بی آزار شیرازی:حضرت امام به مسائل روز توجه ویژه ای داشتند

به گزارش روابط عمومی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، متن سخنان آیت الله استاد بی‌آزار شیرازی در نشست «امام خمینی و مسائل مستحدثه» در پی می آید: خیلی خوشبخت شدم از اینکه یک چنین مجلسی به مناسبت مسائل مستحدثه امام ـ رضوان الله تعالی علیه ـ  تشکیل شده است. همان‌طور که می‌دانید فقه اسلامی به‌خصوص فقه اهل بیت: به تعبیر امام ـ رضوان الله تعالی علیه ـ  فقه هزار و چهارصد ساله است. 1400 سال فقهای بزرگ روی این فقه کار کردند و این فقه متصل به شریعت الهی است. و این در میان قوانینی که در دنیا هست واقعاً بی‌نظیر است. در اروپا و آمریکا قوانینشان مبتنی بر آنچه است که در صد سال یا دویست سال پیش در میان عرف متداول بوده است و مستند به وحی الهی و دین آسمانی نیست. و همان‌طور که مارسل بوازا در کتابش نوشته در قرن سیزدهم میلادی هر کجا که در غرب مسیحیان می‌ماندند در قوانین به قوانین فقه اسلامی مراجعه می‌کردند و وقتی هم که ناپلئون آمد و عظمت فقه اسلام را در مصر مشاهده کرد، دستور داد که قانون فرانسه را بنویسند و از فقه اسلامی استفادة فراوانی شد و این را یک نفر از سادات مصر به نام سید عبدالله حسین یک رسالة دکتری نوشته در پاریس و مقاریسه کرده فقه اسلام را با قانون رم و قانون فرانسه و مشاهده کرده که بسیاری از قوانین را از فقه اسلامی گرفتند و این در چهار جلد هست که ما سه جلدش را از کتابخانة مجلس شورای ملی پیدا کردیم و خوشبختانه اخیراً هر چهار جلدش تجدید چاپ شده است.

در هر حال این فقه با عظمت خروجی که داشت این رساله عملیه‌ای بود که قبل از انقلاب منتشر می‌شد در میان مردم و این رساله عملی یک جا ناقص بود و تمام ابواب فقهی را نداشت و از سوی دیگر به زبان مردم نبود و آنچه عظمت فقه اسلامی هست در این انعکاسی نداشت. امام ـ رضوان الله تعالی علیه ـ  مواجه بودند با اشکال و ایرادهایی که می‌کردند افراد به این فقه اسلامی که از آن اطلاعی نداشتند. آنچه دیده بودند فقط همین رساله‌های عملی بود. و وقتی که ایشان در حصر تهران بودند کتاب تاریخ جهان جواهر لعل نهرو به دستشان رسید. این کتاب را که مطالعه کردند دیدند ایشان فصلی را راجع به این فرقه‌ها و مذاهب زمینی بیان کرده که مذاهب زمینی را عامل رکود قلمداد کرده است. این مظاهر زمینی که عرض کردم منظور آن فرقه‌گرایانی هست که یک سری برداشت‌هایی از شریعت اسلام کردند به صورت این فرقه‌ها و مذاهب فقهی که این مربوط بوده به آن شرایط زمان و مکان خودشان در قرن چهارم هجری یا در قرن هشتم هجری و خیلی‌ها هم بودند که در همان زمان سیر می‌کردند و توجهی به این همه تحولات زمان نداشتند.

امام از این کتاب جواهر لعل نهرو ایده‌ای گرفتند و لذا وقتی که از حصر تهران به قم بازگشتند، علما و فضلا می‌آمدند برای دیدن امام. یک وقت یک جمعی از علمای مشهد آمدند برای دیدن امام به رهبری آیت الله شیخ مجتبی قزوینی که از شخصیت‌های مهم بودند. امام به احترام اینها، به خاطر اینکه اینها از مشهد بلند شده بودند آمده بودند نیم ساعت برای اینها صحبت کردند. بنده در این جلسه حضور داشتم. در این جلسه ایشان بیان کردند که من دو آرزو دارم. یک آرزویم این است که مشرف بشوم به مشهد به زیارت امام رضا7 و دیگری رساله‌ای بنویسم که جامع تمام ابواب فقهی باشد به انضمام مسائل مستحدثه و بعد انتقاد کردند از این رساله‌های موجود که این تمام ابواب فقهی را ندارد. و این باعث شده که جوان‌ها خیال بکنند فقه اسلام یعنی همین مسائل نماز و روزه و حج و مسألة ازدواج و طلاق و خمس و زکات. و لذا اشکالات بسیار زیادی را بر اسلام وارد می‌کردند و می‌گفتند اسلام چطوری می‌خواهد اقتصاد یک مملکت را با خمس و زکات اداره بکند. و این طوری در ذهن اغلب جوان‌ها رفته بود که فقه اسلام چقدر محدود است و مردود است به زمان‌های گذشته و امروزه به درد نمی‌خورد. نمی‌تواند مملکت را اداره بکند.

