بررسی میزان تأثیر انقلاب اسلامی بر محتوای کتب فارسی در دوره ی ابتدایی - مقایسه سال 57 - 77
□ دکتر عیسی خاتمی
خلاصه ی مقاله
این تحقیق پس از بررسی اهمیت آموزش و پرورش رسمی در انتقال فرهنگ و جامعه پذیر کردن کودکان و نوجوانان، به ضرورت تغییر محتوای کتب درسی بعد از انقلاب متناسب با اهداف و تفکرات انقلاب اسلامی اشاره کرده است.
در این تحقیق کتب فارسی دروه ی ابتدایی چاپ سال 1377 با ذکر نمونه های آماری به صورت جداگانه با نمونه های چاپ سال 1357 مقایسه شده و تغییرات محتوایی آنها مورد تحلیل قرار گرفته است.
یکی از ویژگی های جامعه ی انسانی، انتقال فرهنگ (Culture) از نسلی به نسل دیگر است. جامعه شناسان و علمای تعلیم و تربیت، آموزش و پرورش رسمی (Formal Education) را یکی از عوامل مؤثر در اجتماعی شدن افراد می دانند.
نظام آموزش و پرورش هر کشوری سعی دارد با تنظیم یک برنامه درسی (Curriculum)، دانش آموزان تحت پوشش خود را به گونه ای آموزش دهد که پس از طی دوره ی آموزش عمومی به یک نگرش اجتماعی مثبت دست یابند. محتوای کتب درسی، مهمترین منبعی هستند که نظام آموزشی کشورها با توسل به آن سعی در انتقال فرهنگ و جامعه پذیر کردن (Socialization) کودکان و نوجوانان دارند.
طرح مسأله
بعد از گذشت دو دهه از پیروزی انقلاب اسلامی باید از خود بپرسیم که آموزشهای رسمی تا چه میزان در راستای اهداف انقلاب گام بر می دارند و برای انتقال فرهنگ اسلامی و انقلابی به اولین نسل بعد از انقلاب، از چه کیفیتی برخوردارند. می توان گفت که تقریباً تمامی 19 میلیون دانش آموزی که هم اکنون در نظام آموزشی ایران هستند، متولدین بعد از پیروزی انقلاب هستند و تحقیقاً می توان ادعا کرد که همه ی این دانش آموزان، کتابهای چاپ شده بعد از پیروزی انقلاب اسلامی را به عنوان کتاب درسی خوانده و یا می خوانند. محتوای کتب درسی 12 سال آنها به تائید نظام آموزش و پرورش رسیده است.
صاحبنظران تعلیم و تربیت، در یک تقسیم بندی کلی، دوره های تحصیلی ایران را به پنج دوره تقسیم نموده اند که عبارتند از:
1 - دوره آمادگی یا پیش دبستانی – 1 سال.
2 - دوره ابتدائی یا دبستانی - 5 سال.
3 - دوره راهنمایی – 3 سال.
4 - دوره متوسطه یا دبیرستانی – 4 سال.
5 - دوره تحصیلات عالی و تکمیلی - بین 2 تا 10 سال.
ضرورت تحقیق
دوره ی ابتدایی که مدت آن در کشور ما 5 سال است، طولانی تر از دیگر دوره های تحصیلی است. این دوره مهمترین و بنیادی ترین دوره آموزش رسمی است. آموزشهای این دوره نقش بسزایی در شکل گیری شخصیت (Personality) کودک داشته و طبق رهنمود حضرت علی(ع) که می فرماید: «العِلمُ فِی الصَغَر کالنَقشُ فِی الحَجَر» همگان بر این باورند که آموزشها و آموخته های این دوره، دارای پایائی و تأثیر گذاری بیشتری است.
