت حکم شرعی در خصوص این مطلب چیست؟
بسمه تعالی، در مخارج واجب النفقه که بر عهدۀ شما است باید از مال خودتان بدهید و از مال همسر یامال مشترک نمی توانید بپردازید مگر با اذن او.
[سؤال 10865]
2. در صورتی که حکم شرعی مبنی بر ادامه کمک ها باشد، میزان آن چقدر است؟ و چه نوع کمکی به آن ها جایز است جنسی یا نقدی؟
بسمه تعالی، نفقه واجب النفقه خوراک و پوشاک و مسکن است به نحو متعارف.
[[page 390]][سؤال 10866]
3. در این صورت (تأیید ادامه کمک) اگر آن ها در هتک حرمت نسبت به ما اصرار بورزند آیا وظیفه این جانب نسبت به آن ها به قوت خود باقی است؟
بسمه تعالی، هتک احترام شما بر آن ها جایز نیست ولی موجب سقوط نفقه واجبه نمی شود.
[سؤال 10867]
4. این جانب دارای دو برادر ناتنی یکی مادری و یکی پدری می باشم، که هر دو دارای عیال و اطفال می باشند و هر دو دارای زندگی و منزل جداگانه می باشند با توجه به مطلب فوق آیا آن ها نسبت به این مادر و خواهر و برادر صغیر همچون این جانب نسبت به تأمین معاش آن ها دارای وظیفه می باشند؟ در صورتی که جواب مثبت است، میزان و درصد را بیان فرمایید.
5. آیا قیادت و سرپرستی این جانب نسبت به آن ها الزامی است؟ در صورتی که آن ها مایل به این مطلب نباشند، چطور؟ در حالی که آن ها در منزل مسکونی متعلق به مرحوم پدرم زندگی می کنند و این حقیر برای خود منزل مسکونی جدیدی در همان روستای خودمان بنا نموده ام لازم به یادآوری است که برادر بزرگ تر از خودم که ناتنی و پدری است، مردی متدین و اهل ایمان می باشد و از جانب ایشان و خودم و سایرین نصیحت های فراوانی به آن ها شده است و لیکن همچنان در مواضع باطل خود باقیمانده اند.
بسمه تعالی، 4 و 5، اگر متمکّن هستند نسبت به سهم خود وظیفه دارند سرپرستی در حد نفقات واجبه لازم است.
6. حکم امام در خصوص شرکت در جبهه ها واجب کفایی است. علیرغم این مطلب این جانب دارای خصوصیات ویژه ای می باشم که ذیلاً به عرض می رسانم که امید است ان شاء الله تکلیف شرعی برای این جانب معین فرمایید:
الف. علاوه بر سرپرستی مادر و... در صورت تأیید حکم شرعی، حقیر به خاطر بنای ساختمان
[[page 391]]مسکونی دارای حدود هشتاد هزار تومان قرض می باشم.
ب. دارای بیماری مزمن تنگی نفس (آسم) می باشم که فعالیت های نظامی برای این جانب مطلقاً امکان پذیر نیست (به جز رانندگی).
ج. مادر و همسرم راضی به رفتن این جانب به جبهه نیستند.
د. از خدمت سربازی بنا به دستور دولت (فارغ التحصیل دانشسرای مقدماتی) معاف شده ام و هیچ گونه آموزش نظامی ندیده ام ضمن این که توانایی آن را (بنا به دلیل تنگی نفس) ندارم.
ه. این حقیر ـ ان شاء الله ـ فردی مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی با تمام وجود می باشم و کم و بیش دارای سابقه فعالیت های سیاسی و فرهنگی بوده و هستم.
ضمن تشکر بی پایان، حال با توجه به مطالب بالا حکم شرعی را در خصوص شخص این جانب دقیقاً و بدون ابهام بیان فرمایید.
بسمه تعالی، وجوب شرکت بر شما بستگی به نیاز جبهه ها دارد و تشخیص موکول به مسئولین مربوطه است.
[سؤال 10868] ----> 7377
3. تأمین معیشت چنین خانواده ای و سرپرستی نمودن آنان مقدم است یا رفتن به جبهۀ جنگ؛ در صورتی که پدر و مادر راضی نباشند؟ و فرزند می تواند از حقوق خویش به این خانواده کمک مالی نماید؟
بسمه تعالی، به پدر و مادر احسان کند و اگر فقیر هستند و فرزند تمکّن دارد، باید مخارج آن ها را بدهد. و در خصوص رفتن به جبهه، بستگی به نیاز جبهه ها دارد و تشخیص آن با مسئولین است.
