حجت الاسلام والمسلمین سید علی خمینی
اول: تکامل شخصیت هر فرد بی‌شک مرهون عوامل متعددی است که از جمله این عوامل می‌توان به جایگاه خانوادگی [پایگاه انتسابی = Ascribed Status] اشاره نمود. در بررسی جایگاه خانوادگی فرد نیز فاکتورهای چندگانه‌ای وجود دارد که از جمله آنها جایگاه علمی پدر است.
زمانی که از من خواسته شد تا در این مجموعه پیرامون حضرت «خانم» سخن بگویم اولی دیدم که پیرامون شخصیت علمی پدر بزرگوارشان بنویسم. اما چون کار را سنگین و وقت را محدود و بضاعت خویش را ناکافی یافتم، بر آن شدم که تنها به معرفی یکی از مؤلفات والد ایشان بپردازم.
آنچه پیش رو است معرفی کتاب «غرر العوائد من درر الفوائد» تألیف والد خانم امام، عالم محقق ربانی آیت ا... حاج میرزا محمد ثقفی تهرانی است. که حاشیه ایشان است بر «درر الفوائد» مرحوم آیت ا... العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم.
دوم: کتاب درر الفوائد کتابی است اصولی که به جهت آنکه اولاً از ارزش علمی فراوانی برخوردار است و ثانیاً نویسنده آن شخصیت بزرگی است، مورد توجه علما بوده و ان شاء‌الله هست.
[[page 351]]آیت ا... میرزا محمد ثقفی که خود از شاگردان بارز مرحوم آیت ا... حائری بوده است، حاشیه‌ای بر آن نگاشته حاشیه‌ای که خود در مقدمه کتاب از آن چنین یاد می‌کند: «فهذه جمله مما استفدتها من بحث الشیخ الاجل والاستاد الاعظم الاکمل الذی ملأ الله تعالی به الارض من العلماء العدول والفقهاء الفحول فصاروا مراجع للانام فی بلاد الاسلام... اعظم الله تعالی فی الاسلام اجره کما نشر فی الآفاق ذکره و ربما سنح بخاطری الفاتر ما ینبغی ان یکتب فی دفاتر فذکرتها فی اطراف کلامه فصارت کهاله القمر لیله تمامه و سمیته بغرر العوائد من درر الفوائد واسئل الله تعالی ینفعنا به وعامه المحصّلین بجاه محمد وآله الطاهرین» (غرر، ص 2و3)
سوم: در مدح شخصیت آیت ا... میرزا محمد ثقفی به ذکر یک نمونه اکتفا می‌کنم؛ و آن اجازه نامه بلند بالای فقیه، اصولی، ادیب و فیلسوف الهی ابوالمجد آیت ا... محمدرضا اصفهانی مسجدشاهی است که از اساتید امام و هم بحث مرحوم آیت ا... العظمی حائری بوده‌‌اند. این شخصیت بزرگ که صاحب کتاب معروف وقایه الاذهان بوده و نوه صاحب کتاب هدایه المسترشدین است در اجازه نامه خود پیرامون والد حضرت خانم چنین می‌نگارند: «الشیخ العالم الفاضل الکامل العادل، جامع اشتات الفضائل الفقیه الماهر و کوکب سماء‌العلم الزاهر، سابق حلبه الفضل الشیخ محمد بن ابی الفضل ادام الله تعالی فضله و کثر فی العلماء مثله...» و مرحوم آیت الله العظمی حائری در ذیل این اجازه نامه چنین مرقوم می‌دارند: بسم الله الرحمن الرحیم. ما رقم فی حق جنابه قد صدر من اهله ووقع فی محله وقد حضر دام فضله عندی مده من الزمان و ظهر لی مراتب علمه وفضله بالعیان ولله درّه وکثر بین العلماء امثاله واسأله ان لاینسانی من الدعوات فی مظان الاستجابات کما انی لاانساه ان شاء الله.
چهارم: اما پیرامون خود کتاب، در حاشیه ایشان می‌توان به عناوین زیر اشاره کرد که از اهمیت فراوانی برخوردارند البته طبعاً تتبع من کامل نبوده و هم چون همه کارهای بشری ممکن است حاوی تمام آنچه شایسته است نباشد.
