مجتهد به تمام معنا
□ گزیده ای از خاطرات آیت الله سیدعباس خاتم یزدی
اعوذ بالله من الشیطان الرّجیم بسم الله الرحمن الرحیم و صلّی الله علی محمد و آله الطاهرین ولعنة الله علی اعدائهم اجمعین من الآن الی قیام یوم الدین. رب اشرح لی صدری و یسرلی امری و احلل عقدةً من لسانی یفقهوا قولی. یک فاتحه هم برای مرحوم حاج آقا مصطفی و حضرت امام و حاج احمد آقا خوانده شود. تشکر می کنم از آقایان از مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، خدمتشان رسیدیم راجع به حالات و خصوصیات و خاطراتی که از مرحوم حاج آقا مصطفی (رحمة الله علیه) به یاد داریم و یادمان مانده، عرض کنیم: موقعی که از یزد آمدیم قم برای تحصیل در آن روزها آشنایی ما تا اندازه ای شروع شد ولکن آن آشنایی
[[page 84]] کامل در نجف بود. حاج آقا مصطفی آدمی با استعداد و معروف بود و حافظۀ زیاد و استعداد زیاد داشت. آن موقع ما همین مقدار از دور با ایشان آشنا بودیم. حاج آقا مصطفی یک روحیه گرم داشت و متواضع با مردم و با طلبه ها مخصوصاً گرم می گرفت. در نجف امام واقعاً یک حالت غربتی احساس می کرد. یک شخص غریب بود آنطوری که باید فضلا دورش را بگیرند نگرفتند. یک دسته ای از طلبه ها بودند یک دسته که واقعاً محصل بودند٬ اهل فضل بودند٬ پیش امام می آمدند می خواستند که چیزی یاد بگیرند. یک دسته دور و بر امام آن جوانهایی بودند که از ایران آمده بودند نجف که دنبال جهت سیاسی امام بودند. مرحوم حاج آقا مصطفی اینجا نمایش پیدا می کند. یک جهت، جهت سیاسی مرحوم حاج آقا مصطفی٬ یک جهت جهت فضل حاج آقا مصطفی است. مرحوم حاج آقا مصطفی در هر دو جهت کار می کرد، هم جهت سیاسی و مبارزه٬ هم جهت فضل و دانش و علم. اما جهت فضل مرحوم حاج آقا مصطفی (رحمه الله علیه): واقعاً یک مرد دانشمندی بود. مردی دانشمند بود به تمام معنا که وقتی ما می گوییم دانشمند واقعاً او دانشمند بود ایشان هم از نظر فقه٬ هم از نظر اصول٬ فلسفه٬ ادبیات عربی و فارسی واقعاً درحد بالایی بود. مجتهد در حد بالایی بودند. واقعاً
[[page 85]] مجتهد به تمام معنا بودند که در فقه و اصول می شود بگوییم کم نظیر در زمان خودش. مرحوم حاج آقا یکی از خصوصیاتی که داشت به امام خیلی علاقه داشت و نمی خواست مختصر ناراحتی برای امام پیش بیاید. یک روز گفت رفتم پیش امام٬ امام گفت یک نامه ای از آقای حاج آقا مهدی حائری پسر مرحوم حاج شیخ عبدالکریم آمده، ایشان از آمریکا نامه ای برای من نوشته گفته که اگر در کره ارض این مطلب را از غیر شما از کس دیگری می توانستم بپرسم از شما سؤال نمی کردم. چون می دانم که کارتان زیاد است٬ الآن هم حال این حرفها را ندارید٬ در نجف و تبعید و غربت و اسارت هستید٬ ولکن در کره ارض غیر از شما را سراغ ندارم. یک عبارتی از محی الدین عربی سؤال کرده بود که این عبارت چه می خواهد بگوید. خوب می گفت که امام این نامه را داد دست من گفت مصطفی نگاه گن چه می گوید. حاج آقا مصطفی سرعت در جواب داشت. می گفت امام که نامه را دست من داد من یک نگاه کردم گفتم اینکه چیزی نیست امام گفت چی می خواهد بگوید گفتم که مثلاً یک مطلبی امام گفت آره همینطور است. مرحوم حاج آقا مصطفی جهات علمیش انصافاً در فقه و اصول در حد بالا بود و مخصوصاً در رجال وارد بود.
[[page 86]]