سوگ سرودهای عاشورایی (نوحه سرایی) در ادب فارسی
دکتر منصور رستگار فسایی
در زبان فارسی واژه های نویدن و مویه گریی با واژۀ نوحه کردن مترادف است که مکرراً در شعر فاررسی، بویژه، شاهنامه آمده است و اصولاً آن را می توان از سرودها یا تصنیف های غم انگیز شیعه به شمار آورد.((نوحه)) شعر خاص شیعیان و در آمیخته با اندیشه ها و باورهایی است که محتوای آن در همه جا، رسمیّت علمی و تاریخی ندارند و گاهی در آمیخته با افکار عوام الناس و بعضاً مورد انتقاد اندیشمندانی چون استاد شهید مطهری و شادروان دکتر شریعتی است.
نوحه، این شعر مذهبی شیعی عموماً به شعر با مشخصات کلی شعر سنتی و کلاسیک فارسی است و در خیلی از موارد برای هر اقلیمی رنگ بومی به خود می گیرد. در نوحه ها معمولاً از طریق مردم همنوایی و همخوانی می شود و به دلیل مرکزیت واقعه عاشورا، اغلب نوحه ها حول عاشورا بوده و پیام اصلی آنها ذکر مصیبت های امام حسین (ع) و شجاعت و سلحشوری آن امام و خاندان و یاران آن شهید بزرگوار است.
از نظر تاریخی نیز نوحه سرایی دستخوش تحولات مفهومی و واژگانی فراوان گشته است و از این میان یغمای جندقی بیشترین تحول را در مرثیه سرایی ایجاد کرده است. اشعار یغما بر خلاف محتشم کاشانی، با روح انقلابی و دیدی حماسی و پر غرور همراه است. نوحه های او برانگیزنده شجاعت، همت و مهیج حسّ انتقام و پایداری است؛ سرشار از غم و اندوه هست اما همگی با عزت و وقار توأم است.
اما نوحه هایی که از انقلاب مشروطیت تا حدود سال 1340 سروده شه اند هم از نظر ادبی و هم از نظر مطلوبیت محتوایی سقوط کرده اند و بیشتر بیان مظلومیت و ذلت عاشورایی اند.
از حدود سال 1340 به بعد نوحه ها دستخوش تغییر اساسی می شود و جنبه های
[[page 83]]حماسی و انسانی آن ارتقا می یابد. قالبهای تازه ای پیدا می کند، ستم ستیزی و روحیۀ سیاسی و انقلابی در آن جان می گیرد و به صورت جزئی جدایی ناپذیر از تاریخ سیاسی و اجتماعی و ادبی معاصر در می آیند.
[[page 84]]