[سؤال 10869] 6165
بسمه تعالی
1. آیا در این ایام پیری و از کارافتادگی، فرزندان ذکور فدوی موظف به تأمین معاش و رفع مشکلات مالی من، از قبیل مخارج روزانه و تهیۀ لباس و غیره هستند یا خیر؟
2. آیا فرزندان اناث باید از راهنمایی پدرانه که در حق آنان می نمایم و به راه خیر و
[[page 392]]صلاح دنیا و آخرت دعوتشان می کنم و رفتار سبک آن ها را گوشزد می نمایم، پند بگیرند یا بگویند: ما بزرگ و کبیر شده ایم، به تو ارتباطی ندارد؟ بار دیگر از رهبر عظیم الشأن، امام خمینی تقاضا دارم که هرچه زودتر به این سؤال حقیر از نظر شرعی و حقوقی پاسخ بدهند. برای دریافت جواب چشم به راه هستم.
بسمه تعالی، اگر پدر نتواند معاش خود را تأمین کند، بر فرزند واجب است نفقه او را بدهد و لازم است اولاد کاری که موجب اذیت پدر باشد، انجام ندهند و بهتر است به صلاح اندیشی های او احترام بگذارند.
[سؤال 10870] ----> 6301
3. آیا شخص بهایی می تواند به فرزندش که 15 سال دارد و هنوز تحصیل می کند و مخارج زندگی ندارد، طبق وظیفۀ یک پدر مسلمان، احتیاجاتش را بدهد؟
بسمه تعالی، فرزند اگر نتواند احتیاجات خود را تأمین کند بر پدر لازم است احتیاجات او را تأمین نماید.
[سؤال 10871] 6166
بسمه تعالی
حضور محترم مسئول دفتر امام، دامت افاضاته
به عرض حضرت امام، روحی له الفداء برسانید که حضرت امام در رسالۀ احکام، در مبحث صیغه فرموده اند: «زنی که صیغه شده، اگر چه آبستن شود حق خرجی ندارد». از آن حضرت سؤال فرمایید: درست است که اگر زن صیغه شده وقتی آبستن شود حق خرجی ندارد، ولی آیا فرزند وی که بعد از این صیغه متولد می شود، خرجی اش با زن است یا با مردی که زن را صیغه کرده است؟ و اگر مخارج طفل به عهدۀ مرد است، فرزند تا چه سنی حق مخارج زندگی از پدر خود را دارد؟ دربارۀ ارث چه می فرمایند؟
بسمه تعالی، اگر پدر متمکن است، مخارج فرزند تا وقتی خودش نتواند از عهدۀ مخارجش برآید، بر عهدۀ پدر است و از پدر ارث می برد.
[[page 393]][سؤال 10872] ----> 3844
2. خرج اولاد تا چه وقت بر پدر واجب است؟
بسمه تعالی، تا وقتی نتواند خود را اداره کند.
[سؤال 10873] 6167
بسمه تعالی
در چه صورت تأمین معاش پدر و مادر بر فرزند واجب است؟ و اطاعت از آن ها تا چه حدی لازم است؟
خداوند بر عمر و سلامت و عزت آن رهبر عظیم و مرجع تقلید شیعیان جهان بیفزاید، ان شاء الله.
بسمه تعالی، اگر پدر و مادر نتوانند معاش خود را تأمین کنند، بر فرزند واجب است نفقۀ آن ها را بدهد؛ و لازم است اولاد کاری که موجب اذیت والدین باشد انجام ندهند و بهتر است به صلاح اندیشی های آن ها احترام بگذارند.
[سؤال 10874] ----> 6148
2. اولاد دختر که حقوق بگیر هست و پدر کارمند بازنشسته می باشد، آیا حق خرجی و لباس برعهده پدر است یا خیر؟
بسمه تعالی، اگر فقیر شرعی نیست، بر پدر واجب نیست بر او انفاق کند.
[سؤال 10875] ----> 6148
3. پسر که سن او در حدود بیست سال است و در امر شرعی و غیره از پدر اطاعت نمی کند، حق خرجی و لباس و غیره از پدر دارد یا خیر؟
بسمه تعالی، میزان در وجوب انفاق بر اولاد، فقر شرعی است؛ اگر فقیر شرعی نباشد، بر پدر انفاق واجب نیست.
[[page 394]][سؤال 10876] 6168
بسمه تعالی
لطفاً نظر امام را در مورد مسأله زیر بفرمایید.
