2-معدن
مسأله 1- میزان در تشخیص معدن،عرف عقلا است؛مثل طلا و نقره و قلع و آهن و مس و زیبق و یاقوت و زبرجد و فیروزه و عقیق و قیر و نفت و کبریت و سنگ سرمه
[[page 186]]و زرنیخ و نمک،بلکه گچ و گل سرشور و گل ارمنی بنابر احوط.
مسأله 2- چیزی که معدن بودن آن مشکوک باشد به عنوان معدن خمس ندارد.
مسأله 3- معتبر است در تعلق خمس به معدن این که به حد نصاب برسد بعد از اخراج مؤونه و تصفیه،و نصاب آن عبارت است از بیست دینار طلا و یا دویست درهم از جهت عین و یا قیمت بنابر احتیاط،و در وقت اختلاف قیمت،آنچه که قیمت آن کمتر است از طلا و نقره مناط است بنابر احتیاط.
مسأله 4- معتبر نیست در تعلق خمس به این که در هر دفعه به حد نصاب برسد، بلکه اگر بتدریج آن‌قدر بیرون آورد که مجموع به قدر نصاب شد،خمس مجموع واجب است،حتی در صورتی که دفعۀ اول کمتر از نصاب بیرون آورد،پس از آن اعراض کرد و بعد از آن برگشت و اخراج کرد تا روی هم رفته به حد نصاب رسید، بنابر احوط،اگر نگوییم اقوا است.
مسأله 5- اگر چند نفر مشترکاً اخراج یک معدن کنند،باید سهم هر کدام به حد نصاب برسد بنابر اقوا،و رسیدن سهم مجموع به حد نصاب مناط نیست.
مسأله 6- اگر دو جنس یا زیادتر از یک معدن بیرون آورده شود،اگر قیمت مجموع به حد نصاب رسید،خمس به آن تعلق می‌گیرد بنابر اقوا.
مسأله 7- اگر از چند معدن اخراج می‌کند،روی هم رفته حساب نیست بنابر اقوا، مگر در صورتی که یک معدن حساب شود عرفاً و قطعات زمین مابین یک معدن فاصله انداخته باشد.
مسأله 8- فرقی نیست در تعلق خمس به معدن در بیرون آورنده،میان مسلمان و کافر،در صورتی که زمین ملک و یا این که زمین مباح باشد،پس معادنی که به دست کفار استخراج می‌شود از طلا و نقره و آهن و نفت و زغال سنگ و مثل آنها خمس به آنها تعلق می‌گیرد،الّا آن که حضرات ائمه علیهم السلام برای شیعیان مباح فرموده‌اند خمس
[[page 187]]اموالی را که از غیر معتقد به خمس مثل کافر و مخالف گرفته می‌شود؛چه از منافع کسب بوده باشد یا غیر آن.و اما کسی که از فرق امامیه به مقتضای اجتهاد خود و یا اجتهاد مقلَدش معتقد نباشد به وجوب خمس در بعض اقسام آن و یا کسی که معتقد به اصل خمس نباشد به توهم دلالت بعض اخبار،پس در صورتی که مال غیر مخمس از آنها به دست اشخاصی که خمس را واجب می‌دانند برسد،باید خمس آن را اخراج کنند،مگر در صورت شک که در این صورت تفحص و ادا لازم نیست.
مسأله 9- اگر نداند قیمت چیزی را که از معدن اخراج کرده به حد نصاب می‌رسد یا نه،باید به وزن کردن و یا از راه دیگر قیمت آن را معلوم کند.
[[page 188]]