خانواده با توجه به ماهیت و موقعیت اجتماعی آن و نقشی که می تواند در قوام و دوام و سلامت جامعه بازی کند، از دیرباز و همزاد تشکیل اولین اجتماعات بشری مورد توجه و اهمیت قرار گرفته و همواره در کانون توجه مصلحین و مأموریتی اساسی برای پاسداران واقعی تعالی جامعه و سلامت سرنوشت انسانها، یعنی انبیای الهی که عمده ترین وظیفه آنها انسان سازی است، قرار داشته است. در رأس این همه احکام و دستورات دین مبین اسلام است که ضمن قداست بخشی و ارزشگذاری معنوی ویژه برای نهاد خانواده و بنیان های تشکیل آن و تعریف و تعیین شامل ترین و ریزترین دستورات، مباحث گسترده کاربردی را در این راستا ترسیم کرده است.
تعابیر و سفارشاتی که در باب انتخاب همسر و امر ازدواج به عنوان اولین سنگ بنای تشکیل عائله و شکل گیری خانواده آورده شده است، بیانگر آن است که این امر از نگاه اسلام امری مؤکد و مقدس و بسیار اساسی است و طبیعی است که نگاه امام خمینی(س) که خود عالمی اسلامی است و دین را در جامعیت آن، به عنوان حقیقی ترین برنامه زندگی فردی و اجتماعی و پاسخگوی همه نیازهای غریزی و فطری انسانها چه به صورت دنیوی و چه اخروی باور دارد، به این مسأله همان نگاه دین باشد. نمونه زیر مصداقی است از برنامه شرع برای شکل گیری شالوده یک خانواده از دیدگاه امام خمینی(س):
«اسلام از قبل از تولد انسان شالوده حیات فردی را ریخته است تا آن وقت که در عائله زندگی می کند، شالوده اجتماع عائله ای را ریخته است و تکلیف معین فرموده است تا آن وقت که در تعلیم وارد می شود، تا آن وقت که در اجتماع وارد می شود، تا آن وقت که روابطش با سایر ممالک و سایر دوَل و سایر ملل هست. تمام اینها برنامه دارد، تمام اینها تکلیف دارد در شرع مطهر.» (صحیفه امام، ج 2، ص31)
واضح است که شالوده حیات اجتماعی با امر ازدواج پی ریزی می شود که آن هم گرچه در وجهی همانند همه مخلوقات که جفت آفریده شده و تمایل به جفت در نهاد آنها نهاده شده است و در آدمی هم، اما به آن جنبه ارزشی هم داده شده است تا استحکام اساس خانواده را در بر داشته باشد و همچنین برای بقاء و دوام نسل وظیفه خطیر خود را به انجام برساند. در این جهت دستوراتی همه جانبه صادر شده است که مواردی از آن، اینچنین مورد اشاره حضرت امام قرار گرفته است که البته نکات کلیدی را بیان می کند:
«اسلام قبل از اینکه ازدواج بشود بین دو نفر، به او می گوید چه جور آدمی انتخاب کن؛ به او می گوید چه جور شوهری انتخاب کن. چه جورش را آنجا می گوید. چرا؟ برای اینکه این شوهر و زن مبدأ یک فرد است یا فردها، اسلام می خواهد این فرد را که به جامعه می خواهد تحویل بدهد صالح تحویل بدهد. قبل از اینکه اینها ازدواج کنند زن چه جور باید باشد، شوهر چه جور باید باشد، اخلاقش چه باشد، اعمالش چه باشد، او اخلاقش چه باشد، اعمالش؛ در چه خانواده ای تربیت شده باشد. بعد از اینکه ازدواج شد چه جور معامله کنند این دو نفر با هم؛ بعد از آنکه برای حمل پیدا شدند چه آدابی هست؛ برای زمان حمل چه آدابی هست، برای زاییدن چه آدابی هست، برای بچه داری چه آدابی هست. همه اینها برای این است که این موجودی که می خواهد از این دو موجود حاصل بشود، این یک موجود صالح در این جمعیت پیدا بشود تا صلاحیت در همه عالَم پیدا بشود. ... اسلام انسان می خواهد درست کند و از قبل از اینکه ازدواج بشود شروع کرده است؛ از آنجا شروع کرده است، دستور داده است که چه کن، چه کن، چه کن؛ تا آنجایی که بچه به دنیا آمده؛ زمان شیر خوردن باید چه بکند، بعد در دامن پدر و مادر باید با این چه جور عمل بکنند، بعد در این مکتبخانه های کوچک- در این دبستانها- چه باید بکنند بعد در دبیرستانها، و معلمها چه جور اشخاصی باید باشند، مربی اطفال چه اشخاصی باید باشند. بعد که رسید به آنجایی که مستقل شد، خودش با خودش سر و کار دارد که چه جور باید باشی، چه اعمالی باید بکنی، چه اعمالی باید نکنی. این برای این است که می خواهد یک افرادی در یک جامعه ای پیدا بشوند همه صالح باشند، صحیح باشند. اگر آنکه اسلام می خواست می شد- خوب یک مقدار شده یک مقدار نشده، بیشتر آن نشده- اگر آنی که اسلام می خواست می شد، نه دزدی تو کار بود نه خیانت تو کار بود، هیچ یک از این چیزهایی که هست حالا نبود، هیچ کس تعدی به دیگری نمی کرد. ما می خواهیم که یک همچو مطالبی پیدا بشود.» (صحیفه امام، ج 5، ص327 و 328 )
ملاحظه می شود که مطابق نظر امام خمینی(س) در اسلام برای تشکیل خانواده مطلوب، اولین مسأله تأکید بر امر ازدواج است که در آن هدف ها و منظورهای چندی مد نظر است؛ از جمله:
_ انتخاب همسر(چه مرد و چه زن). دقت در این مسأله و انتخاب مناسب، ضامن بقای خانواده و ماندگاری و استحکام شالوده تشکیل عائله و خانواده است و آسیب پذیری آن را در هر دوره و زمانی فرو خواهد کاست.
_ در این انتخاب باید توجه شود که هر کدام از طرفین چه فردی فی نفسه و چه در مقایسه با یکدیگر از چه ویژگی هایی برخوردار باشند؛ اخلاقش، اعمالش، وضعیت فرهنگی و خانوادگی او چه باشد تا تناسب معقولی برای تشکیل یک خانواده مطلوب رقم زده شود.
_ مرحله بعد از ازدواج و روابط متقابل طرفین و سلوک هر یک در زندگی مشترک و سایر مراحل از انعقاد نطفه گرفته تا دوران حمل، چه رفتاری و چه خورد و خوراکی و موقع وضع حمل و بعد از آن بچه داری که همه و همه از منظر امام خمینی مقدمه تولد یک انسان و سپس در خدمت پرورش فردی است که باید "صالح در این جمعیت پیدا بشود تا صلاحیت در همه عالَم پیدا بشود" و این که خود محصول یک خانواده مطلوب است، واضح است که چه امر مهم و تعیین کننده ای در سلامت زندگی انسانها است.