آیا اگر پدری دارای سه فرزند پسری باشد و پسرها مستقل زندگی کنند و درآمدشان طوری است که کفاف زندگی خودشان را می دهد و چیزی اضافه نمی ماند تا بتوانند به پدر و مادرشان کمک کنند و پدر و مادر هم برای تأمین خرج در مضیقه هستند، وظایف این فرزندان با خصوصیات فوق، در قبال والدین آن ها چیست؟ آیا باید از طریق طلاق دادن زن، به پدر و مادر برسند یا این که راه شرعی دیگری وجود دارد؟ والسلام
بسمه تعالی، طلاق زن واجب نیست؛ و اگر توانایی مالی رسیدگی به والدین را ندارد، تکلیفی در این باره ندارد.
[سؤال 10877] 6169
بسمه تعالی
با سلام خدمت امام امت، خمینی عزیزم که اِلهی به سلامت و در عین عافیت بوده باشید و هیچ گونه ناراحتی نداشته باشید و ان شاء الله در پناه امام زمان محفوظ بوده باشید.
شما در رسالۀ خود نوشته بودید که اگر کسی احتمال دهد که به حرام بیفتد، باید ازدواج کند. من در خانواده ای زندگی می کنم که 12 نفر هستیم؛ خدا ان شاء الله حفظ کند و سلامتی عنایت بفرماید، و پسر بزرگش من هستم و یک برادر دیگرم 17 ساله است. پدرم احتیاج به این پول من دارد و من هم می خواهم ازدواج کنم که متأسفانه پول در اختیار ندارم. اگر من این پول را به پدرم ندهم، مرتکب گناه نمی شوم؟ چون امر پدر و مادر هم واجب است. خواهشمندم مرا در این امر راهنمایی نمایید.
بسمه تعالی، اگر انفاق بر پدر و مادر بر شما واجب شده، پول را باید در نفقۀ والدین صرف نمایید.
[[page 395]][سؤال 10878] 6170
بسمه تعالی
محضر زعیم عالی قدر و مرجع بزرگوار عالم اسلام الامام خمینی دامت برکاته
شخصی که زوجه اش را طلاق داده و بعد از مدتی زوجه شوهر می کند بعد از ازدواج با شوهر دوم حق حضانت او ساقط می شود در صورتی که پدر بچه ادعا کند می خواهم فرزندم را ببرم تا چندی که عملاً نبرده آیا می شود بابت نفقۀ فرزند چیزی از پدرش گرفت یا خیر؟
بسمه تعالی، نسبت به زمان گذشته نفقه فرزند دین نیست و حق مطالبه ندارند و نسبت به زمان فعلی نفقه بر پدر واجب است و اگر نمی پردازد می توانند او را اجبار کنند با رجوع به حاکم شرع که نفقه او را بدهد.
[سؤال 10879] 6171
بسمه تعالی
محضر رهبر عظیم الشأن انقلاب و بنیان گذار جمهوری اسلامی دام ظله العالی
معروض این که: شخصی زن خود را با دو تا فرزندش مدت هشت سال به جای خود گذاشته و خودش مسافرت کرده و در این مدت مذکور هیچ گونه خرج برای آن ها نفرستاده بلکه کسی دیگر مخارج این عائله مذکور را داده است به امید این که پدر بیاید مخارجش را بدهد و آیا این شخص مذکور که عائله اش را انداخته نسبت به مخارج فرزندان خود بدهکار است یا نه اگر نیست تکلیف آن شخص که این فرزندان را خرج داده به امید این که مخارجش برایش می رسد چیست؟
بسمه تعالی، اگر زن استحقاق نفقه داشته نفقه او دین است بر عهدۀ شوهر و نفقۀ گذشتۀ فرزند دین بر عهدۀ پدر نیست و اگر زن به امر و اجازۀ حاکم شرع نفقۀ خود و فرزندش را از کسی بر عهدۀ شوهر قرض کرده شخص قرض دهنده می تواند به شوهر رجوع کند.
[[page 396]][سؤال 10880] 6172
بسمه تعالی 24 / 11 / 1361
محضر مبارک رهبر کبیر انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله العظمی امام خمینی، ادام الله ظله، بعد از سلام، چه می فرمایید در این مسائل شرعیه که با شرح ذیل مرقوم می شود:
1. پدری طفل خود را به دیگری می دهد که او را برای خود فرزند قرار داده از او نگهداری نموده و مخارج او را بدهد. و آن دیگری طفل را به همین عنوان نگهداری نموده و مخارجش را می دهد. بعد از مدتی پدر طفل، طفل را از او می گیرد. آیا نگهدارندۀ طفل، حق مطالبۀ مخارج طفل و مطالبۀ مزد نگهداری طفل را از پدرش دارد یا نه؟
بسمه تعالی، در فرض مرقوم مخارج را نمی تواند از پدر طفل مطالبه نماید و مزد هم حق ندارد.
