تحجر و تکفیر از منظر گفتمان سیاسی امام خمینی (س)
یکی از سلسله نشست های همایش بین المللی گفتمان اسلام سیاسی امام خمینی (س) با عنوان «تحجر و تکفیر از منظر گفتمان سیاسی امام خمینی (س)» با سخرانی غلامعلی رجایی و حجت الاسلام و المسلمین داود مهدوی زادگان در جهاد دانشگاهی تهران برگزار شد.
غلامعلی رجایی در این نشست با تأکید بر اهمیت تحجر، ضمن بیان خاطره ای از مرحوم حجت الاسلام و المسلمین سید احمد خمینی گفت: مرحوم حاج احمد آقا در یکی از سخنرانی های خود تأکید داشت که اگر از من به عنوان فرزند امام بپرسید که امام خطر عمده را در چه چیزی می بیند، خواهم گفت که آن خطر عمده آمریکا نیست، بلکه تحجر است.
مشاور رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام زندگی امام خمینی (س) را دارای دو برش دانست و تصریح کرد: یک برش از زندگی امام نگرانی های ایشان نسبت به گذشته است. ایشان منکر آسیب هایی که ممکن بود به انقلاب اسلامی برسد نبود. حتی در مورد شخصیت ها امام نگران بود و تأکید می کرد که باید شما با هم باشید.
وی تأکید کرد: مسأله تحجر چون مرتبط با روحانیت است مسأله بسیار مهمی است. یعنی این امر باید به شکل مینیاتوری مورد بررسی قرار گیرد. از دیدگاه امام این پرونده که ریشه در صدر اسلام دارد هنوز باز است. البته باید توجه کنیم که صحبت ما در تحجر راجع به آدم های بی دین نیست ، بلکه در مورد کسانی است که به نام دین عمل می کنند.
رجایی ادامه داد: خلاف آنچه که گفته می شود بحث تحجر، داخلی است؛ از منظر امام خمینی(س) ممکن است این افراد دقیقاً به عنوان ایادی بیگانه عمل کنند. لذا امام به تحجر به عنوان یک نوع نفوذ نگاه می کند.
وی با تأکید بر اینکه در تحجر عقل تعطیل است، اظهار داشت: یکی از مشکلات مرحوم آیت الله بروجردی این بود که از بلندگو استفاده کنند یا نه. مرحوم فلسفی می گوید که وقتی در حضور آیت الله بروجردی منبر رفتم و از بلندگو استفاده کردم خیالم راحت شد که ایشان مخالفتی با آن ندارند. متحجرین آن زمان معتقد بودند که دوش، حمام، رادیو و سایر موارد چون در زمان پیامبر(ص) نبوده حرام است.
مشاور رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام با طرح این سؤال که چطور می شود در یک مکتب دو تفکر متضاد ایجاد شود که یکی بگوید باید مبارزه کرد و یکی به مرگ آباد تحجر پناه ببرد؟ گفت: اگر جریان تحجر وابسته نباشد چرا حتی یک کلمه علیه شاه، اسرائیل و آمریکا صحبت نمی کند و همه کلام آنها راجع به علمای مبارز است؟ این نشان می دهد که یک امر وارداتی است.
وی در مورد علت به وجود آورن متحجرین توسط استعمار خاطرنشان کرد: اگر استعمار بتواند اسلام را به کنج عزلت ببرد به هدف خود رسیده است. در غیر این صورت نفوذ می کند و حرف های خود را از این طریق می زند. یعنی آدم های خودش را در قالب متدینین می کارد تا اهداف آنها را دنبال کنند.
رجایی استراتژی نفوذ را بسیار پیچیده و خطرناک خواند و افزود: اساساً استعمار از طریق آنها حرف می زند. برای مثال وقتی امام خمینی (س) می خواست مبارزه کند می گفتند که شاه شیعه است و با حاکم شیعه نباید مبارزه کرد. مشکل امام علی (ع) هم این بود. یکی از شاخصه های سیره امام خمینی (س) ادب است. اما ادبیات امام نسبت به متحجرین تندترین ادبیات است.
وی با ابراز این عقیده که امام اساساً اهل صرف نظر کردن از نظراتشان نبودند ولی در دو موقعیت این کار را انجام دادند، چون می دیدند شاید عده ای کفن پوش به خیابان بیایند، یادآور شد: یکی از این دو موقعیت تعطیل کردن تفسیر سوره حمد بود و یک بار دیگر هم رئیس وقت صدا و سیما (محمد هاشمی) تعریف می کرد که صدا و سیما 60 جلسه تفسیر مثنوی مولانا از عبدالکریم سروش ضبط کرده بود وقتی که شش یا هفت جلسه از آن پخش شد فریاد وا اسفا بلند شد که در نهایت امام خمینی به رئیس وقت صدا و سیما گفت که این برنامه را تعطیل کند.
