طبقۀ دوم: اخوه (برادر و خواهر) و اولاد آن ها ـ که به «کلاله» نامیده می شوند ـ و اجداد به طور مطلق، می باشند و هیچ یک از این ها در صورت وجود یک نفر از طبقۀ سابق، ارث نمی برد.
مسأله 1 ـ اگر تنها برادر پدری و مادری باشد، مال از جهت قرابت مال او است. و اگر با او برادر یا برادرهایی این چنین باشند مال به طور مساوی بین آن ها است و اگر با آن ها
[[page 409]]زن ها یا زنی این چنین باشند (خواهر یا خواهرهای پدر و مادری) برای مرد همانند سهم دو زن است.
مسأله 2 ـ اگر تنها خواهر پدر و مادری باشد نصف آن به عنوان فرض مال او است و بقیه از جهت قرابت به او رد می شود. و اگر متعدد باشند دو ثلث آن به عنوان فرض مال آن ها است و بقیۀ آن از جهت قرابت به آن ها رد می شود.
مسأله 3 ـ کلالۀ پدری جای کلالۀ پدر و مادری ـ در صورتی که آن ها نباشند ـ می نشینند. پس حکم آن ها در تنها بودن و با هم بودن همان حکم کلالۀ پدر و مادری است. بنا بر این اگر تنها برادر باشد، مال، مال او می باشد و اگر متعدد باشند مال به طور مساوی مال آن ها می باشد. و اگر در بین آن ها زن باشد مرد دو برابر زن ارث می برد. و اگر تنها خواهر باشد نصف آن به عنوان فرض و بقیۀ آن از جهت رد، مال او می باشد. و اگر متعدد باشد دو ثلث آن مال دو خواهر یا چند خواهر به عنوان فرض و بقیۀ آن به عنوان رد مال آن ها می باشد.
مسأله 4 ـ برادر و خواهر پدری با وجود یکی از برادرها یا خواهرهای پدر و مادری، ارث نمی برد.
مسأله 5 ـ اگر یکی از فرزندان مادری از کسانی که با او ارث می برد منفرد باشد (کسی با او در آن طبقه نباشد) سدس مال به عنوان فرض و بقیه به عنوان رد و قرابت مال او است؛ چه مرد باشد یا زن. و اگر فرزند مادری دو نفر و بیشتر باشند ثلث آن به عنوان فرض و بقیۀ آن از جهت قرابت، مال آن ها است و به طور مساوی بین آن ها تقسیم می شود اگرچه دو جنس مختلف (مرد و زن) باشند.
مسأله 6 ـ اگر اخوه، مختلف باشند که بعضی از آن ها مادری و بعضی از آنان پدر و مادری باشند، سدس آن به عنوان فرض مال کسی است که به مادر با او قرابت دارد، در صورتی که یکی باشد؛ و اگر متعدد باشند ثلث آن به عنوان فرض مال آن ها می باشد و به طور مساوی بین آن ها تقسیم می شود اگرچه در جنس اختلاف داشته باشند و بقیۀ آن ـ پنج ششم یا دو ثلث ـ مال کسی است که به واسطۀ پدر و مادر قرابت دارد و بین آن ها تقسیم
[[page 410]]می شود؛ و در صورتی که در جنس اختلاف داشته باشند مرد دو برابر زن ارث می برد.
مسأله 7 ـ در صورت نبودن اخوۀ پدر و مادری و بودن اخوۀ پدری با اخوۀ مادری، حکم آن همان است که در مسألۀ گذشته ذکر شد پس اخوۀ پدری جای اخوۀ پدر و مادری می نشینند.
مسأله 8 ـ اگر تنها جد باشد مال، برای او می باشد؛ پدری باشد یا مادری و یا پدر و مادری. و همین طور است اگر تنها جده باشد.
مسأله 9 ـ اگر جد یا جدۀ مادری یا هر دو با جد یا با جدۀ پدری یا با هر دو با هم باشند ثلث آن ـ به طور مساوی ـ مال کسی است که به واسطۀ مادر قرابت دارد و دو ثلث آن ـ به طوری که مرد دو برابر زن ارث می برد ـ مال کسی است که به واسطۀ پدر قرابت دارد.
