فصل سوم: مرتبۀ اقدام و انکار عملی
مرحله سوم و حکم انتقال به آن
اگر بداند یا اطمینان داشته باشد که مقصود با دو مرتبه گذشته حاصل نمی شود، انتقال به مرحله سوم واجب است؛ و مرتبه سوم عبارت است از: اعمال قدرت با رعایت مراحل مختلف شدت و ضعف.(383)
* * *
حکم مانع شدن بین فاعل و منکر
اگر برای او ممکن باشد که بین فاعل و بین منکر مانع شود، اکتفا به آن لازم است در صورتی که این مانع شدن نسبت به درجات دیگر محذور کمتری داشته باشد.(384)
* * *
حکم تصرف در فاعل و ابزار او
اگر فاصله و مانع ایجاد کردن بین فاعل و منکر، متوقف بر تصرفی در فاعل یا وسیله کار او باشد، مانند اینکه متوقف برگرفتن دست او، و کنار زدن او، یا تصرف در ظرف شراب او، یا کارد او و امثال
[[page 207]]
آن باشد جایز، بلکه واجب است.(385)
* * *
حکم ورود در خانه و ملک
اگر از بین بردن منکر، متوقف بر داخل شدن در خانه او، یا ملک او، و تصرف در اموال او، مثل فرش و رختخواب او باشد، در صورتی که منکر از امور مهمی باشد که شارع به هیچ وجه راضی به خلاف آن نیست، مثل قتل نفس محترمه، جایز است؛ اما در غیر آن مورد اشکال است هر چند بعضی مراتب ذکر شده در مورد بعضی از منکرات بعید نیست.(386)
* * *
حکم وارد کردن زیان به فاعل منکر
اگر دفع منکر منجر به وارد کردن ضرری بر فاعل شود، مانند شکستن کاسه یا کارد او به طوری که این ضرر وارد کردن، از لوازم دفع منکر باشد، بعید نیست ضمان در کار نباشد، و اگر از جانب مرتکب ضرری به امر و نهی کننده رسید، ضامن است و معصیت کار نیز هست.(387)
* * *
وجود ضمان در موارد غیر لازم
اگر شیشه ای را که در آن شراب است و یا صندوقی را که در آن وسایل قمار است بشکند، ولی شکستن آنها از لوازم دفع منکر نباشد؛ یعنی می توانست بدون آن نیز از منکر جلوگیری کند، ضامن است و کار حرام مرتکب شده است.(388)
[[page 208]]
حکم تعدی و ضمان
اگر از مقدار لازم تجاوز کرد و به مقداری که در دفع منکر کافی است، اکتفا نکرد و منجر به ضرر فاعل شد، ضامن است؛ به واسطۀ تعدی، مرتکب حرام هم شده است.(389)
* * *
حکم زندانی کردن فاعل منکر
اگر جلوگیری و فاصله ایجاد کردن بین فاعل و گناه متوقف بر زندانی کردن او یا جلوگیری او از خروج از منزل باشد، جایز است، بلکه واجب است با مراعات مراحل مختلف که ابتدا از آسانترین مرحله شروع شود، اما اذیت کردن و تنگ گرفتن زندگی بر او، جایز نیست.(390)
* * *
سختگیری بر فاعل منکر
اگر مطلوب جز با ایجاد حرج و تنگ گرفتن بر او حاصل نشود، ظاهر آن است که جایز است؛ بلکه واجب است با مراعات مراحل شدت و ضعف.(391)
* * *
حکم تنبیه و اجازه از فقیه
اگر هدف جز با کتک زدن و آسیب رساندن حاصل نشود، ظاهراً جواز آن دو است با مراعات مراحل گفته شده، و سزاوار است در این جهت از فقیه جامع الشرایط اجازه بگیرد؛ بلکه در مورد حبس و ایجاد حرج بر او و نحو آن نیز، اجازه گرفتن مطلوب است.(392)
[[page 209]]
حکم جرح و قتل
اگر انکار موجب جراحت یا کشته شدن شود، جز با اجازۀ امام ـ علیه السلام ـ بنابر اقوی جایز نیست و در این زمان (غیبت) فقیه جامع الشرایط با وجود شرایط، جانشین امام خواهد بود.(393)
* * *
حکم نهی منکر در موارد مهم
اگر منکر از چیزهایی باشد که شارع به هیچ نحو به وجود آن راضی نیست مانند قتل نفس محترمه، دفع منکر جایز، بلکه واجب است حتی اگر منجر به مجروح یا کشته شدن فاعل شود و به همین جهت دفاع از نفس محترمه با مجروح کردن یا کشتن فاعل اگر راه دیگری وجود نداشته باشد، واجب است و اجازه گرفتن از امام و فقیه جامع الشرایط لازم نیست؛ لذا اگر شخصی به قصد کشتن دیگری بر او هجوم کرد، دفع او با ایمن بودن از فساد، هر چند به کشتن او منجر شود، واجب است و در این صورت بر قاتل چیزی نیست.(394)
* * *
رعایت مرتبه جرح و قتل در جلوگیری از منکر
اگر دفع و جلوگیری از منکر با مجروح کردن ممکن باشد، تعدی به قتل جایز نیست و در ایراد جراحت باید مراعات مراتب را بنماید (از کمترین مرتبه شروع کند تا احتیاج به مراحل بالاتر پیدا شود) و اگر تعدی کرد ضامن است، چنانچه اگر از جانب فاعل منکر بر او جراحتی وارد شد، فاعل ضامن است و اگر او را کشت قصاص خواهد شد.(395)
[[page 210]]