در دوره ی ابتدایی، بر خلاف دوره متوسطه، کتب درسی تنوع چندانی ندارد، اگر چه طول مدت آموزش هفتگی در دبستان 28 ساعت در هفته می باشد، اما تعداد کتابهای دوره ی ابتدایی، حتی در پایه پنجم از 6 کتاب تجاوز نمی کند. در دوره ی ابتدایی کتابهای فارسی، ریاضیات و علوم تجربی در هر 5 پایه تدریس می شود و بقیه کتب از جمله تعلیمات دینی، قرآن و مطالعات اجتماعی فقط در برخی از پایه ها تدریس می شوند. ادبیات فارسی هم به دلیل غنای بیش از حد آن و هم به جهت آنکه زبان مادری و زبان ملی و زبان اسلامی (بعد از عربی) ایرانیان است، می تواند عامل مهمی در انتقال فرهنگ اسلامی و ایرانی به نسل های آینده باشد.
روش تحقیق
در تدوین این مقاله، کتابهای فارسی پایه های اول تا پنجم ابتدایی مربوط به سال 57، یعنی آخرین سال آموزشی در نظام شاهنشاهی با کتابهای فارسی اول تا پنجم ابتدایی چاپ 77 یعنی آخرین چاپ موجود برای سال تحصیلی 78 - 77، مورد مقایسه کمی و کیفی قرار گرفته و هر کتاب چاپ 77 با متناظر چاپ 57 خود، نخست از بعد مقداری یعنی تعداد صفحات و تعداد دروس و افزایش و کاهش تطبیق داده شده است. در ادامه ی کار، متن کامل و محتوای هر 10 کتاب فارسی 77 و 57 بازخوانی شده و اهداف کلی دروس و پیام اصلی آنها با روش تحلیل محتوای متن استخراج و در 8 عنوان و هدف کلی دسته بندی شده است که شرح هر یک در جدول 1 تا 6 گرد آمده است. بدین ترتیب، نوعی مقایسه ی تطبیقی با استفاده از روش تحلیل محتوا انجام گرفته و تعداد فراوانی هر هدف کلی، در هر پایه بصورت مقداری و درصدد فراوانی ثبت شده است که نتیجه نهایی آنها در جداول شماره 6 و 7، یکجا گرد آمده است.
بررسی کتاب سال اول ابتدایی
در یک تقسیم بندی کلی، دروس فارسی سال اول بر دو نوع است:
1- دروسی که هدف اصلی آن ها، آموزش حروف الفبای زبان فارسی و همچنین صامتها و مصوتها می باشد. این نوع دروس در سال اول بیشترین حجم کتاب را تشکیل می دهد، که هر درس بصورت چند جمله کوتاه تنظیم گردیده است.
2 - دروسی که در قسمت دوم کتاب و پس از یادگیری کلیه حروف، در کتاب گنجانیده شده که می توان برای آنها یک هدف کلی، اعم از آموزشی، تربیتی، دینی و غیره در نظر گرفت.
در این مقاله، در بررسی کتاب فارسی اول، دروس نوع اول که هدف اصلی آنها آموزش الفبا است، مورد نظر نبوده بلکه دروس نوع دوم مورد مقایسه ی کمی و کیفی قرار گرفته اند.
مقایسه ی کمی کتاب فارسی سال اول
کتاب فارسی چاپ 77، تعداد 110 صفحه دارد که نسبت به سال 57 به میزان 6 صفحه به حجم آن افزوده شده و این موضوع بر خلاف رویه ای است که در پایه های دوم تا پنجم به چشم می خورد. چرا که در بررسی های آینده خواهیم دید که از نظر حجم و تعداد صفحات و تعداد دروس، کتابهای فارسی چاپ 77، کاهش قابل ملاحظه ای را نسبت به کتابهای سال 57، نشان می دهد. فارسی چاپ 77، دارای 21 درس مستقل است که نسبت به کتاب فارسی 57 که 18 درس مستقل داشته، 3 درس بر تعداد آن افزوده شده است.