مسأله 10 ـ اگر جد و جدّۀ مادری یا یکی از آن ها با اخوۀ مادری با هم باشند جدّ مانند برادر مادری و جده مانند خواهر مادری است و بین آن ها مطلقا به طور مساوی تقسیم می شود.
مسأله 11 ـ اگر جد و جده یا یکی از آن ها از طرف پدر و مادر یا از طرف پدر با اخوۀ پدری با هم باشند، جد به منزلۀ برادر پدری و جدّه به منزلۀ خواهر پدری می باشد که مرد دو برابر زن ارث می برد.
مسأله 12 ـ اگر اخوۀ پدر و مادری یا پدری با جد یا جدّه یا با جد و جدّۀ مادری با هم باشند ثلث ترکه مال جد می باشد و در صورتی که متعدد باشند به طور مساوی ـ مطلقا ـ بین آن ها تقسیم می شود. و دو ثلث آن مال اخوه است که در صورتی که متعدد و مختلف باشند سهم مرد دو برابر زن است. البته اگر تنها یک خواهر با جدودۀ مادری باشد نصف آن به عنوان فرض مال خواهر و ثلث آن مال جدوده است و در سدس آن اشکال است، از این جهت که آیا به خواهر یا به او و جدوده رد می شود؟ پس احتیاط ترک نشود، اگرچه ارجح آن است که دو ثلث آن مال خواهر و یک ثلث آن مال اجداد باشد مانند بقیۀ فرض ها.
[[page 411]]مسأله 13 ـ اگر جدودۀ پدری با اخوۀ مادری با هم باشند در صورتی که یک برادر یا یک خواهر باشد سدس آن مال برادر یا مال خواهر است و در صورتی که متعدد باشند ثلث آن مال آن ها می باشد، به طور مساوی ولو این که مختلف باشند و بقیۀ آن در هر دو فرض مال اجداد می باشد که مرد دو برابر زن ارث می برد.
مسأله 14 ـ در صورت اجتماع اخوۀ پدر و مادری یا پدری ـ در صورت نبود اخوۀ پدر و مادری ـ و اجداد پدری و اخوۀ مادری با هم، سدس مال در صورتی که یکی باشند و ثلث آن در صورت تعدد، به طور مساوی مال اخوۀ مادری می باشد و بقیۀ آن مال اخوۀ پدر و مادری یا پدری و جد و جدّه می باشد که در صورتی که در جنس مختلف باشند مرد دو برابر زن ارث می برد.
مسأله 15 ـ اگر اخوۀ پدر و مادری یا پدری با جدودۀ پدری و جدودۀ مادری با هم باشند، ثلث آن مال جدودۀ مادری است و در صورتی که متعدد باشند به طور مساوی تقسیم می شود. و دو ثلث آن مال بقیۀ آنان می باشد که مرد دو برابر زن ارث می برد. و سهم جد مانند برادر و سهم جده مانند خواهر است.
مسأله 16 ـ اگر جدودۀ مادری و اخوۀ پدر و مادری یا پدری و اخوۀ مادری با هم باشند، ثلث آن مال کسی است که به واسطۀ مادر قرابت دارد که به طور مساوی است و دو ثلث آن مال کسی است که به واسطۀ پدر قرابت دارد که مرد دو برابر ارث می برد.
مسأله 17 ـ اگر جدودۀ پدری با جدودۀ مادری و اخوۀ مادری با هم باشند، ثلث آن مال کسی است که به واسطۀ مادر قرابت دارد و به طور مساوی است. و دو ثلث آن مال کسی است که به واسطۀ پدر قرابت دارد و مرد دو برابر زن ارث می برد.
مسأله 18 ـ اگر جدودۀ پدری با جدودۀ مادری و اخوۀ پدر و مادری یا پدری و اخوۀ مادری با هم باشند، ثلث آن مال کسی است که به واسطۀ مادر قرابت دارد به طور مساوی و دو ثلث آن مال کسی است که با پدر با او قرابت دارد که مرد دو برابر زن ارث می برد.
