مصلحت به مثابه روش (بحثی در جایگاه مصلحت در حکومت اسلامی از دیدگاه امام خمینی(ره))

‏‏مصلحت به مثابه روش (بحثی در جایگاه مصلحت در حکومت اسلامی از دیدگاه  امام خمینی(ره)) ‏

‏‏دکتر اصغر افتخاری‏

‏‏ ‏

‏‏این مقاله رویکرد تازه ای در تحلیل مصلحت – که حضرت امام(ره) بر آن تأکید کرد و‏‎ ‎‏به تاسیس مجمع تشخیص مصلحت نظام منجر شد – اتخاذ کرده است. متأسفانه در این‏‎ ‎‏مقام، اقدام امام(ره) چنان که باید بررسی نشده و یا در مواردی بر عرفی شدن نظریه‏‎ ‎‏ولایت فقیه انجامیده است، در حالی که مصلحت مورد نظر امام(ره) معنای دیگری‏‎ ‎‏داشته و با تکیه بر سطوح فقهی، کلامی و فلسفی شیعه، در مقام تصمیم گیری مطرح شده‏‎ ‎‏است؛ به عبارت دیگر مصلحت در این جا به مثابه روشی برای رفع تزاحم در وضعیتی‏‎ ‎‏ویژه است. خلط این مصلحت – که نویسنده مطابق گفتمان رایج از آن به مصلحت‏‎ ‎‏استراتژیک یاد کرده است – با مباحث فقهی، فلسفی و کلامی متعارف و تسری احکام‏‎ ‎‏آن ها به یک دیگر و یا حمل تصویر فقهی، کلامی و فلسفی بر مصلحت استراتژیک، نکته‏‎ ‎‏بنیادینی را که امام(ره) برای حکومت اسلامی مکشوف ساخته و تصویری را که ایشان‏‎ ‎‏برای دولت مردان طراحی کرده بود، از انظار مخفی می سازد.‏

‏‏در این مقاله، مدعای فوق در سه فصل به اختصار بررسی شده است. در فصل‏‎ ‎‏نخست، ضمن تعریف مصلحت، گونه های آن معرفی و از هم تفکیک شده اند. سپس با‏‎ ‎‏بیان ارزش سیاسی سه مصلحتِ فقهی، کلامی، و فلسفی معلوم می گردد که مصلحت‏‎ ‎‏موردنظر امام(ره) مصلحتی دیگر، یعنی همان مصلحت روشی و استراتژیک است.‏

‏‏در فصل دوّم، نویسنده به مقایسه مصلحت با دیگر قواعد سیاست عملی اسلام،‏‎ ‎

‎[[page 285]]‎

‎ ‎‏با اتخاذ روش تحلیل درون دینی و ماهیت جویانه (اُنتولوژیک)، حوزه عمل مصلحت‏‎ ‎‏استراتژیک مشخص شده است.‏

‏‏در نهایت ویژگی های مصلحت در بینش امام(ره) تبیین و با ویژگی های مصلحت‏‎ ‎‏استراتژیک تطبیق داده شده است. نتیجه آن که امام(ره) به عنوان طراح مصلحت‏‎ ‎‏استراتژیک، راه و عرصه مهمی را به روی شیعه گشود که شایسته است به دقت بررسی‏‎ ‎‏گردد.‏

‏‏ ‏

‏‎ ‎‎[[page 286]]‎