از 21 درسی که در کتاب فارسی 77 گنجانیده شده، 13 درس آن، یعنی 62 درصد دروس، قبل از پیروزی انقلاب اسلامی یعنی در کتاب فارسی چاپ 57 وجود داشته است. لذا می توان گفت در کتاب فارسی 77، فقط 8 درس، یعنی 38 درصد دروس، بعد از انقلاب تألیف شده است. از زاویه دیگر، این نکته جالب و مهم به دست می آید که از کتاب فارسی قدیم، یعنی چاپ 57 که 18 درس داشته است، نخست 5 درس حذف می گردد و به 13 درس باقیمانده تعداد 8 درس دیگر افزوده می شود و کتاب فارسی جدید، بازسازی می گردد.
دروس مشترک بین فارسی اول ابتدایی 57 با 77 که شامل 13 درس است عبارتند از: خدا - پیغمبر - قرآن - میهن ما - نوروز - روزهای هفته - ماه و سال - چهار فصل - فصل بهار - فصل تابستان - فصل پاییز - فصل زمستان - درس آخر.
اسامی 8 درسی که بعد از انقلاب گنجانیده شده عبارتند از: چند سخن از حضرت علی(ع) - معلم - مردم میهن ما - ایران خانه ما - عید قربان - آزادی - شهر و روستا – انقلاب اسلامی ایران.
دروسی که در کتاب فارسی اول ابتدایی چاپ 57 وجود داشته و حذف شده اند، عبارتند از: شاه - شهبانو و والاحضرتها - پرچم ایران - پایتخت ایران - فرزندان ایران.
مقایسه ی کیفی و محتوای کتاب فارسی سال اول ابتدایی
به منظور مقایسه ی کیفی و محتوای کتاب، اهداف کلی دروس کتاب چاپ 57 و 77، در جدول شماره 1 به 8 گروه مجزا تفکیک گردید. همانطوری که از جدول شماره 1 بر می آید، در کتاب جدید در بعد تربیت اجتماعی و آموزش نظم و مقررات، حدود 10 درصد دروس به این مسأله اختصاص یافته که در کتاب قدیم، اشاره ای به آن نشده بود. همچنین در مقایسه ی بین دو کتاب، حجم مطالب اخلاقی و تربیتی نیز تقریباً دو برابر شده است. همچنین تعداد دروس مربوط به تربیت دینی و مذهبی و خداشناسی افزایش مناسبی داشته و تقریبا 10 درصد دروس هم به مسائل انقلاب اسلامی و رهبری حضرت امام پرداخته اند.
نکته قابل توجه در این است که در کتاب چاپ 57 بیشتر یک چهارم مطالب (77/27 درصد) به ایران باستان و اعیاد قدیم ایرانیان و مطالب ملی و میهنی اختصاص داشته که این رقم در کتاب جدید به کمتر از 10 درصد رسیده است. همچنین ردیف 6 جدول بیانگر این نکته است که 11/11 درصد مطالب کتاب قبلی به خاندان پهلوی و شاه پرستی اختصاص داشته که به کلی حذف شده اند در حالیکه مطالب مرتبط با انقلاب اسلامی و رهبری حضرت امام(س) کمتر از 10 درصد است، به عبارت دیگر در کتاب فارسی اول ابتدایی 77، حجم مطالب مرتبط به انقلاب اسلامی کمتر از حجم مطالب مرتبط به خاندان پهلوی در کتاب فارسی اول ابتدایی قبل از انقلاب است و آن مقداری که آن ها در اثبات باطل خود اصرار داشتند، ما در ارائه ی «حقانیت» خویش، پافشاری نداریم!؟
بررسی کتاب فارسی سال دوم ابتدایی
کتاب فارسی دوم ابتدایی چاپ 57 شامل 41 درس و در 177 صفحه بوده ولی چاپ 77 این کتاب شامل 28 درس است و در 130 صفحه تنظیم گردیده است که از نظر تعداد دروس، 13 درس (32 درصد) و از نظر تعداد صفحات، 44 صفحه (25 درصد) نسبت به کتاب قبل از انقلاب کاهش یافته است. 20 درس کتاب فارسی سال 77 یعنی 5/71 درصد مطالب آن، عیناً همان دروس و مطالبی هستند که قبل از انقلاب وجود داشته و تنها 8 درس جدید یعنی 5/28 درصد مطالب، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تدوین شده است. اسامی 8 درسی که بعد از انقلاب به کتاب افزوده شده عبارتند از: قدرت خدا - نامه ای از یک کودک فلسطین – به پدر و مادر خود نیکی کنیم - روز خوب پیروزی - خدا - انار - عید مبعث - 12 فروردین روز جمهوری اسلامی.
