آدمی مافی الضمیر خود را از دو راه گفتار و رفتار آشکار می سازد، اما آنچه تأثیر آن را ماندگار می کند، کیفیت رفتار اوست. در پیام رسانی نیز این حقیقت جاری است و مخاطب پیام بیش از آنکه تحت تأثیر پیام گفتاری و یا نوشتاری باشد، تحت تأثیر رفتار و موضع عملی صاحب پیام قرار می گیرد.
قیام عاشورا نیز از این قاعده مستثنا نیست. این قیام، نهضتی است بی مانند و سرشار از نمونه ها، الگوها و سرمشق های عملی که خاموش و مهر بر لب عالی ترین پیام الهی، اخلاقی، سیاسی و پیام فتوت، شرف، شجاعت و مردانگی را در طول روزگاران دراز به گوش دل هوشمندان رسانده اند.
دراین قیام، جز چند نامۀ کوتاه و چند خطابه و کلام بسیار موجز - به استثنای معدودی رجز رزمی نسبتاً بلند – از رهبر قیام چیزی دیده یا شنیده نمی شود. گویی قرار است تا سرحد امکان، به جای گفتار از رفتار و کردار استفاده شود. همین شیوه هم بیشترین تأثیر را بر مخاطبان _ مسلمان یا غیر مسلمان - برجای نهاده است .
رفتارهای انسانی کاروان شهادت، همچون سیراب کردن مرد و مرکب دشمن، یک تبلیغ غیر کلامیست.
شایداین فتوت دربازگشت حر بی تأثیر نبوده است. رفتار ابوالفضل العباس(س) در ننوشیدن آب، رفتاری فراتر از ایثاراست.
سیدالشهدا (ع) درحادثۀ کربلا قلۀ استوار استقامت است. به علاوه رفتاریاران او در وفاداری و زینب در شرف آموزی به مرد و زن، همه و همه بهترین سرمشقها و الگوهای تربیتی برای صبر، فداکاری، ایثار، مقاومت و رویارویی با دشمن است.
شهادت سیدالشهدا (ع) در روز عاشورا زخمی است که در طول تاریخ تازه مانده و نه تنها شیعیان، بلکه همۀ مسلمانان و همۀ انسانها را در غمی فراموش ناشدنی فرو برده است. با همۀ مخالفتی که در بزرگداشت و اهمیت آن توسط بنی امیه و بعضی از خلفای عباسی و استعمار انگلیس و دولتهای خود کامه شده است، مسلمانان جهان هرگز آنرا فراموش نکرده اند، بلکه به تعبیر امام خمینی (س) عامل وحدت و هماهنگی ملل اسلامی گشته و در بعضی از کشورهای اسلامی جزو تعطیلات رسمی در آمده است. بسیاری از ملتهای دربند با سرمشق گرفتن از عاشورا قیام کرده اند و خود را از قید و بند ستمکاران و استعمارگران نجات داده اند.
از سوی دیگر، عاشورا مهمترین عامل گسترش شیعه در جهان، بدون اعمال زور و فشار و تحمیل بوده است. چنانکه فرانسیسکو گابریلی با تحقیقات خود نشان داده که عاشورا از عوامل اصلی توسعۀ مذهب شیعه بخصوص در زمان آل بویه، با آرامش و آزادی بوده است. در بغداد معز الدوله دیلمی عزاداری و تعطیل رسمی روز عاشورا را برقرار ساخت.
در ایران نیز عاشورا از تعطیلات رسمی است و مراسم عاشورا با شکوه فراوان همراه با تعزیه و روضه خوانی و سینه زنی بطور گسترده ای برپا می شود.
در بحرین، نیز عاشورا از تعطیلات رسمی است. در این روز شیعیان در حسینیه ها به عزاداری می پردازند. بسیاری از اهل سنت افغانستان، ماه محرم را ماه حسن و حسین (ع) می نامند و در نقاط مختلف بخصوص در شهر مزار شریف که معتقدند مدفن حضرت علی (ع) در آنجا است، عزاداری می کنند.
