حضور دین در عرصۀ امور اجتماعی از دیدگاه امام خمینی
حجةالإسلام والمسلمین هادی قابل
چهار نظریه درباره دخالت و نقش دین در عرصه زندگی سیاسی اجتماعی وجود دارد. بر اساس نظریه اول، دین همواره در این جهت نقش منفی داشته و انسان را به درونگرایی دعوت کرده است. بر اساس نظریه دیگر، دین عامل فریب مردم و توجیه ستم گری ظالمان بوده است و بالاخره بر اساس نظریه عده ای، دین را محصول ذهنی ضعیفان و عامل عقب ماندگی جامع بوده است. در حالی که از نظر نویسنده دین
[[page 42]]
همواره در جهت تکامل زندگی سیاسی و اجتماعی و... انسان بوده و نقش مثبت داشته است.
در اندیشه امام خمینی دین اسلام تمامش سیاست است و سیاست مدن از آن سرچشمه گرفته است، ولی در اثر تبلیغات سوء، دشمنان دین، آن را از عرصه زندگی دور کرده اند. اسلام همه مردم را مخاطب خود می داند و در پی اقامه عدالت اجتماعی و نجات محرومان و رساندن انسان به کمال مادی و معنوی است. از این نظر اسلام اجتماعی ترین دین محسوب می شود چرا که دین زندگی است و برای همه ابعاد وجودی انسان و نیازهای او برنامه ریزی کرده. بر این اساس، انسان موجودی اجتماعی است و دین برای راهنمایی او آمده برنامه های اجتماعی آن از احکام فردی اش بیش تر است.
برخلاف کسانی که نقش منفی برای دین در عرصه زندگی قائل هستند، به اعتقاد امام، آیین الهی پیامبران همواره سازگار با سرشت و فطرت اجتماعی انسانها بوده است و از آن جا که فطرت انسان ها ثابت است، نقش دین نیز در زندگی اجتماعی انسان همیشگی است.
به اعتقاد نویسنده از نظر امام، اسلام با تمدن و پیشرفت بشر همواره سازگار بوده و در این جهت نهادها و تمدنی نو و پیشرفته بنیاد نهادی است که از آن جمله می توان به نهاد سیاسی و اداری ثبت و ضبط وحی، عقد معاهدات و دریافت زکات و صدقات، و امور مشورتی، ارسال سفیر، والی گری و نهاد قضایی، انتظامی، اقتصادی و آموزشی اشاره کرد.
علاوه بر این، احکام اجتماعی اسلام نشانگر نقش تمدن ساز و اجتماعی اسلام می باشد. از جمله این احکام می توان به نماز جماعت، نماز جمعه، جهاد، هجرت، امر به معروف و نهی از منکر، زکات، خمس، حج، روزه، تولی و تبری، امر به وحدت، اهتمام به امور مسلمین، اصلاح ذات البین، تعاون، شوریٰ نصیحت، صله رحم، نظم و عدالت اشاره کرد.
[[page 43]]
به اعتقاد نویسنده از نگاه اندیشمندان غیر مسلمان دین در عرصۀ زندگی اجتماعی و متمدن بشر نقش مثبت داشته است. لذا است که فراخوانی اسلام به تعقّل و توجه به بازرگانی و داشتن قوانین جامعه و مدون و سازگار با پیشرفت های مادی و معنوی انسان نشان از جایگاه مهم آن در زندگی و تمدن انسانی بسیار والا است.
[[page 44]]