از 41 درس کتاب چاپ 57، تعداد 21 درس آن حذف و به 20 درس باقیمانده، 8 درس جدید اضافه شده است. به این ترتیب در کتاب فارسی دوم ابتدایی، ما شاهد نوعی بازسازی هستیم، نه نوسازی. چرا که تنها کمی بیش از یک چهارم مطالب آن توسط مؤلفین بعد از انقلاب، تهیه و تنظیم شده است.
تحلیل محتوا و مقایسه ی کیفی فارسی دوم ابتدایی چاپ 57 با چاپ 77
در جدول شماره ی 2، اهداف کلی و محتوای دروس این دو کتاب با یکدیگر مقایسه شده اند. درصد های مندرج در ردیفهای 1 و 2 و 8 جدول، مبین این نکته است که حجم مطالب مربوط به تربیت اجتماعی و مسائل اخلاقی و محیط زیست تغییر چندانی نکرده است. در کتاب قبلی در خصوص خداشناسی و معرفت دینی هیچگونه مطلبی وجود نداشته ولی در کتاب جدید 85/17 درصد مطالب به این مهم پرداخته است که در واقع بیشترین افزایش هم در همین بعد می باشد. بیشترین کاهش نیز مربوط به ردیف 5 جدول است که حجم مطالب مربوط به ایران باستان و اعیاد قدیم ایرانیان از حدود 22 درصد به 5/3 درصد کاهش یافته است.
ردیفهای 5 و 6 جدول معلوم می دارد که در کتاب فارسی چاپ 57، بیش از یک چهارم یعنی 82/26 درصد مطالب کتاب به ایران باستان و نظام شاهی و خاندان پهلوی اختصاص داشته در حالی که مطالب مرتبط به انقلاب اسلامی و رهبری حضرت امام(س)، در کتاب جدید 71/10 درصد کتاب را تشکیل می دهد.
بررسی کتاب فارسی سال سوم ابتدایی
کتاب فارسی چاپ 77 سال سوم ابتدایی، شامل 29 درس و 144 صفحه است که نسبت به کتاب سال 57 که شامل 37 درس و 171 صفحه بوده، از نظر تعداد دروس، 8 درس و از نظر میزان صفحات، 27 صفحه از حجم مطالب آن کاسته شده است. از 29 درس کتاب جدید، 12 درس آن یعنی (37/41 درصد) عیناً تکرار همان دروسی است که قبل از انقلاب در کتابها وجود داشته است و 17 درس آن جدید بوده که سعی مؤلفان بر این بوده که بر بعد اخلاقی، تربیتی، دینی و اسلامی انقلاب اسلامی تأکید بیشتری داشته باشند.
اسامی 12 درسی که از 20 سال قبل تاکنون در کتاب فارسی سوم دبستان باقی مانده اند عبارتند از: به نام خداوند بخشاینده ی مهربان - فصل پاییز - نماینده کلاس سوم دبستان ابن سینا - کتابخانه کلاس - دهقان فداکار - ابوعلی سینا - داستان پرواز - میازار موری که دانه کش است - مادر - پسر هوشیار - سرگذشت یک نامه - درختکار ی.
