عرفان امام

‏‏عرفان امام‏

‏‏ دکتر ناصر جان نثاری‏‏ ‏

‏‏مؤلف، ادبیات عرفانی را ابزاری می داند که دستمایۀ شناخت حقیقت‏‎ ‎‏محض و معشوق مطلق و کوی دوست می شود؛ وی سپس امام را انسان‏‎ ‎‏کاملی که مقامات سلوک را طی کرده، مطرح می سازد و پس از شرح مرحلۀ‏‎ ‎‏بیداری و یقظه، مقامات عرفانی را به توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل و‏‎ ‎‏رضا، تقسیم می کند.‏

‏‏چکیده ای از این مقاله در ذیل می آید: ‏

‏‏صاحبدلان طریقت و پاکان راه شریعت و واصلان کوی حقیقت اگر در‏‎ ‎‏عنوان فوق بنگرند، سه محور اساسی را مشاهده می نمایند. امام، ادبیات،‏‎ ‎‏عرفان....‏

‏‎[[page 34]]‎‏ابن سینا در کتاب اشارات می گوید: «بدان که عارفان را اندر زندگی دنیا‏‎ ‎‏درجاتی و مقاماتی است خاص به ایشان که دیگران را نیست؛ و آنها را‏‎ ‎‏کارهایی است پوشیده اندر میان، و کارهایی است ظاهر، که هر که آن را‏‎ ‎‏مستنکر بود، آن را متفکّر داند و هر که بدان عارف باشد، آن را عظیم داند».‏

‏‏غزالی نیز در احیاء علوم الدین گفته: «مقام، صفت ثابتی است مر قلب‏‎ ‎‏را مقابل، حال که صفتی است غیر ثابت...».‏

‏‏توبه دو قسم است: توبۀ عوام و توبۀ خواص؛ توبه عوام بر سه اصل‏‎ ‎‏استوار است: اوّل، پشیمانی از کار گذشته؛ دوم، رجوع به خداوند توّاب؛ و‏‎ ‎‏سوّم، تصمیم بر ترک معاصی در آینده؛ و توبۀ خواص آن است که از‏‎ ‎‏خودخواهی ها و آلایش و لغزش در راه سلوک به خداوند تواب پناه ببرد...‏

‏‏در تمام متون عرفانی «توبه» شروع کار و فصل آغازین هر حرکتی است؛‏‎ ‎‏مثلاً در صد میدان که از امالی خواجه عبدالله انصاری است، توبه میدان اوّل‏‎ ‎‏است، و او توبه را بر سه قسم کرده است...‏

‏‏حضرت امام در توبه فرموده اند: «بدان که توبه یکی از منازل مهمّۀ‏‎ ‎‏مشکّله است و آن عبارت است از رجوع از طبیعت به سوی روحانیت نفس،‏‎ ‎‏بعد از آنکه به واسطۀ معاصی و کدورت نافرمانی نور فطرت و روحانیت‏‎ ‎‏محجوب به ظلمت طبیعت شده و بر سالک طریق نجات و هدایت لازم‏‎ ‎‏است که توفیق به توبۀ صحیح کامله با حفظ شرایط آن نماید...».‏

‏‏فقر را دو نوع دانسته اند: فقر مادی، فقر معنوی؛ فقر مادی آن است که‏‎ ‎‏رسول(ص) فرمود: ‏‏«کاد الفقر ان یکون کفراً»‏

‏‏و فقر معنوی آن است که فرمود ‏‏«الفقر فخری»‏‏ و این همان فقر است که‏‎ ‎‏در متون عرفانی مورد نظر است. آن فقر در شریعت و طریقت ناپسند و‏‎ ‎‏مردود است و این فقر، مطلوب عارف است...‏

[[page 35]]