مسأله 19 ـ اگر یکی از زوجین با اخوۀ پدر و مادری یا پدری یا با جدودۀ پدری با هم باشند، برای همسر سهم بیشترش است و بقیۀ آن در هر دو صورت مال بقیۀ آنان است که
[[page 412]]مرد دو برابر زن ارث می برد. و اگر همسر با یکی از دو طایفه (اخوه یا جدوده) مادری با هم باشند برای همسر سهم بیشترش است و بقیۀ آن در هر دو صورت مال بقیۀ آنان است که مطلقا به طور مساوی می باشد.
مسأله 20 ـ اگر یکی از زوجین با اخوۀ پدر و مادری یا پدری و اخوۀ مادری یا با جدودۀ پدری و اخوۀ مادری با هم باشند، برای همسر سهم بیشترش است و سدس ترکه، در صورت یکی بودن و ثلث آن در صورت تعدد به طور مساوی ـ مطلقاً ـ مال کسی است که به واسطۀ مادر قرابت دارد. و بقیۀ آن مال کسی است که به واسطۀ پدر یا پدر و مادر قرابت دارد که مرد دو برابر زن ارث می برد.
مسأله 21 ـ اگر یکی از زوجین با اخوۀ پدر و مادری یا پدری و جدودۀ مادری یا با جدودۀ پدری و جدودۀ مادری با هم باشند، برای همسر سهم بیشترش است و ثلث مجموع ترکه مال کسی است که به واسطۀ مادر قرابت دارد که در صورت تعدد، به طور مساوی ـ مطلقاً ـ تقسیم می شود. و بقیۀ آن مال کسی است که به واسطۀ پدر یا پدر و مادر قرابت دارد که مرد دو برابر زن ارث می برد.
مسأله 22 ـ اگر یکی از زوجین با اخوۀ پدر و مادری یا پدری و اخوۀ مادری و جدودۀ مادری با هم باشند، برای همسر سهم بیشترش می باشد و ثلث مجموع ترکه مال کسی است که به واسطۀ مادر قرابت دارد که به طور مساوی تقسیم می شود و بقیۀ آن مال اخوۀ پدر و مادری یا پدری می باشد که مرد دو برابر می برد. و همچنین است حال اگر یکی از زوجین با جدودۀ پدری و اخوۀ مادری و جدودۀ مادری با هم باشند.
مسأله 23 ـ اگر یکی از زوجین با اخوۀ پدر و مادری یا پدری و جدودۀ پدری با هم باشند، برای یکی از زوجین سهم بیشترش می باشد و بقیۀ آن مال بقیۀ آنان می باشد که مرد دو برابر زن ارث می برد. و اگر اخوه و همچنین جدوده، مادری باشند بقیۀ آن، مال آنان به طور مساوی می باشد.
مسأله 24 ـ اگر یکی از زوجین با اخوۀ پدری یا پدر و مادری و جدودۀ پدری و اخوۀ مادری با هم باشند، برای یکی از زوجین سهم بیشترش می باشد و سدس ترکه در صورت
[[page 413]]انفراد مال اخوۀ مادری و ثلث آن، در صورت تعدد، به طور مساوی ـ مطلقاً ـ می باشد و بقیۀ آن مال بقیۀ آنان می باشد که مرد دو برابر زن ارث می برد.
مسأله 25 ـ اگر یکی از زوجین با اخوۀ ابوینی یا پدری و جدودۀ پدری و جدودۀ مادری با هم باشند، برای یکی از زوجین سهم بیشترش است و ثلث ترکه مال جدودۀ مادری است و مطلقاً به طور مساوی می باشد و بقیۀ آن مال بقیۀ آنان می باشد که مرد دو برابر زن ارث می برد.