تحلیل محتوا و مقایسه ی کیفی فارسی سوم ابتدایی 57 با 77
به منظور مقایسه ی محتوای این دو کتاب و پس از مطالعه و تجزیه و تحلیل، متن دروس، در 8 گروه و به شرح جدول شماره 3، دسته بندی گردید. از جدول شماره 3 چنین بر می آید که در کتاب جدید، از تعداد دروس مرتبط با تربیت اجتماعی، همچنین مطالب آموزشی و علمی و به علاوه مطالب ملی و میهنی و اعیاد قدیم ایرانیان کاسته شده است که بیشترین کاهش مربوط به ردیف 5 جدول می باشد. در کتاب جدید بر حجم مطالب اخلاقی و تربیتی افزوده گشته و از 8 درصد به 17 درصد رسیده است. بیشترین افزایش مطالب در ردیف 4 جدول مشاهده می شود که مطالب خداشناسی و تربیت دینی و اسلامی از 7/2 درصد به بیش از 24 درصد افزایش یافته که حدود یک چهارم کتاب جدید را به خود اختصاص داده است. نکته بسیار جالبی که در این مقایسه توجه ما را به خود جلب می کند، ردیفهای 6 و 7 جدول است. در کتاب قدیم 1/8 درصد دروس یعنی 3 درس به نظام شاهنشاهی و خاندان پهلوی اختصاص یافته بود. در حالی که در کتاب جدید، فقط 2 درس یعنی 8/6 درصد مطالب به مسائل انقلاب اسلامی و رهبری حضرت امام پرداخته است. بار دیگر متوجه این نکته می شویم که آن حدی که خاندان پهلوی برای اثبات و قبولاندن خویش اصرار داشتند، نظام جمهوری اسلامی برای ارائه «حقانیت» خویش پافشاری نداشته است!؟
بررسی کتاب فارسی سال چهارم ابتدایی
کتاب فارسی چاپ 77 سال چهارم ابتدایی، در 154 صفحه و 28 درس تدوین شده است که نسبت به سال 57 از نظر تعداد صفحات 55 صفحه و از نظر تعداد دروس، 8 درس از حجم این کتاب کاسته شده، که این نکته جای تأمل و بررسی دارد. تعداد 15 درس کتاب چاپ 77 یعنی 5/53 درصد مطالب، عیناً همان دروسی است که از کتاب چاپ 57 باقیمانده است و فقط 13 درس جدید یعنی 5/46 درصد مطالب، در طی 20 سال اخیر نوشته شده است. به عبارت دیگر شاهد این نکته هستیم که از 36 درس کتاب 57، تعداد 21 درس آن حذف گردیده و به 15 درس باقیمانده، 13 درس جدید اضافه شده و کتاب جدید پدید آمده است.
اسامی 13 درسی که بعد از انقلاب اسلامی تألیف شده، عبارتند از: نوجوان بسیجی – دو کاج - جهاد سازندگی - عبور از خیابان - باز می آید پرستو ی نغمه خوان - ز گهواره تا گور دانش بجوی - غذای مسلمانان را انبار نکنید - تشنه ای با مشک پر آب - درسی از نهج البلاغه - حاصل جمع قطره ها - اسراف نکنیم - گرانفروشی ممنوع - روز جمهوری اسلامی.
تحلیل محتوا و مقایسه ی کیفی کتاب فارسی چهارم ابتدای چاپ 57 و 77
در جدول شماره 4، تعداد دروس و درصد فراوانی هر دو کتاب به تفکیک موضوع و هدف کلی دروس ثبت شده است. آمار و ارقام این جدول بیانگر آن است که از حجم مطالب و دروس مرتبط به بعد اخلاقی و تربیتی به میزان 2 درصد و از حجم مطالب آموزشی و علمی به میزان 8 درصد و از حجم مطالب مرتبط به مسائل میهنی و اعیاد باستان و ایران قبل از اسلام به میزان 13 درصد کاسته شده است. همچنین با توجه به ردیفهای 1 و 4 جدول شماره ی 4 می توان گفت که حجم مطالب مرتبط به جامعه پذیری و تربیت اجتماعی به میزان 6 درصد و حجم مطالب مرتبط به خداشناسی و تربیت دینی و اسلامی حدود 15 درصد افزایش یافته است، که بیشترین افزایش در همین زمینه صورت گرفته است.