2. طفل به سنّی رسیده که در حضانت پدر قرار گرفته است؛ مادر بچه مبلغی به پدر می دهد تا این که حضانت بچه را به مادر واگذار کند و نیز مخارج بچه را مادر متعهد می شود. آیا این نوع قرارداد صحیح است یا نه؟ و در صورت صحت، لازم است و یا این که جایز و در صورت جایز بودن، اگر پدر به حضانت خود برگردد، آیا مادر هم حق مطالبۀ مبلغی را که در مقابل حضانت، به پدر بچه داده بود، و همچنین مخارج طفل مشترک را دارد یا نه؟
بسمه تعالی، پدر می تواند از تعهدی که نموده برگردد و مادر حق رجوع به مخارجی که نموده ندارد. و پولی که به پدر داده اگر در مقابل واگذاری حق حضانت بوده، ملک پدر نشده و می تواند از او مطالبه کند.
3. موقع طلاق، زن از شوهر خود مطالبه زحمت هایی را می کند که در خانه شوهرش کشیده؛ از قبیل پختن غذای شوهر، شستن لباس شوهر و نگهداری اطفال مشترک. به این عنوان که اگر می دانستم شوهرم طلاق می دهد، من از اول بدون مزد کار نمی کردم. آیا موقع طلاق، زن این حق را دارد یا نه؟
بسمه تعالی، زن اگر زحماتی که در خانۀ مرد متحمل شده، بدون مطالبه مرد یا به قصد تبرّع انجام داده حق مطالبۀ چیزی در مقابل آن ندارد.
[[page 397]][سؤال 10881] 6173
بسمه تعالی 7 / 11 / 1362
محضر مبارک آیت الله العظمی الامام خمینی، دام ظله علی رؤوس المسلمین، بعد التحیة والسلام، تقاضا می شود پاسخ سؤال ذیل را مرقوم فرمایید.
آیا بعد از حکم قاضی به انفاق پدر نسبت به فرزندان، اگر انفاق ننمود می توان از او مقدار خرج شده را از باب نفقه گرفت یا چون امر به استدانه نبوده، نمی شود وصول کرد؛ حتی اگر خرج کننده برایش مشکل و در مشقت قرار گرفته باشد؟
دادستان کل کشور ـ یوسف صانعی
بسمه تعالی، وجوب انفاق پدر نسبت به فرزندان تکلیف است و مخالفت آن معصیت است، لکن دین نمی شود و چنانچه خرج کننده به درخواست پدر خرج کرده باشد، پدر ضامن است و در غیر این صورت، ضامن نیست.
[سؤال 10882] 6174
بسمه تعالی
هرگاه پدر نتواند مخارج اولاد را بدهد آیا بر مادر واجب است یا خیر؟
بسمه تعالی، اگر اولاد جدّ پدری و جدّ پدر و بالاتر نداشته باشند یا فقیر باشند، بر مادر واجب است.
[سؤال 10883] 6175
بسمه تعالی
با درود و سلام بر قائد بزرگ اسلام و مرجع تقلید شیعیان جهان، حضرت آیت الله العظمی امام خمینی، دام ظله، و با عرض پوزش و معذرت به پیشگاه رهبر انقلاب، امام خمینی، مدت سه سال و نیم است که شوهرم مرا ترک کرده است و خرجی نداده است. شکایت کردم و دادگاه گفت: تقاضای طلاق کن. و تمام جهیزیه من را هم جمع
[[page 398]]کرده و به منزل مادرش برده است. نه حاضر است من را طلاق بدهد و نه حاضر است خرجی بدهد، حتی تهمت هم به من زده و معتاد هم هست. تکلیف من چیست؟ از شما تقاضا می کنم که به من رسیدگی نمایید. با نهایت تشکر و به امید پیروزی بیشتر
بسمه تعالی، رسیدگی موکول است به دادگاه مربوطه در جمهوری اسلامی.
