جایگاه، معیار، انواع و مرجع تشخیص مصلحت

‏‏حجةالاسلام والمسلمین احمد عابدینی‏

‏‏ ‏

‏‏تردیدی در مصلحت شناسی و رعایت مصالح همگانی، در آموزه های دینی نیست،‏‎ ‎‏آن چه باقی می ماند دریافت دینی دربارۀ زمان و مکان است، به طوری که بتوان با‏‎ ‎‏شناختِ معیارها و بهره گیری درست و مناسب مصالح فرد و جامعه را از منظر فقهی‏‎ ‎‏تشخیص داد؛ به ویژه که فرا روی ما جامعه و نظام مبتنی بر باورهای دینی است.‏

‏‏نویسنده در رازآلود بودن مسائل دینی، بحثی مطرح می کند و آن گاه بدین نتیجه‏‎ ‎‏رهنمونی می کند که «هر جا که مصلحتی از مصالح رعایت شده است و به آن خاطر‏‎ ‎‏حکمی تغییر یافته یا تخصیص خورده، رازآلود نبوده است؛ به عبارت دیگر رازآلود‏‎ ‎‏بودن یک چیز و تغییر یافتنِ خود همان چیز، به خاطر مصلحت ناسازگار است».‏

‏‏نویسنده در تحلیل زندگی تبلیغی پیامبر دربارۀ مصلحت شناسی ها می گوید: «تبلیغ و‏‎ ‎‏ترویج اسلام، اعلام شهادتین و رساندن آن به گوش جهانیان، امور عام و شاملی است که‏‎ ‎‏تنها مصلحت های موقتی، زودگذر و محدود آن ها را تخصیص می زند و تشخیص این‏‎ ‎‏مصلحت ها به عهدۀ عقل و عقلا گذاشته شده است، ولی ایمان درونی را هیچ چیز‏‎ ‎‏تخصیص نمی زند و آن امر مؤثر و مهم و رازآلودی است که قابل دست برداری نیست.»‏

‏‏نویسنده در ادامۀ مقاله ضمن بحث دربارۀ آیات، احکام و انعطاف پذیری آن، نتیجه‏‎ ‎‏گیری می کند: وقتی قرآن کریم و پیامبر عظیم الشأن اسلام، تمهیدات فراوانی برای بیان و‏‎ ‎‏اجرای حکمی می اندیشند، عاقلانه و دین دارانه نخواهد بود که تمامی روش های عقلی‏‎ ‎‏و دینی را کنار نهیم و تنها با زبان خشونت مردم را به دین الهی و التزام به احکام اش فرا‏‎ ‎‏خوانیم.‏

 [[page 298]]