درآمد
در پذیرش کرامت انسان، میان ادیان و مکاتب، اختلافی نیست و این واژگان همچون واژه های آزادی، عدالت و انصاف مخالفی ندارد، اما با این همه، ابهام هایی که پیرامون جایگاه، حد و حدود، مفهوم و تحقق عملی آن وجود دارد، زمینه تأملی دوباره در این مسأله را ضروری می سازد.
مفهوم کرامت انسان چیست و آیا در اندیشه اسلامی، انسان بما هو انسان و صرف نظر از عوارض و متغیرهایی؛ نظیر: رنگ، نژاد، زبان، جنسیت و دین و مذهب، از کرامت برخوردار است؟ جایگاه کرامت انسانی در مفاهیم ارزشی کجا است و چه نسبتی با مقولاتی چون آزادی، عدالت، کمال و سعادت دارد و چه جایگاهی در حوزه کشف ملاکهای دینی میتواند داشته باشد؟ آیا می توان کرامت را به مثابه قاعدهای حاکم بر فروع فقهی ـ همچنان که بعضی درباره قاعده عدالت، مصلحت و نظم گفته اند ـ تلقی کرد؟ اگر چنین است، چه تحولات فقهی در حوزه فقه فردی و اجتماعی متوقع است؟ کرامت انسانی در حوزه حقوق و تکالیف سیاسی شهروندان و حاکمان چه اقتضائاتی دارد؟ در تعارض حفظ قدرت و حفظ کرامت چه نتیجهای پذیرفتنی است؟ این پرسشها و سؤالات متعدد دیگری که بحث کرامت را در تطبیق و مقایسه ادیان و مکاتب مورد توجه قرار می دهد، نقطة عزیمت طرح موضوع «همایش بینالمللی امام خمینی و کرامت انسان» بوده است. همچنان که از طرح بعضی سؤالات روشن شد، همایش میتواند جنبههای متعدد فلسفی ـ کلامی؛ فقهی ـ حقوقی، سیاسی و اخلاقی را در برگیرد و به واکاوی علمی و ارائه راهبرد عملی در خور، بپردازد.
[[page 9]]
امام خمینی (ره) یکی از پرچمداران فرهنگ و اندیشه اسلامی بود که این توفیق را یافت تا در زمامداری ده سالة خویش، کرامت انسان را در عرصه عمل بنمایاند و در مواردی نیز در جهت نهادینه کردن هر چه بیشتر توجه به شرافت و حرمت انسان، گام های عملی و جدی بردارد. گرچه در دوران تحول و انقلاب، کمتر کسی به فکر توجه دقیق به چنین مقولاتی است و تلاش در جهت حفظ نهال نوپای انقلاب و بر طرف ساختن مزاحمت های معارضان، در سرلوحة کار قرار میگیرد و گاه در این راه، هدف بلند حفظ انقلاب، اذهان را از پرداختن عمیق به این مسأله باز میدارد اما، امام خمینی(ره) در اوج شور انقلاب و درگیریها، کرامت انسان را مد نظر قرار دادند. هنوز دو سال از پیروزی انقلاب نگذشته بود که علاوه بر مخالفت پس ماندههای رژیم مستبد پهلوی، دو مشکل عمده دیگر نیز بر مشکلات افزوده شد؛ اول، مخالفت مسلحانه منافقین و نیروهای مارکسیست و دوم، هجوم رژیم بعث عراق. به طور طبیعی، تعاملات قوه قضاییه و نهادهای امنیتی و انتظامی در جهت کشف توطئهها، دغدغه تجاوز به کرامت انسانی را افزایش میداد. امام خمینی با صدور فرمان هشت مادهای به مقابله و پیشگیری این مسأله پرداختند و در بندهای مختلف این فرمان، حفظ کرامت انسان، حفظ حیثیت و آبروی افراد عادی و لزوم قضاوت بر اساس موازین را مورد توجه جدی قرار دادند. این پیام میتواند یکی از مهمترین نقاط توجه رهبری انقلاب و نظام جمهوری اسلامی ایران به مسأله کرامت انسانی قلمداد گردد.
امید داریم با بازخوانی اندیشه و سیرة امام خمینی در باب کرامت انسان و تأملی دوباره در مبانی نظری کرامت و آشکار نمودن لوازم و آثار اجتماعی و اقتضائات سیاسی آن، زمینة نهادینه کردن این مفهوم، در عرصه حکومت و حقوق مردم، بیش از پیش فراهم آید و در عرصة بین المللی نیز از رهگذر تحکیم اندیشه اسلامی و مطالعات تطبیقی و گفت وگو با پیروان ادیان و مکاتب دیگر، بر بالندگی هر چه بیشتر کرامت انسان تأکید شود.
