چارچوب و گسترۀ درس آموزی از نهضت عاشورا

حجةالاسلام والمسلمین هاشم زاده هریسی

چارچوب و گسترۀ درس آموزی از نهضت عاشورا

در بحثهای گذشته بیان فرمودید که پیروزی دایمی مورد نظر حضرت بود؛ یعنی لازم نیست که قیام امام در همان مقطع زمانی، نتیجۀ مشخص و قابل حصول و محاسبه شده ای داشته باشد، بلکه این نتیجه می تواند زمانمند باشد و در طول تاریخ به دست آید. چه تحلیلی از این پیروزی نهایی می توان به دست داد و چه تعریف و مصداق مشخصی از آن می توان ارائه نمود که به واسطۀ آن بتوان شهادت را کاملاً موجه دانست؟ به بیان دیگر، اگر بخواهیم حرکت و نهضت امام را تئوریزه کنیم و آن را به قطعه های دیگر تاریخ سرایت دهیم و بگوییم که انسانها با این معیارها و میزانها می توانند در جوامع، خون دادن و شهید شدن را انتخاب کنند تا هدف بلند تحقق حکومت حق و عدل در تاریخ پی گرفته شود، چه چارچوبی را می توانیم ارائه کنیم؟

چنین نیست که وقتی خون دادن و شهید شدن و اعتراض و انقلاب، ارزشمند و دارای آثار و برکات است، دیگر بی ضابطه باشد و هر کس به هر شکل که می خواهد در این راه قدم بگذارد. این کار نیز به چارچوب و شرایطی نیاز دارد؛ یکی از شرایط این است که حرکت، در تحقق آن هدف موثر باشد. گاهی بعضی از خونهاست که از بین می رود و فراموش می شود، اما زمانی نیز خون دادن، یک گام به پیش رفتن است. در انقلاب ما هر مرحله ای که رخ می نمود، عده ای شهید می شدند ولی ما یک گام به جلو می رفتیم، چون در رأس این نهضت کسی بود که به آن جهت می داد.

پس شرط اول برای انتخاب شهادت این است که انسان را، ولو یک قدم، به آن هدف نزدیک سازد، آن ظلم ستیزی و طاغوت ستیزی ای که هموارکنندۀ راه صلاح و فلاح باشد.

دوم آنکه هدفی که مورد نظر است هدفی الهی باشد، هدفی مشروع و صحیح باشد و این را، همه نمی توانند ادعا کنند. پس در رأس نهضت باید رهبری باشد که وظایف را بشناسد، اهداف را بشناسد، اسلام را بشناسد، چارچوبۀ شرعی حرکت را بشناسد و آنها را برای مردم تبیین کند و این است که در جهاد، حضور امام یا نایب بر حق امام را شرط دانسته اند، و نیز در حدیث آمده است: من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة الجاهلیة.

پس شرط اول آن است که خون و قیام هرز نرود و دوم اینکه هدف یک هدف الهی باشد. البته شرایط دیگری هم دارد.

آیا می توانیم از تمامی رفتارها و عملکردهای حضرت امام حسین در جریان نهضت عاشورا به عنوان الگو و نمونه ای برای عمل استفاده کنیم؛ یا اینکه برخی از جنبه های آن اختصاص به امام دارد و قابل تقلید برای پیروان و شیعیان ایشان نیست؟ این سؤال از این جهت مطرح می شود که برخی از علما قائل به مختصات امام (همچون مختصات نبی) هستند. نظرتان را بطور کلی در مورد مسئله مختصات امام، و نیز بطور مشخص در مورد چگونگی این امر در حادثۀ عاشورا، بیان فرمایید.

مورد تفاوت می کند. بعضی موارد کلی است و بعضی موارد هم شاید پیدا کنیم که اختصاصی باشد. در مواردی، سنت یا یک حکم قطعی وجود دارد؛ یک حکم مسلم فقهی وجود دارد، که کلی است و وابسته به شرایط زمان نبوده و رسول خدا و حضرت علی نیز به آن عمل کرده اند. ولی در حرکت امام حسین مواردی بوده که چنین نبوده است. در اینگونه موارد، نباید بگوییم که امام حسین اشتباه کرده و هم نباید بگوییم که این حکم، عام است. چنین مواردی از اختصاصات امام است، نه اشتباه است و نه حکم ماست. نمی توان یک معیار کلی در نظر گرفت و همه اعمال امام حسین را بر آن معیار کلی تطبیق دارد، زیرا بعضی از موارد خاص هست که با معیارهای کلی پذیرفته شده، سازگار نیست.

عمل امام حسین خود، سیره است، سنت است و برای ما حجت و مبناست، هم مبنای فکری و اعتقادی و هم مبنای اخلاقی و ارزشی.

بازتاب و تأثیر عاشورا در سیره و آثار اهل بیت

بازتاب و تأثیر عاشورا در سیرۀ و آثار اهل بیت را چگونه ارزیابی می کنید؟

حادثه عاشورا بر سیره عملی ائمه بعد از امام حسین قطعاً تأثیر داشته و امام حسین در واقعه امام آنهاست. امام زین العابدین قصه عاشورا را به وسیله اشک و دعا حفظ می کند و امام صادق به شیوه دیگر و... عاشورا را اینها زنده نگهداشته اند. زمینه طوری نبود که ائمه به صورت عملی بتوانند کاری انجام دهند، یعنی نهضتی و قیامی برپا کنند ولی بذری را که امام حسین افشانده بود، یک بذر الهی و اصیل می دانستند و تلاششان براین بود که این بذر الهی و این سیره مقدس تا روز قیامت باقی بماند و زنده نگهداشته شود و این گونه نیز عمل کردند.

شرایط عصر ائمه، حاکمیتها و موقعیتها اگر همان بود که در عصر امام حسین بود، ائمه نیز همان می کردند که امام حسین کرد، یعنی در واقع وظیفه تغییر نکرده بود، اما شرایط سایر ائمه چنین حرکتی را ایجاب نمی کرد. قیام عاشورا، باید یک بار در تاریخ رخ می داد و بوسیله امام حسین چنین رخدادی محقق شد. وظیفه دیگر ائمه، زنده نگهداشتن و تداوم بخشیدن به این نهضت بود.

منبع: دیدگاهها (مجموعه مصاحبه ها) ـ دفتر اول ـ کنگره بین المللی امام خمینی(س) و فرهنگ عاشورا، ص 196.