بررسی کتاب فارسی سال پنجم ابتدایی
کتاب فارسی چاپ 77 پایه ی پنجم ابتدایی در 209 صفحه و با 34 درس تدوین گردیده که با کتاب 20 سال قبل یعنی فارسی سال 57، از نظر تعداد صفحات 20 صفحه و از نظر تعداد درس، 5 درس کاهش نشان می دهد. 13 درس کتاب جدید یعنی 2/38 درصد مطالب آن، باقیمانده ی دروس قبل از انقلاب بوده و 21 درس هم (8/61 درصد) بعد از انقلاب تألیف شده است.
اسامی 13 درسی که حداقل از 20 سال قبل تاکنون در کتاب فارسی پنجم ابتدایی باقی مانده اند عبارتند از: توانا بود هر که دانا بود - چشمه و سنگ - کتابهای مرجع - سرگذشت یک معلم - بخور تا توانی به بازوی خویش - نمایش - مقررات عبور و مرور - همدردی با بینوایان - نامه نویسی - فداکاری - به ورزش تن خود به نیرو کنیم - ادیسون – طوفان نوح.
تحلیل محتوا و مقایسه ی کیفی کتاب فارسی پنجم سال 57 با چاپ سال 77
در جدول شماره 5، دروس این دو کتاب، با توجه به هدف کلی آنها، در 8 موضوع دسته بندی شده اند. با توجه به ردیفهای 1 و 2و 3 جدول، مشخص می شود که حجم مطالب مربوط به تربیت اجتماعی و تربیت اخلاقی و مطالب آموزشی و علمی، تغییر عمده ای نداشته است.
همچنین از ارقام جدول چنین بر می آید که حجم مطالب مربوط به خداشناسی و تربیت دینی بیش از 15 درصد افزایش یافته که در واقع بیشترین افزایش در جدول شماره ی 5 می باشد. ضمناً بیشترین کاهش مربوط به ردیف 5 جدول است که حجم مطالب مربوط به ملی گرایی و ایران باستان از 9/17 درصد به 2/9 درصد کاهش یافته است. کاهش عمده دیگر مربوط به ردیف 8 جدول است که از حجم مطالب مرتبط به زیبایی دوستی و محیط زیست و هنر، به میزان 10 درصد کاسته شده و به 9/2 درصد رسیده است.
نکته ی جالب توجه در این جدول آن است که در فارسی 57، هیچ درسی به نظام شاهنشاهی و خاندان پهلوی اختصاص نیافته که البته نباید این مسأله را ناشی از بی توجهی مؤلفان قبل از انقلاب دانست چرا که آن ها، جبران این مهم را در دروس تاریخ و تعلیمات اجتماعی پنجم ابتدایی سال 57، نموده و حجم زیادی از این دروس را به توجیه نظام شاهی و مدح و ثنای خاندان پهلوی اختصاص داده اند. همچنین ردیف 7 جدول معلوم می دارد که کمتر از 6 درصد مطالب کتاب با چاپ 77 به مسائل انقلاب اسلامی و رهبری حضرت امام(س) اختصاص یافته است!؟
مقایسه کلی کتابهای فارسی اول تا پنجم ابتدایی چاپ 77 با چاپ 57
به منظور تسهیل در مقایسه ی مجموع 5 کتاب فارسی چاپ 77 با 5 کتاب چاپ 57، جدول شماره 6 تنظیم گردیده است. ردیفهای 1 و 2 جدول شماره 6 معلوم می کند که حجم مطالب مربوط به تربیت اجتماعی و مسائل اخلاقی و تربیتی، نسبت به قبل از انقلاب حدود 8/1 درصد افزایش یافته و از حجم مطالب آموزشی و علمی به میزان 9/4 درصد کاسته شده است.
