کرامت عرفانی انسان در اندیشه ملاصدرا و امام خمینی(ره)
جناب آقای قدرت الله قربانی*
انسان در اندیشه عرفانی، دارای منزلتی رفیع است؛ زیرا او تنها موجودی است که می تواند درجات کمال را طی کرده، به بالاترین آن نایل شود که این، هم به جنبه معرفتی و هم به جنبه وجودی او باز می گردد. از دید معرفتی و فلسفی، انسان یگانه موجودی است که به واسطه برخورداری از نعمت عقل و خرد، قادر به اندیشیدن است و درباره هستی خودش و دیگر موجودات به پرسش می پردازد.
ملاصدرای شیرازی(ره) که صاحب حکمت متعالیه است، اسفار اربعه خود را بر اساس آموزه های عرفانی ابن عربی، بالاخص سفرهای چهارگانه انسان برای سلوک در حقایق الهی تنظیم می کند و تلاش دارد تفسیری فلسفی از تجربه عرفانی انسان در مسیر الی الله ارائه نماید.
از سوی دیگر، امام خمینی(ره) از اندیشه های ابن عربی و ملاصدرا استفاده کرده و در صدد است با گرایش شیعه امامیه و توجه به عرفان عملی و حتی مصادیق انسان کامل، تفسیری عرفانی ـ شیعی از انسان کامل و کمال انسانی ارائه دهد که با واقعیت هستی عینی تطابق بیشتری داشته باشد. ضمن اینکه هر دو تلاش دارند تا معیارهای دینی در تفسیر عرفانی و فلسفی آنها محتوای خاص خودشان را داشته باشند.
در این مقاله، با فرض اشتراک این دو اندیشه در برخی مبانی و رهیافتها، کمال عرفانی انسان در مقولاتی چون: ابعاد وجودی و معرفتی انسان، انسان کامل، ولایت، خلیفه الهی و امامت مورد بررسی تطبیقی قرار خواهد گرفت.
[[page 181]]