1ـ مواردی که آیت الله ثقفی در حاشیه خود به شرح کلام حاج شیخ پرداخته است:
الف: شرح با توجه به مطالبی که در کلاس درس استاد مطرح گشته: صفحات: 26،
[[page 352]]31، 32، 41، 42، 43، 62، 63، 66، 69، 71، 75، 76، 96، 97، 99، 108، 122، 133، 147، 148، 149
ب: آوردن مثال برای مطالبی که مطرح گشته: صفحات: 9، 13، 17، 36، 37، 62، 70، 80، 103، 144، 156
ج: آوردن دلیل برای مدعای حاج شیخ: صفحات: 34، 64، 101، 110، 129، 136، 148، 156
د: بیان مطالب ادبی: صفحات: 26، 42، 88، 116
هـ : تکمیل نمودن توضیحات استاد: صفحات: 14، 35، 46، 51، 78، 91، 95، 97
و: بیان مقدماتی برای مطلب استاد: صفحات: 8 ، 27، 29، 107
ز: بیان قائل بعض وجوهی که استاد بیان کرده و قائل آن را نام نبرده است: صفحات: 25، 55، 58، 77، 153، 155
ح: بیان شقوق مطلب بسیطی که استاد بیان نموده: صفحات: 39، 40، 71، 73، 95، 106
ط: بیان حاصل مطالب گذشته: صفحات: 42، 47، 54، 128، 132
2. بیان اشکالاتی که در درس حاج شیخ وارد گردیده و حاج شیخ بدانها پاسخ داده است: صفحات: 7،، 30، 44، 52، 76، 77
3. بیان اشکالاتی که ممکن است بر کلام حاج شیخ وارد گردد و پاسخ به آنها: صفحات: 14، 16، 19، 23، 25، 31، 32، 53، 55، 57، 70، 97، 113
4. اشکال به استاد: صفحات: 12، 20، 24، 31، 32، 34، 37، 38، 42، 59، 61، 62، 68، 78، 86، 92، 94، 97، 98، 112، 115، 116، 117، 119، 120، 133، 140، 145، 155
5. بیان نظرات خود: صفحات: 20، 29، 33، 37، 54، 58، 71، 80، 82، 83، 93، 102، 113، 117، 119، 121، 125، 134
6. تصریح به داشتن نظر و عدم بیان آن: صفحات: 33، 35، 66، 116
7. ذکر مطالب فلسفی: صفحات: 14، 15، 43، 61
[[page 353]]8.راهنمایی خواننده به جایی که مطلب به تفصیل بیان گشته: صفحات: 13، 19، 20، 45، 49، 146
9. ذکر مطالبی از پدر و جد بزرگوارشان: صفحات: 13، 68، 19، 62
10. بیان عدول حاج شیخ از مطالبی که در کتاب مطرح کرده و اتخاذ نظر جدید نموده: صفحات: 52، 54، 68، 83، 85، 87، 111، 126، 149
11. استفاده از اشعار و کلمات فارسی: 21، 22، 30، 145
پنجم: بعد از مراجعه به کتاب و حاشیه شریف آیت ا... ثقفی مراتب فضل ایشان به روشنی هویدا می‌گردد و جای آن است که این حاشیه بار دیگر چاپ گردد تا بیشتر مورد استفاده قرار گیرد. کما اینکه مورد استفاده علما بوده است برای نمونه آیت ا... شهید مصطفی خمینی در جای جای «تحریرات فی الاصول» خود به این حاشیه ارجاع داده‌اند مثلاً در
1 ـ جلد چهارم در صفحه 192 با عنوان جدی العلامه الطهرانی
2 ـ جلد پنجم در صفحه 45 با عنوان العلامه جدی الفاضل
3 ـ جلد پنجم در صفحه 54 با عنوان العلامه جدی المحشی
از ایشان نامبرده و نظرات ایشان را بیان نموده‌اند.
ششم: در پایان از خداوند منان علو درجات را برای حضرت خانم و والد بزرگوارشان طلب می‌کنم و امیدوارم این اندک تلاش مرضی درگاه حق و مقبول اهل نظر قرار گیرد.
وما توفیقی الابالله والحمد لله رب العالمین
فروردین 88
[[page 354]]