در هندوستان امام باره هایی باشکوه ساخته اند که در ایام محرم در آن به تعزیه می پردازند. در مراسم عزاداری، زنان النگوهای بلورین خود را می شکنند، سر خود را شانه نمی زنند و جواهر به خود نمی آویزند و مراسم سوگواری را تا اربعین ادامه می دهند.
گاندی رهبر فقید مردم مبارز هندوستان می گفت: من مبارزه را از شهیدان عاشورا آموختم.
مردم پاکستان تحت لوای اسلام و عاشورا، متحد شدند وعلیه باطل به مبارزه بر خاستند و شعارشان این بود که «عاشورای محرم یاد آور وظیفۀ مسلمانان». عاشورا یکی از تعطیلات رسمی و ملی این کشور است.
مراسم عاشورا در پاکستان آن قدر استعمارشکن بود که انگلیسیها برای مدتی آن را ممنوع کرده بودند و اکنون نیز در برابر آن سپاه صحابه را به راه انداخته اند.
در بنگلادش هر ساله مراسم عزاداری عاشورا با شور و احساس بسیار برگزار می شود . یکی از ثمرات آن این بود که سید دلدار علی، علمای شیعه را از پذیرفتن هر گونه القاب و عناوین و نشانهای افتخار از انگلیسیها منع کرد.
ایام محرم و عاشورا و حتی ماه صفر مورد تعظیم و احترام اغلب مسلمانان اندونزی اعم از شیعه و سنی است. آنان نام محرم را «سورا» می نامند و ماه محرم و صفر به ماه حسن و حسین (ع) مشهود است.
از سالها قبل سادات و شیعیانی که به فیلیپین بخصوص «صولو» رفته اند نقش مهمی در گسترش و اقتدار شیعه داشته و مراسم عاشورا را در دهۀ اول محرم برگزار می کند.
در تایلند بسیاری از مردم تحت تأثیر گروهی از تجار ایرانی به رهبری شیخ احمدقمی، به اسلام و تشیع روی آورده در ایا محرم به تعزیه و عزاداری می پردازند.
بیش از 70% مردم جمهوری آذربایجان شیعه هستند و بقای اسلام در این کشور را در برابر سلطۀ لنین و استالین مرهون مراسم عاشورا می دانند.
در مصر، مسجد رأس الحسین مهمترین زیارتگاه مصریان است و برای تولد امام حسین (ع) سه روز جشن رسمی و با شکوه برپا می شود. مصریان در روز عاشورا به عزاداری می پردازند و یاد شهدا را گرامی می دارند .
در قرن چهارم، مذهب شیعه تا آفریقای شرقی هم رفت، در سومالی مساجدی به دست شیعیان ایران بنا گردید. و در بورندی تجار پاکستانی به نشر شیعه پرداختند و زیبا ترین مسجد را بنا کردند . ایشان مراسم عاشورا را در ماه محرم، با شکوه فراوان برگزار می کنند.
در الجزایر عاشورا جزو تعطیلات رسمی است و دست سفید فاطمۀ زهرا(س) بر بالای آرم و نشان ملی الجزایر به نشانۀ ارکان پنجگانه اسلام، یادگاری از نفوذ شیعیان در این سرزمین است.
بیشتر مسلمانان آلبانی شیعه هستند و دیوان شعرای نامی این دیار دربارۀ وقایع عاشورا جزو شاهکارهای ادبی آلبانی است. شعرای آلبانی با الهام از عاشورا، سرزمین آلبانی را به کربلایی در اروپا تبدیل کرده و جنبشهای آزادیخواهی نیرومندی را پدید آورده اند.
مسئلۀ عزاداری برسالارشهیدان حسین بن علی(ع) از صدراسلام تا کنون و درمیان مسلمانان و شیعیان و حتی پیروان دیگرمکاتب ادامه دارد و علیرغم ممانعت دشمنان اسلام و اهل بیت با برگزاری شعائرحسینی، شیعیان بر اقامه آن اصرار داشته و درقالبهای گوناگونی آن را برپا داشته اند.
درعین حال فقها و علمای اسلام در طول تاریخ درعین تأکید براصل عزاداری آن امام بزرگوار، مواظبت داشتند تا این گونه محافل و مجالس معنوی و سیاسی به پیرایه ها و انحرافات آلوده نگردد.
