توضیحات کارشناس:
گرچه بین زن و مردی که ازدواج می‌کنند، به طور طبیعی انتظار می‌رود که قبل یا بعد از آن یک نوع مودت و دوستی متقابل و رابطه اخلاقی مبتنی بر احترام بر قرار شده و در طول زندگی مشترک استمرار یافته و تقویت گردد؛ لیکن پیدایش و عدم پیدایش آن، لازمه ازدواج که یک پیوند شرعی و حقوقی است، می باشد و نه قهری آن.
آن‌چه وجود آن دائر مدار تحقق نکاح می‌باشد حقوق متقابلی است که زن و مرد به واسطه ازدواج نسبت به یکدیگر پیدا می‌کنند و باید به رعایت آن ملزم و پایبند باشند.
موازین اخلاقی و مقررات حقوقی چه در کانون خانواده و چه در عرصه زندگی، هر یک نقش و ارزش خود را دارد. به همین جهت اگر ازدواج و زندگی مشترک در یک قالب شرعی و مسؤولیت و تعهد متقابل شکل گرفته و آغاز می‌شود، در سایه محبت و دلدادگی، سجایای اخلاقی زن و مرد و مدارا و گذشت آنان است که شیرین، پر ثمر و قابل پذیرش و دوام می‌گردد.
زن و مردی که آرامش و آسایش خویش و سعادت و موفقیت در زندگی را از مسیر مشترک می‌بینند و دنبال می‌کنند هرگز پایبندی طرف مقابل به ارزش‌های اخلاقی را وسیله و زمینه‌ای برای نادیده گرفتن حقوق شرعی او و پشت گوش انداختن تعهدات خویش قرار نمی‌دهند. کما این که به خود اجازه نمی‌دهند استیفای حقوق خویش را از مسیر و به شیوه‌ای که مستلزم زیر پا گذاشتن اخلاق و بزرگ منشی است دنبال نمایند.
این مقدمه بدان جهت است تا گفتگو در باره چگونگی مسؤولیت زن و مرد در باره امور منزل، همراه با توجه و اهتمام به فضیلت‌ها و ارزش‌های دیگر باشد.
به هر حال سؤال مورد بحث یکی از اموری است که در کتاب نکاح و به هنگام بحث از حقوق و تکالیفی که زن و شوهر نسبت به هم دارند مطرح و در باره آن اظهار نظر می‌شود.
انجام کارهای خانه بر زن واجب نیست
امام خمینی ره در تحریرالوسیله در این خصوص می‌فرماید:
... لا یتحقق النشوز بترک طاعته فیما لیست بواجبة علیها، فلو امتنعت من خدمات البیت و حوائجه التی لا تتعلق بالاستمتاع من الکنس أو الخیاطة أو الطبخ أو غیر ذلک حتی سقی الماء و تمهید الفراش لم یتحقق النشوز. (ج 2، کتاب النکاح، القول فی النشوز )
یعنی: نشوز در زن (که عبارت است از خروج او از اطاعت شوهر در اموری که بر زن واجب است ) به واسطه ترک کارهایی که انجام آن‌ها بر زن واجب نیست تحقق نمی‌یابد؛ پس اگر زن از امور منزل و حوائج مرد که به امور جنسی بین آن‌ها ارتباط ندارد، از قبیل جارو کردن یا خیاطی یا غذا پختن یا غیر این‌ها، حتی آب دادن و پهن کردن رختخواب، خودداری نماید نشوز تحقق پیدا نمی‌کند.
بنابر این: معلوم می‌گردد که به فتوای امام خمینی ره انجام هیچ یک از کارهای منزل واجب شرعی زنان نیست و مرد در این باره و نسبت به این امور حق فرمان به زن ندارد.
پس اگر می‌بینیم که بسیاری از زنان مسلمان بار امور خانه را بر دوش گرفته و انجام می‌دهند، از فضل و بزرگواری و ناشی از روحیه محبت و همکاری و دلسوزی و خیرخواهی و خانمی آنان است. نه اینکه وظیفه شرعی و ناشی از الزامات عقد نکاح باشد.
مرد می‌تواند در ضمن عقد ازدواج انجام کارهای منزل توسط زن را شرط کند
البته همان‌طور که زن حق دارد در ضمن عقد ازدواج امور مباح و جایزی مثل وکالت در طلاق، اجازه خروج از منزل و مانند آن را شرط نماید برای مرد نیز چنین حقی وجود دارد. و بر اساس چنین حقی، همان‌گونه که در استفتاء ذیل آمده است، مرد می‌تواند به هنگام ازدواج و در ضمن عقد نکاح انجام کارهای منزل را بر زن شرط کند:
س 56- هنگام عروسی با دختری آیا می‌شود شرط کنیم که مثلا «تو باید تا آخر عمر به مادرم خدمت کنی، یا مدّت زیادی با آنان به طور مشترک زندگی نمائی یا باید لباس و غذای مرا تهیّه نمائی!» با اینکه در رساله آمده است که نمی‌توان زن را مجبور به کار منزل نمود؟
ج- در عقد می‌توانند شرط کنند، ولی شرط وقت عروسی أثر ندارد. (استفتاءات امام خمینی؛ ج3، ص: 101 )
پس فقط در صورتی که مردی به هنگام ازدواج و در ضمن عقد نکاح چنین چیزی را شرط نموده باشد، عمل به این شرط شرعاً بر زن واجب و لازم است.
1392/11/05