ملاحظاتی پیرامون تفهیم و انتقال پیام عاشورا
دکتر حاتم قادری
پیام عاشورا از زمرۀ پیامهایی است که گسترۀ حضوری و خطابی آن بسیار فراتر از آن چیزی است که در برهه ای خاص از تاریخ اتفاق افتاده است. یک شعار می تواند فراتر از موردی خاص باشد ولی دوام و بقای آن یا نیازمند شخصیتهایی است که بتوانند شعار را به خوبی در وجود خود متبلور سازند و یا جمعیتهایی که به دلایل مختلف امکان تماس، فهم و پذیرش شعار را برای زمانهای بعدی داشته باشند.
درک و فهم و پیوند میان شیعیان از یک سو و عامۀ مسلمین از دیگر سو، با پیام عاشورا، الزاماً جدای از وضعیت وجودی و حضور آنها در ابعاد گوناگون صحنۀ زندگی نبوده است. لذا یکی از وجوه زندگی ایرانیان به عنوان جمعیت اصلی شیعیان، که همواره مورد تعجب و سؤال واقع شده، این است که چگونه مردمی که حماسه عظیم عاشورا را پشتوانه نظری و عملی خود دارند، در طول قرون، کمتر به شکل یک مجموعه، روح آزادی و آزادگی را از خود بروز داده اند؟
پیام عاشورا در چه ظرفی ریخته شد و از چه مسیری عبور کرد که حاصل آن کمتر تناسبی با شایستگی ذاتی پیام دارد؟ حتی گاه مخاطبان پیام همزمان از دیدگاه و ارزشهای متضادی با اصل پیام، استقبال کرده اند و اگاهانه یا نا آگاهانه زمینه های آن را در درون خود مهیا کرده اند. به عنوان نمونه می توان روح حاکم بر ادبیات و عرفان ما که اشعار حافظ و سعدی و... پشتوانه آن هستند – و ایشان غالباً سنی مذهب و اشعری مسلک اند- را نام برد که روح تسلیم و تقدیرطلبی- که با بیان عارفانۀ آمیخته و صفت شعر را در خدمت خود دارد- را ترویج می کند. در صورتی که پیام عاشورا، حکایتی از روح آزادی و آزادگی است و تسلیم طلبی را تنها در پیشگاه خداوند معنی دار می داند.
و یا می توان از شدت عزا و نوحه و تظاهرات مذهبی روز عاشورا یاد کرد و سپس
[[page 138]]لودگی و بیکارگی پشت صحنه، در ساعاتی بعد و از سوی همان کسان را مورد مطالعه قرار داد. در ادامه، این تذکر مهم را باید داد که، حماسه جای اندیشه را نمی گیرد و بیشتر برای مردمی مناسب است که شرایط زندگی و ابعاد مختلف، حیات آنها را نیازمند تداوم حماسه ساخته است. با توجه به اینکه یکی از پیامهای عاشورا دعوت به حریت و آزادگی است متاسفانه، اندیشه مستتر و مندرج در این پیام هم تحت الشعاع روح حماسه ای آن قرار گرفته است.
[[page 139]]