علما و مصلحان بزرگ از جمله امام خمینی (س) نقش بسزایی در احیای تعالیم این مکتب عاشورایی– که یک الگوی تمام عیار برای همۀ آزادگان جهان می باشد - دارند.
ایشان مردم را به اقامه مجالس عزاداری و روضه خوانی و ترک اعمالی که موجب وهن مذهب می باشد، تشویق می کرد. تا درعین حالی که درمجالس سوگواری، فضائل و مناقب آن بزرگواران گفته می شود، به بیان عزمتها، حماسه ها، مردانگیها، فداکاریها و هزاران فضائل دیگرنیز پرداخته شود. زیرا که نهضت عاشورا باید الهام بخش ملتها در راه مبارزه با ظلم و ظالم باشد.
یکی ازویژگیهای حضرت امام احیای بعد سیاسی فرهنگ عاشورا در قالب مرثیه خوانی و عزاداری بود که در عین تأکید براصل عزاداری، انجام این گونه اعمال را به صورت تظاهرات و راهپیمایی و اعلان برائت ازشرک و ظلم و تبری از ظالمان و فاسقان توصیه می نمودند.
اسوه های کربلا برترین نمونه های فراگیری در کارنامۀ تاریخ شهادت و شهیدان، در تمامی دوره های اسلام بودند. آری چنین بود که شاید اگر حسین (ع) نبود، این عظمت نصیب ملت ایران نمی شد و ندای الله اکبر اسلام ناب، با این وسعت، فراگیر نمی گشت. شاید اگر حسین(ع) نبود تا مظلومیت را به دنیای امروز نمایان سازد، امروز کسی لب به سخن گفتن از آزادی و رهایی از ذلت نمی گشود. شاید اگر حسین (ع) نبود تا مرز اسلام ناب محمدی (ص) و اسلام یزیدی را به روشنی سپیده پدیدار کند، امروز امام راحل نمی توانست علم اسلام ناب احمدی (ص) را در برابر اسلام آمریکایی، تا هفت آسمان عشق بلند کند. شاید اگر حسین (ع) نبود تا پرچم اسلام را تا آخرین پلۀ هستی بالا ببرد، امروز پرچمهای مشکی«یا حسین» جامۀ دیوارهای شهر نمی شدند. شاید اگر حسین (ع) نبود تا بیرق توحید را به دست علمداری با وقار و با وفا چون ابوالفضل العباس( ع) دهد، امروز تماشای علمداران وفادار و وفاداران علمدار ممکن نبود.
فرزندان این مرز و بوم با اسوه قرار دادن الگوهای عاشورا، در وادی حق و حقیقت و در مبارزه با ظلم و ستم و دفاع از حقوق ملت مظلوم ایران از جمله هشت سال دفاع مقدس، با افتخار شهادت را برگزیدند.
شهید عاشق خداست و خداوند عاشق شهید. در هنگام سخاوت، یکی مالش را می دهد، یکی کارش را، دیگری مقامش را، اما آنکه جانش را بخشید، سخی ترین مردم است.
شهید داستانی فرامنطقی دارد، منطقی آمیخته با عشق و اصلاح، از این است که حتی خاک قتلگاه شهید ارزش می یابد و سجده گاه نماز می گردد.
شهید جاودانه است و عامل اصلی حماسه های جاوید. عاملی که می تواند خطرناکترین و وحشتناکترین سلاحهای عصر ما را در هم بشکند.
الگوی شهید، فرماندۀ انقلاب خون، سیدالشهدا(ع) است. زیرا انگیزۀ امام(ع) نه جاه طلبی بود و نه خودخواهی، بلکه او مردم خواه بود و به اصلاح آنان می اندیشید.
پس از شهید، خون او و حماسۀ او باید نسل اندر نسل جریان یابد، به جامعه حیات بخشد و صبر و استقامت را به آنها ارزانی دارد و جامعه ای نمونه، مستقل و رشد یافته به وجود آورد.
منبع: چکیده مقالات دومین کنگره بین الملی امام خمینی (س) و فرهنگ عاشورا