مسأله 26 ـ اگر یکی از زوجین با اخوۀ ابوینی یا پدری و اخوۀ مادری و جدودۀ مادری و جدودۀ پدری با هم باشند، برای یکی از زوجین سهم بیشترش است و ثلث آن مال کسی است که به واسطۀ مادر قرابت دارد و مطلقاً به طور مساوی می باشد. و بقیۀ آن مال بقیۀ آنان می باشد که مرد دو برابر زن ارث می برد.
در اینجا چند امر است:
اول: اولاد اخوه در حکم اولاد اولاد می باشند در این که با وجود یکی از اخوۀ پدری یا مادری ولو این که دختر باشد، اولاد اخوه ارث نمی برند ولو این که از پدر و مادر باشند.
دوم: اولاد اخوه، ارث کسی را که به واسطۀ او قرابت پیدا می کنند می برند؛ پس اگر یکی از اخوۀ مادری وارثی را به جا بگذارد، مال به عنوان فرض و رد، در صورتی که یکی باشد مال او می باشد و در صورتی که متعدد باشند به طور مساوی تقسیم می شود. و اگر از یکی از اخوۀ پدری وارثی به جا مانده باشد، مال در صورت انفراد مال او است و در صورت تعدد بین آن ها تقسیم می شود که مرد دو برابر زن ارث می برد. و اگر اولاد از اخوۀ متعدد، مادری باشند، پس چاره ای نیست از فرض حیات واسطه ها و تقسیم مساوی بین آنان، سپس سهم هر یک بین اولادشان به طور مساوی تقسیم می شود. و اگر اولاد از دو خواهر ـ یا بیشتر ـ ابوینی یا پدری در صورت نبود ابوینی باشند مانند فرض سابق است، لیکن مرد دو برابر زن ارث می برد. و اگر اولاد از پسران ابوینی یا پدری یا از پسر و دختر ابوینی یا پدری باشند، چاره ای از فرض زنده بودن واسطه ها و تقسیم بین آن ها به طوری که مرد دو
[[page 414]]برابر زن ارث ببرد نیست، سپس سهم هر یک از آنان بین اولادشان تقسیم شود، که مرد دوبرابر زن ارث می برد.
سوم: کلام در اولادی که با وسایط متعدد است، در ارث کسی که به واسطۀ او قرابت دارند و کیفیت تقسیم، مانند کلام در مسألۀ گذشته است.
چهارم: اولاد اخوۀ پدری تنها، با وجود اولاد اخوۀ ابوینی در تمام وسایط، ارث نمی برند به شرطی که در یک درجه باشند.
پنجم: جدودۀ با واسطه، با وجود یکی از جدودۀ بدون واسطه ارث نمی برد. و اگر یکی از جدودۀ چهارگانۀ بدون واسطه موجود باشد جدودۀ با واسطه ارث نمی برد و با وجود یکی از صاحبان یک واسطه، صاحب واسطه های متعدد ارث نمی برد. و همچنین هر نزدیک تری مقدم بر هر دورتری می باشد.
ششم: جدّ اعلی ـ به هر چند واسطه ـ وقتی با برادر و خواهر ارث می برد که در صنف او نزدیک تر از او نباشد، چنان که اخوه و اولاد آن ها ـ با هر چند واسطه ـ با جد ارث می برند به شرطی که در صنف آن ها نزدیک تر از آن ها نباشد، پس اگر جدّ جدّ اگرچه بالا برود با برادر باشد ارث می برد تا چه رسد به این که با فرزند برادر باشد. و همچنین اگر فرزند اخوه اگرچه پایین برود با جد بدون واسطه، با هم باشند ارث می برد تا چه رسد به این که با جد با واسطه باشد. و خلاصه هر فرد نزدیک تر هر صنفی بر فرد دورتر همان صنف مقدم است؛ نه بر صنف دیگر.
هفتم: اگر اجداد هشتگانه با هم باشند یعنی پدر و مادر از پدر پدر و از پدر مادر و از مادر پدر و از مادر مادر احتیاط به مصالحه و تراضی، ترک نشود خواه با آن ها غیر آن ها هم باشند یا نباشند.
[[page 415]]