همایش امام خمینی و کرامت انسان، اولین همایش بین المللی از سلسله همایش هایی با عنوان «امام خمینی و قلمرو دین» است که بر اساس دغدغههای پیش
[[page 10]]
گفته سامان یافته است. این همایش به همت مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی با برگزاری نشست مقدماتی در خرداد سال 1385 کار خود را آغاز کرده است. ریاست عالیه همایش را جناب حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید محمد خاتمی بر عهده دارند که حضور و اشراف نظر ایشان و مسئولان مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، به ویژه جناب آقای دکتر حمید انصاری و دکتر نجفقلی حبیبی و حضور مؤثر جمعی از اندیشمندان و پژوهشگران حوزه و دانشگاه در کمیته علمی با مدیریت شایسته جناب حجت الاسلام والمسلمین دکتر کاظم قاضی زاده بر اتقان فعالیتهای علمی همایش افزود. اعضای شورای عالی و کمیته علمی همایش؛ اساتید گرامی: حضرت حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید محمد خاتمی؛ دکتر حمید انصاری؛ دکتر نجفقلی حبیبی؛ حجت الاسلام و المسلمین کاظم قاضیزاده؛ حجت الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی؛ حجت الاسلام و المسلمین رسول عبداللهی؛ حجت الاسلام و المسلمین دکتر داود فیرحی؛ دکتر حسین مهرپور؛ جناب آقای احمد مسجد جامعی؛ دکتر علیمحمد حاضری؛ حجت الاسلام و المسلمین حسین مستوفی؛ آقای مهدی ارگانی؛ آقای احمد ابوطالبی؛ آقای محسن اسماعیلی؛ حجت الاسلام و المسلمین سید ضیاء مرتضوی؛ حجت الاسلام و المسلمین احمد مبلغی؛ حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید حسن اسلامی؛ حجت الاسلام و المسلمین سید محمدعلی ایازی؛ حجت الاسلام و المسلمین دکتر مسعود ادیب؛ دکتر ناصر قرباننیا و دکتر محسن جوادی بوده اند که در نظارت بر مجموعه و ارائه پیشنهادهای لازم سهم به سزایی داشتهاند.
شایسته است که خاطره فداکاریهای یادگار امام راحل؛ حضرت حجت الاسلام و المسلمین سید احمد خمینی(ره) را که با درایت ایشان و همفکرانشان در تأسیس مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، بستر این گونه تلاش های ارزنده علمی فراهم گردیده است، گرامی بداریم.
همچنین برگزاری این همایش را مرهون هدایت و نظارت عالیه تولیت محترم مؤسسه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی و همکاری های مؤثر دبیر محترم ستاد بزرگداشت حضرت امام خمینی(ره)؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین
[[page 11]]
محمدعلی انصاری و مسئولین کمیتههای ستاد به ویژه جناب حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی مقدم که امکان حضور مهمانان خارجی را فراهم ساختهاند، میباشیم.
مجموعه فعالیتهای کمیته علمی در بیست مجلد (پانزده جلد به صورت کتاب و پنج شماره نشریه کرامت انسان) منتشر خواهد شد. نُه جلد مجموعه مقالات فارسی، عربی و لاتین و یک جلد مجموعه مصاحبهها و میزگردها و یک جلد چکیده مقالات و چهار جلد پژوهشهای بلند است که عناوین آنها عبارت است از: «کرامت انسان از منظر معصومان(ع)»؛ «کرامت انسان و مجازاتهای اسلامی»؛ «مأخذ شناسی امام خمینی(ره) و کرامت انسان (به سه زبان فارسی، عربی و لاتین)»؛ «کرامت انسان در آثار امام خمینی(ره)». نشریه همایش نیز در پنج شماره طراحی گردیده که در فواصل معین انتشار یافته و خواهد یافت.
مجموعه حاضر، یکی از مجلدات مجموعه مقالات است. امید که انتشار این مجموعه بتواند در طرح و گسترش مباحث همایش گامی به پیش محسوب شود.
در پایان، از همه عزیزانی که با قبول دعوت کمیته علمی در جهت مصاحبه علمی و برگزاری نشست علمی و سخنرانی ما را یاری کردند سپاس گزاریم، حجة الاسلام والمسلمین علیرضا نخبه مسئول واحد مصاحبه ها و نشست های علمی و حضرات آقایان حجة الاسلام والمسلمین جمال الدین باستانی، حجة الاسلام والمسلمین مهدی پورحسین، حجة الاسلام والمسلمین محمدکاظم تقوی، دکتر قاسم جوادی، حجة الاسلام والمسلمین دکتر محسن جوادی، دکتر علی شیرخانی، دکتر امیرعباس علی زمانی، حجة الاسلام والمسلمین دکتر محمدرضا غفوریان، دکتر عبدالوهاب فراتی و دکتر ناصر قربان نیا که در مصاحبه های علمی شرکت کردند نیز سهم مهمی در این اثر دارند که از حضور و همکای ایشان تشکر می کنیم.
همایش بین المللی امام خمینی(س)
و قلمرو دین(1) / کرامت انسان
خرداد 1386
[[page 12]]