امام می‌فرمودند که نه! اسلام، فقه اسلامی برنامه‌های وسیعی را در تمام ابعاد زندگی حتی از قبل از اینکه انسان متولد بشود تا اینکه از این دنیا هم که می‌رود باز برایش احکام و قوانین دارد. منتها این رساله‌هایی که موجود است در دست مردم جوابگو و بیان‌گوی این مسأله نیست.

نکتة دیگری را که ایشان در این سخنانشان فرمودند این بود که فرمودند اگر ما به قرآن مراجعه کنیم و همچنین به روایاتی که از پیامبر عظیم‌الشأن و اهل بیت: رسیده نگاه کنیم، می‌بینیم نسبت مسائل اجتماعی و سیاسی اسلام در برابر مسائل عبادی صد به یک هم نیست و این همه مسائل سیاسی و اجتماعی اسلام دارد، این را معمولاً مردم در این زمان ما توجه به آن ندارند و خیال می‌کنند دین اسلام مثل دین مسیحیت و غیره فقط مسائل عبادی و غیره است. در صورتی که در تمام زمینه‌ها مسأله و احکام دارد.

این مسأله را که بیان کردند برای من خیلی جالب بود که امام در این حصری که بودند یک فرصتی داشتند که در این زمینة مهم کاملاً توجه بکنند و در اینجا فکری بیندیشند. اتفاقاً چند روز بعد از این سخنان ایشان من شنیدم که امام ـ رضوان الله تعالی علیه ـ در منزلشان یک درس خصوصی دایر کردند برای مسائل مستحدثه و من با اشتیاق فراوان رفتم از اولین جلسه تا آخرین جلسات این مسائل مستحدثه هر روز می‌رفتم اتفاقاً تابستانی هم بود و حوزه هم تعطیل بود، ولی فضلا می‌آمدند در این درس امام شرکت می‌کردند و ایشان راجع به مسائل مستحدثه بسیار بحث‌های جالبی داشتند و می‌خواستند نشان بدهند که فقه اسلام می‌تواند جوابگوی مسائل روز باشد.

نکتة جالبی که در این درس‌ها من مشاهده کردم این بود که ایشان عنایت فراوانی به مسألة موضوع شناسی داشتند. ما واقعاً در مسائل فقهی نیاز به موضوع شناسی داریم. الان هم در مجامع فقهی که تشکیل می‌شود مثل مجامع فقهی مصر یا کویت یا جده یا مکه، اینها اول متخصصین را دعوت می‌کنند، می‌آیند برای موضوع‌شناسی و برای فقها این موضوع را تعریف می‌کنند. تاریخچه‌اش را بیان می‌دارند، اهمیتش را بیان می‌دارند، منافع و مضراتش را بیان می‌دارند و بعد فقها بر اساس آن می‌روند احکامش را از قرآن و روایات استنباط می‌کنند.

امام ـ رضوان الله تعالی علیه ـ  سعی می‌کردند ابتدا موضوعات احکام را با دقت موضوع‌شناسی بکنند و حتی یک وقت از بنده خواستند راجع به این اعتبارات بانکی بنده بروم تحقیق بکنم و بر اساس آن تحقیقات ایشان احکامش را مطرح کنند و بیان کنند.

امام ـ رضوان الله تعالی علیه ـ  این مسائل را که مطرح می‌کردند عنایت فراوانی داشتند که این مطالب فقهی را با اخلاق توأم کنند. چون متأسفانه گاهی ما آنقدر فرو می‌رویم در این ظواهر و ظروف احکام و این احکام را تبدیل کردیم به یک مسألة علمی و گاهی هست که مسائل اخلاقی در میان ما تحت الشعاع قرار می‌گیرد یا کمرنگ می‌شود در بعضی از افراد و می‌بینید حوزه تبدیل می‌شود به یک محل جدال با یکدیگر که هر کسی می‌خواهد اظهار فضل بکند و می‌گوید من از دیگران بهتر می‌فهمم. امام یکی از چیزهای بسیار جالبشان این بود که بیان می‌کردند که مواظب کلماتتان باشید مبادا شطر کلمه‌ای توهین به آراء و نظریات دیگر مجتهدین بکنید. من یادم است که بحثشان رسید به بلیط‌های بخت‌آزمایی، ایشان به خاطر مفاسدی که بلیط‌های بخت‌آزمایی داشت بعد از اینکه دلایلشان بیان کردند و گفتند ما این را حرام می‌دانیم. بیان کردند که اگر حرام هم نبود به خاطر مقاصدی که دارد ما تحریمش می‌کردیم. بعد فرمودند که مواظب باشید دو نفر از علمای بزرگ این را جایز می‌دانند و نام بردند از آیت الله خوانساری و مرحوم مقدس اردبیلی و گفتند اینها قائل به جواز هستند، اما مراقب باشید مبادا یک وقت کلمة توهینی به این شخصیت‌ها بکنید. آنها اجتهادشان مؤدی شده به اینکه آن را جایز بدانند و ما هم اجتهادمان مؤدی شده که آن را حرام بدانیم. ما می‌توانیم بنشینیم با هم گفتگو بکنیم، اما حق نداریم که خدای نکرده توهین بکنیم.