[سؤال 10884] 6176
بسمه تعالی
1. اگر کسی مفقود الاثر شد و اموال منقول و غیر منقول هم دارد و اولاد کبار و صغار هم دارد که بعضی آن ها فقیر و بعضی دیگر غنی هستند تا وقتی که موت آن شخص معلوم نشده این اولاد از غنی و فقیر می توانند از اموال پدرشان ارتزاق و استفاده کنند یا خیر و بر فرض جواز تصرف، تمام اولاد اعم از اناث و ذکور و کبیر و صغیر باید به طور مساوی استفاده کنند یا به تفاوت و همچنین زوجه آن شخص. و در این صورت که جایز باشد تصرف اگر بعداً معلوم شد که آن شخص فوت شده که قهراً اموال منتقل به وراث شده اگر هر کدام از ورثه زیادتر از حق خود تصرف و استفاده کرده بودند باید برگردانند یا خیر و در صورت عدم جواز تصرف اگر صغار اولاد فقیر باشند از کجا باید ارتزاق کنند؟
بسمه تعالی، هر یک از کسانی که فقیر هستند و نفقه ایشان بر شخص مفقود الاثر واجب است با مراجعه به حاکم شرع می توانند به مقدار نفقه از مال او استفاده نمایند و غیر فقیر چنین حقی ندارد.
2. محارب و مفسد فی الارض فقط کسانی هستند که تجرید و تجهیز سلاح می کنند برای ترساندن مردم و ایجاد فساد در زمین یا اگر اشخاصی هم بدون تجهیز سلاح در کشور افساد می کنند ـ مثل قطاع الطریق و آن ها که سوء قصد نسبت به بعضی مقامات می کنند و آن ها که مردم را تحریک می کنند که بر ضد انقلاب اسلامی عملی انجام دهند ـ محارب محسوب می شوند؟
بسمه تعالی، محارب و مفسد دو موضوع است و تشخیص آن با محاکم صالحه است.
3. اشخاصی که مؤونه خود را بعد از یک سال می فروشند و احتیاج دارند که پول آن را تبدیل به مؤونه
[[page 399]]دیگری که محتاج هستند بکنند و اگر بخواهند خمس آن را بدهند برای تحصیل مؤونه ای که لازم و احتیاج دارند آن چهار خمس بقیه وافی نیست برای آن ها و ناچار باید قرض کنند در این صورت خمس ساقط است یا خیر؟
بسمه تعالی، ساقط نیست.
[سؤال 10885] 6177
بسمه تعالی 11 / 2 / 1361
محضر مبارک مرجع عالی قدر، حضرت آیت الله العظمی امام خمینی، رهبر انقلاب و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران و امید مستضعفان جهان
احتراماً؛ ضمن عرض سلام و سپاس بی حد خداوند قادر متعال به خاطر کشف و خنثی نمودن توطئه دشمنان و همچنین به خاطر موفقیت رزمندگان جندالله در جبهه های جنگ و حماسه آفرینی آنان و سلام به روان تمامی شهدای به خون خفته و جاوید انقلاب اسلامی، استدعا دارم فتوای آن جناب در مورد نگهداری مادر مریض عاجز و پیر و بیوه ای که فاقد تحرّک از پا می باشد و اکنون برای او زندگی سخت و دشوار است و احتیاج به مراقبت دارد بر عهدۀ کدام یک از فرزندان است که از او نگهداری کنند؟
لازم به توضیح است:
1. این مادر مقدار زیادی موروثی از پدرش داشته که پسر بزرگ به طوری که سایر برادران و خواهران نفهمند از او گرفته و گفته که می باید تا آخر عمر از شما مادر نگهداری کنم و با این لسان، دارایی او را گرفته است.
2. یک عدد دستبند طلا و چیزهای دیگر مربوط به این مادر بوده که پیدا نیست. یکی از پسرها می گوید: دستبند طلا نزد من است ولی از استرداد آن خودداری می ورزد.
3. برادرها می گویند: هر ماه یکی از پسرها شبانه روز نزد مادر بمانند و از او نگهداری کنند. این کار برای من که در تهران و خانه به دوش هستم امکان ندارد و
[[page 400]]نمی توانم کار و زن و بچه ها را رها کنم و به شهرستان بروم و نمی شود که مادر مریض و عاجز را در تهران نزد خود بیاورم.
امیدوارم که با صدور فتواییه، بتوان به انجام وظیفۀ الهی و شرعی در مورد نگهداری مادر درمانده ای، ادای دین خود نماییم. در خاتمه، طول عمر و سعادت و سلامتی آن رهبر عظیم الشأن را از خداوند خواهانیم.
بسمه تعالی، بر اولاد پسر و دختری که تمکن ادارۀ مادر را دارند، لازم است بالسویّه در ادارۀ او بکوشند.
[سؤال 10886] 6178
بسمه تعالی
اگر شخص واجب النفقه حاضر نباشد نزد منفق بماند آیا باز هم انفاق واجب است یا نه؟
بسمه تعالی، ماندن نزد منفق شرط وجوب انفاق نیست مگر در زوجه در موردی که نشوز ثابت باشد.
[[page 401]]
[[page 402]]