بیشترین افزایش مربوط به ردیف 4 بوده که حجم مطالب خداشناسی و تربیت دینی از 6/4 درصد به 4/21 درصد رسیده که افزایشی معادل 7/16 درصد را شاهد هستیم. ردیفهای 5 و 6 جدول مبین آن است که در مجموع 5 کتاب قبلی، بیش از یک چهارم مطالب (1/25 درصد) به مباحث ایران باستان و اعیاد قدیم و خاندان پهلوی و نظام شاهنشاهی اختصاص داشته است در حالی که در 5 کتاب چاپ 77، حجم مطالب مربوط به انقلاب اسلامی و رهبری حضرت امام(س)، حتی به 10/1 درصد مطالب (یک دهم) کتاب هم نمی رسد و در حدود 5/8 درصد است!؟
ضمناً از ردیف 8 جدول نیز چنین بر می آید که از حجم مطالب مربوط به محیط زیست و هنر و توجه به گیاهان و حیوانات به میزان 2/3 درصد کاسته شده، در حالی که به نظر می رسد این گونه مباحث مورد نیاز دانش آموزان بوده و اهمیت آنها کمتر از مطالب دیگر نیست.
نتیجه گیری
اگر بنا باشد که از این مقاله ی کوتاه و موجز، نتایجی مستفاد گردد، این نتایج را باید در جداول شماره 6 و 7 جستجو کرد، چرا که در این دو جدول، 5 کتاب فارسی چاپ 77 با 5 کتاب فارسی چاپ 57، از دو بعد کمی و کیفی با یکدیگر مقایسه و تطبیق شده اند که برخی از موارد جدول 7 به شرح ذیل می باشد.
ردیف 6 جدول نشان می دهد که مجموع صفحات کتابهای فارسی اول تا پنجم سال 77 در حدود 747 صفحه است که شامل 140 درس می باشد در حالی که 20 سال قبل، همین 5 کتاب در 890 صفحه و شامل 172 درس بوده اند. نتیجه آنکه در مجموع 5 پایه، شاهد کاهش 143 صفحه و 32 درس هستیم، که حجمی معادل یک کتاب را شامل می گردد.
5 کتاب فارسی چاپ 77 شامل 140 درس است که 73 درس آن یعنی 52/14 درصد مطالب، باقیمانده از کتابهای سال 57 می باشد و 67 درس یعنی 85/47 درصد مطالب، بعد از انقلاب اسلامی تألیف شده اند. این نشان می دهد که بیش از نصف حجم کتاب ها تکرار همان مطالبی است که از 20 یا 30 سال قبل وجود داشته است.
به جز کتاب فارسی اول که از نظر تعداد صفحات و تعداد دروس اندکی افزایش یافته، بقیه ی کتابهای فارسی بین 20 تا 55 صفحه از حجم آنها کاهش یافته است. بیشترین کاهشها از نظر تعداد دروس در پایه ی دوم ابتدایی (13 درس) و از نظر تعداد صفحات، در پایه ی چهارم ابتدایی (55 صفحه) صورت گرفته است. از نظر تغییرات محتوایی نیز در فارسی دوم ابتدایی کمترین تغییرات انجام شده، و 5/71 درصد مطالب از فارسی سال 57 است و 5/28 درصد دروس بعد از انقلاب تدوین گشته است. بیشترین تغییرات هم در فارسی پایه پنجم بوده که 8/61 درصد مطالب آن جدید التألیف بوده و 2/38 درصد کتاب، باقیمانده ی دروس قبل از انقلاب اسلامی می باشد.
***
منبع: مجموعه مقالات کنگره بررسی تأثیر امام خمینی و انقلاب اسلامی بر ادبیات معاصر (ادبیات انقلاب، انقلاب ادبیات)، ج 1، ص 97.