همین بحث را در مسألة موسیقی هم داشتند که آزماآزمثلاً می‌فرمودند که برخی‌ها طعنه می‌زنند به مرحوم فیض و دیگران که جایز می‌دانند که اینها خلاصه چرا مثلاً موسیقی را جایز می‌دانند. ایشان می‌فرمودند به جای اینکه به اینها طعنه بزنیم بهتر است که ما برویم دلایل آنها را بنگریم، ببینیم که اینها به چه دلیل جایز می‌دانند. در هر حال خلاصه این بحث‌هایی را که امام ـ رضوان الله تعالی علیه ـ  داشتند خیلی جالب بود. من خوشبختانه موفق شدم همه اینها را یادداشت کنم. یک نفر دیگر هم از کسانی که به درس امام می‌آمد او هم یادداشت می‌کرد. بعد از اینکه یادداشت‌ها تمام شد، این را برد خدمت امام که این را ببینند. اتفاقاً مواجه شد با حملة ساواک به منزل امام و دستگیری امام برای تبعید و آنچه را که روی میز ایشان و در اطاق مطالعة ایشان بود، همه را ساواک برد و این نوشته‌ها را هم با خودش برد.

ولیکن من وقتی که مشرف شدم به نجف اشرف امام فرمودند که این یادداشت‌هایی که شما کردید را بیاورید که من ببینم. امام ـ رضوان الله تعالی علیه ـ  این یادداشت‌های بنده را ملاحظه فرمودند و خیلی من را در این راستا تشویق کردند. در هر حال این معلوم است که امام عنایت فراوانی داشتند به مسائل روز و به روز کردن فقه و این فقه که بتواند جوابگوی نیازهای جامعه باشد و امروزه حقوقدانان دنیا هم به این نتیجه رسیدند که فقه اسلامی می‌تواند جوابگوی تمام نیازهای جامعه باشد و لذا هست که از دانشمندان و علمای الازهر و غیره خواستند که این فقه با عظمت را به یک زبان روز عرضه بدارند که حقوقدانان غربی هم بفهمند. و لذا از بعد از آن آمدند این فقه اسلام را به صورت دائرة المعارفهای گوناگونی درآوردند که خوشبختانه در ایران هم این کار انجام گرفته، دائرة المعارف‌های جالبی نوشته شده، در کویت موسوعة فقهیة کویتیه خیلی جالب نوشته شده و عرضه شده و امروزه در دنیا از فقه اسلامی استفاده می‌کنند و بنده در یک مقاله‌ای آوردم مواردی را که همین در زمان حاضر از فقه اسلامی در قوانین اروپا استفاده کردند و اینها را آقای جعفری لنگرودی در این کتاب دائرة المعارفش آورده این مسائل را می‌توانید ملاحظه بکنید.

در هر حال ما واقعاً خیلی نیاز مبرمی داریم برای این مسائل مستحدثه و نشان دادن عظمت فقه اسلامی و اینکه این فقه می‌تواند جوابگوی تمام نیازهای جامعه فعلی باشد. من یادم است که در این سال‌های آخر امام وقتی که دیدند این بحث‌های مسائل مستحدثه به رادیو و تلویزیون کشیده شده، خیلی خوشحال شدند و اظهار خوشبختی کردند در این نامه‌شان که امروزه این مسائل مایة خوشبختیست که به رادیو و تلویزیون کشیده شده و علما و دانشمندان در این زمینه‌ها بحث می‌کنند، مطالعه می‌کنند، به هم‌دیگر انتقاد می‌کنند و این خیلی نویدبخش است. من فکر می‌کنم که اگر امام ـ رضوان الله تعالی علیه ـ  هم اکنون زنده بودند چقدر خوشحال می‌شدند از این جلسة امروز که الحمدلله من شنیدم که عزیزان اساتید زحماتی کشیدند در این باره و راجع به مسائل مستحدثه‌ای که امام ـ رضوان الله تعالی علیه ـ  در تحریر الوسیله آوردند، این کارهای جالبی انجام گرفته مایة خوشبختیست. ان شاء الله امیدواریم که این مسأله ادامه داشته باشد. من در همین‌جا عرائضم را خاتمه می‌دهم که وقت بیشتری باشد برای عزیزانی که در این راستا کار و زحمت کشیده‌اند و ما از زحمات ایشان استفاده کنیم.