مشاور رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در بخش دیگری از سخنان خود در مورد رفتار امام خمینی (س) در قبال متحجرین نیز گفت: امام معتقد بود دسته ای از این افراد به علت ظاهرگرایی و بدون خبث ذاتی این اعتقادات را دارند که باید آنها را روشن کرد. اما اگر روشن نشد آدم اجیر است و این حرف ها به او دیکته شده است.
وی تأکید کرد: از خدمات امام خمینی (س) این بود که دین را از تحجر نجات داد. یعنی اگر امام نبود دین درمقابل تحجر شکست خورده بود. متأسفانه در سیره امام کژ تابی هایی شده که به نظر من غرض ورزانه است. ما باید در سیره امام تحقیق کنیم. خیانت این است که ما اسلام تاریخی و امام تاریخی داشته باشیم. اصلا کپی تاریخی غلط است و راه مبارزه با متحجرین این است که ما عقل را تعطیل نکنیم.
به گزارش جماران، حجت الاسلام و المسلمین هادی مهدوی زادگان نیز در این نشست با بیان اینکه تحجر و به دنبال آن تکفیر با گفتمان سیاسی امام خمینی (س) معنا می شود، تصریح کرد: به کارکردهای تحجر در زمان امام بیشتر توجه می شود. از این لحاظ اگر کسی بخواهد در مورد تحجر صحبت کند و اشاره ای به گفتمان امام نکند راه به جایی نخواهد برد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: وقتی می خواهیم گفتمان امام را در زمان ایشان نگه داریم و اجازه ندهیم که این گفتمان به امروز بیاید، این همان گذشته گرایی است. از این جهت باید توجه داشته باشیم که تحجر اشکال مختلف دارد و نمی توانیم در مفاهیم کلیشه ای باقی مانده و دنیای امروز را عاری از تحجر و تحجرگرایی بدانیم.
وی تأکید کرد: باید منطق درک گفتمان سیاسی امام خمینی (س) در زمان حاضر را به دست بیاوریم. اگر آن منطق را نداشته باشیم قطعا به تحجرگرایی دچار می شویم. آن منطقی است که به اصول و چهارچوب ها و کانون گفتمان سیاسی امام توجه کنیم و از آن دور نشویم. ما ممکن است ذهنیاتی از امام داشته باشیم که صوری و قطع نظر از اصول فکری امام باشد. ما نمی توانیم این ذهنیات را برای امروزاستفاده کنیم.
مهدوی زادگان با پیشنهاد اینکه همواره باید گفتمان سیاسی امام را تحلیل کنیم، گفت: تا گفتمان سیاسی امام را ندانیم نمی توانیم در مورد تحجر در این گفتمان صحبت کنیم. به نظر من بهترین کسی که گفتمان سیاسی امام خمینی (س) را توضیح داده مقام معظم رهبری است. از نظر ایشان یکی از اصول امام دفاع از اسلام ناب در برابر اسلام آمریکایی است.
وی تصریح کرد: اسلام ناب اسلام عینیت سیاست و دیانت است. بر این اساس تفکر مدعی جدایی دین از سیاست مقابل این گفتمان قرار می گیرد. هر جریانی که مدعی جدایی دین از سیاست باشد مقابل تفکر امام است. امام با این اصل کانونی در مورد تحجر و تحجرگرایی فراوان صحبت کردند و نشانه های زیادی دادند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان اینکه با توجه به بیانات امام تحجرگرایی به دو دسته سنتی و مدرن تقسیم می شود، ادامه داد: خیلی از افراد معتقدند که تحجرگرایی در گروهی از آدم های سنتی وجود دارد و در آدم های مدرن نمی تواند وجود داشته باشد. امروز گفتمان سیاسی امام می تواند چراغ راه ما باشد. امام خمینی(س) معتقد بود که هرکس قائل به جدایی دین از سیاست باشد متحجر است.
وی با تأکید بر اینکه در زمان حاضر تحجرگرایی مدرن فعال تر از تحجرگرایی سنتی است، گفت: هر چه فضا نو تر شود جا برای مقدس نماها کمتر می شود. اصلا مقدس نماها کمتر به سمت ابزارهای نوین می روند. کسی که قاشق و چنگال را حرام می داند به سمت کامپیوتر و اینترنت نمی رود. اما متحجرین مدرن قدرت دارند و شدت فعالیت می کنند. کانون حرف آنها جدایی دین از سیاست و رفتن دین به محراب است.
مهدوی زادگان در مورد تقابل تحجر و تکفیر نیز اظهار داشت: ما در اسلام چیزی به نام تکفیر نداریم. این نوع تفکر کاملاً یک تفکر وارداتی است که از دنیای امروز به اسلام تزریق می شود. ما نمی توانیم این جریانات را به اسلام نسبت دهیم. تفکر تکفیری یک تفکر اسلامی نیست.
منبع: حضور، ش 96، ص 244.