توضیحات کارشناس:
به حکم شارع مقدس بر انسان روزه دار واجب و لازم است که در حال روزه از خوردن و آشامیدن هرچیزی هرچند اندک، امساک و خودداری نماید.
از طرفی گاه نیاز بدن انسان به مایعات به خصوص آب به حدی می رسد که ادامه حیات در گرو آن می گردد. به بیان دیگر گاهی اوقات میزان آب بدن انسان به اندازه ای کاهش می یابد که جان او به خطر می افتد.
چنین وضعیتی اگر در حال روزه برای کسی پیش آید، او بر سر دو راهی قرار می گیرد. به این معنی که در این وضعیت یا از ادامه ی روزه باید صرف نظر کرده و اولویت را به حفظ سلامتی بدهد و یا این‌که جانب روزه را ترجیح داده و خطری که احساس می کند را به جان بخرد.
طبیعی است که فقه با نگرش واقع بینانه ای که دارد در چنین مواردی سلامت انسان را در اولویت قرار داده و جانب آن را ترجیح دهد.
بر همین اساس در کتاب العروة الوثقی ص:558 فتوایی به شرح ذیل آمده است که امام خمینی (س) نیز حاشیه بر خلاف آن ندارند.
مسألة 5: إذا غلب علی الصائم العطش، بحیث خاف من الهلاک، یجوز له أن یشرب الماء مقتصراً علی مقدار الضرورة، ولکن یفسد صومه بذلک، و یجب علیه الإمساک بقیّة النهار إذا کان فی شهر رمضان، و امّا فی غیره من الواجب الموسّع و المعیّن فلایجب الإمساک، و إن کان أحوط فی الواجب المعیّن.
بنابراین:
1- هرگاه تشنگی بر روزه دار غلبه کند به گونه ای که از مردن به خاطر تشنگی بترسد، می تواند به مقدار ضرورت و اندازه ای که از مرگ نجات پیدا کند، آب بیاشامد.
2- در این صورت روزه ی آن روز او باطل می شود.
3- اگر چنین چیزی در ماه رمضان اتفاق بیفتد، باید در بقیه ی روز از بجا آوردن مبطل روزه، خودداری شود، و اما در روزه ی غیر ماه رمضان اعم از واجب موسع و معین امساک در بقیه ی روز واجب نیست هرچند که در واجب معین احتیاط مستحب است.
مورد دیگری که در فقه آمده است و امام خمینی (س) نیز متذکر آن شده‌اند، در باره کسانی است که به بیماری عطش مبتلا هستند. در تحریر الوسیلة؛ ج1، ص: 279 در باره آنان چنین آمده است:
مسألة 8 یجوز الإفطار فی شهر رمضان لأشخاص: ... و من به داء العطاش سواء لم یقدر علی الصبر أو تعسر علیه، و ... ، فان جمیع هذه الأشخاص یفطرون، و یجب علی کل واحد منهم التکفیر بدل کل یوم بمد من الطعام، و الأحوط مدان عدا الشیخین و ذی العطاش فی صورة تعذر الصوم علیهم، فان وجوب الکفارة علیهم محل إشکال، بل عدمه لا یخلو من قوة، ...»
بنا بر فتوای فوق:
1- کسانی که به مرض عطاش مبتلایند و زیاد تشنه می‌شوند، می توانند روزه را افطار کنند چه این که اصلا قدرت مقاومت نداشته باشند و یا خودداری کردن برای آنان دشوار باشد. پس این افراد روزه نمی‌گیرند،
2- کسی که به سبب مرض عطش ی که دارد روزه گرفتن برایش مشقت دارد و دشوار است، به جای هر روزی که افطار می‌کند باید یک مدّ (750 گرم) طعام کفّاره بدهد و احتیاط مستحب دو مدّ است،
3- وجوب کفاره بر کسی که به سبب مرض عطش روزه برای او ممکن نیست، محلّ اشکال است، بلکه واجب نبودن آن خالی از قوّت نیست.
هرچند بر شخص مبتلا به مرض عطش، به بیانی که گذشت کفاره ثابت نیست لیکن مطابق مسأله ذیل که در تحریر الوسیلة؛ ج1، ص: 279 مذکور می‌باشد، اگر بعد از ماه رمضان قدرت بر قضای روزه پیدا کند، به احتیاط واجب باید قضا نماید.
مسألة 10 یجب علی الحامل و المرضعة القضاء بعد ذلک، کما أن الأحوط وجوبه علی الأولین لو تمکنا بعد ذلک.
یعنی: بر زن باردار و زن شیرده قضای روزه بعد از برطرف شدن عذر، واجب است، همچنان‌که احتیاط، وجوب قضای روزه است بر آن دو شخص اول (پیر و کسی که مرض عطش دارد)، در صورتی که بعد از ماه بر قضای روزه تمکن پیدا کنند.
23/4/1392