سخنرانی [در جمع اعضای سمینار نهضت سوادآموزی (همراهی آموزش با تربیت)]
زمان: 6 دی 1359/ 19 صفر 1401
مکان: تهران، جماران
موضوع: اهمیت علم و دانش در اسلام و لزوم همراهی آموزش با تربیت
حضار: مسئولان نهضت سوادآموزی سراسر کشور و شرکت کنندگان در سمینار نهضت سوادآموزی
بسم الله الرحمن الرحیم
تبدیل کردن مسلسلها به قلمها
از آقایان تشکر می کنم که در این هوا و محل ضیق مجتمع شدند تا بعض صحبت ها را بکنند و بکنیم. آقایان که حالا آمدند پیش من، از اینکه در این سال آن طوری که باید مردم اقبال کنند و وسایل فراهم باشد برای نهضت سوادآموزی نشده است، ولی امیدوارم که بعد بشود. البته هر کاری که انسان شروع می کند ابتدای شروع یک اموری پیش می آید که پیش بینی نشده است، و یک احتیاجاتی است که در وقتی که مشغول به خدمت هستند احساس می شود. و من امیدوارم که از این به بعد هم ملت ما و هم دولت اهتمام داشته باشند که این امر حیاتی انجام بگیرد. در این تابلویی که آقایان آوردند نوشته اند که اگر چه بشود قلم هایمان را به مسلسل تبدیل می کنیم. ما امیدواریم که بشر به رشدی برسد که مسلسل ها را به قلم تبدیل کند. آن قدری که قلم و بیان به خدمت بشر بوده است مسلسل ها نبوده اند. مسلسل ها غالباً در خدمت ابرقدرتها بوده اند و برای تباهی بشر بوده اند. و اسلام هم که امر فرموده است به اینکه جهاد بکنند و دفاع بکنند و البته محتاج به همه ابزار جنگی است. اساس بر این است که دفاع از حق بکنند و حق را و علم را جانشین مسلسل بکنند. قلم و علم و بیان است که می تواند بشر را بسازد، نه مسلسل و نه سایر قوای تخریب کننده. مسلسل ها هم و همه آلات حربی هم در سایه علم تحقق پیدا کردند. منتها گاهی مسلسل ها و سایر ابزار باصطلاح تمدن را اشخاصی ایجاد کرده اند که موجب تخریب بلاد و عباد شده است. و گاهی اشخاصی ایجاد کرده اند که موجب تأیید انسان و ساختن انسان و آرامش در بین انسانها بوده است و در این خدمت بوده است. شما کوشش کنید که با بیان و قلم مسلسل ها را کنار بگذارید و میدان را به قلم ها و به علم ها و به دانش ها واگذار کنید.
بشر تا در سایه مسلسل و توپ و تانک می خواهد ادامه حیات بدهد، نمی تواند انسان باشد، نمی تواند به مقاصد انسانی برسد. آن وقتی مردم به مقاصد اسلامی و انسانی می رسند و به کمال دانش و علم می رسند که قلم ها بر مسلسل ها غلبه کند، و دانش ها در بین بشر به آنجا برسد که مسلسل ها را کنار بگذارد، و میدان، میدان قلم باشد، میدان علم باشد. ملاک ارزش افعال و غایات آنها در قرآن کریم وقتی که ظاهراً اوّل آیه ای که بر پیغمبر اکرم وارد شده است، هم قرائت را توصیه کرده است، هم آن جهتی را که باید قرائت در خدمت او باشد و علم در خدمت او باشد بیان فرموده است؛ فرموده است: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ قرائت مطلقاً، علم مطلقاً، دانش مطلقاً مطلوب نیست. چه بسا دانشی که بر ضد انسانیت انسان و بر ضد کرامت انسان است، لکن دانشی که جهت داشته باشد، برای خدمت بشر باشد، به اسم ربّ باشد، توجه به ربوبیّت الهی داشته باشد، توجه به اسم خدا داشته باشد، آن قرائت و آن علم و آن مسلسل همه شان در خدمت انسان اند. عمده آن جهت و غایاتی است که در افعال انسان و در آلاتی که انسان درست می کند، و در علم و دانش و سایر چیزهایی که افعال انسان است، آن چیزی را که جهت می دهد آن غایات است. آن چیزهایی است که برای آن چیزها قلم ها وجود پیدا کرده است، مسلسل ها وجود پیدا کرده است، علم و دانش وجود پیدا کرده است. اگر غایات و مقاصد و آن چیزهایی که برای او اینها وجود پیدا کرده است، الهی باشد، هم قلم و هم مسلسل و هم علم و دانش و هم هر عملی ارزش پیدا می کنند؛ ارزش الهی. ارزش قلم به غایتی است که برای او قلم زده می شود. ارزش مسلسل هم به غایتی است که برای او مسلسل کشیده می شود. اگر این ارزش غایی نباشد و اگر آن مقصد، مقصد انسانی و الهی نباشد، نه مسلسل آلتی است که به درد بخورد و نه قلم. و خطر قلم بیشتر از مسلسل است. و خطر بیان بیشتر از توپ و تانک است. و خطر علم بیشتر از همه اینهاست. لکن اگر به خدمت خلق باشد و به دستور انسان باشد و در خدمت انسان باشد و در خدمت خدای تبارک و تعالی باشد، تمام اینها ارزش پیدا می کند. مسلسل هم همچون قلم می شود، قلم هم همچون مسلسل.
لزوم الهی بودن غایات افعال
باید بشر به فکر این باشد که آن چیزهایی که مقصد است و برای تربیت انسان است، برای آموزش انسان است، برای تعلیم انسان است، جهت به آن بدهد. چنانچه دانشگاهها جهت به آن داده نشود، همان دانشگاههایی می شود که در بین بشر هست، و از همان دانشگاهها قوای مخرّبه بیرون می آید. و اگر جهت به آن داده بشود، دانشگاهها کاری می کنند که مسلسل ها نمی تواند بکند. خدمتی می توانند به بشر بکنند که هیچ کس دیگر نمی تواند این قدر خدمت بکند. عمده آن جهتی که طرف آن جهت رفته می شود. و قرآن این را فرموده است: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذی خَلَقَ قرائت کن نه قرائت مطلق. بیاموز، نه آموزش مطلق. علم تحصیل کن، نه علم مطلق و تحصیل مطلق؛ علم جهت دار، آموزش جهتدار. جهت، اسم ربّ است، توجه به خداست، برای خدا و برای خلق خدا. قلم ها اگر در دنیا برای خدا و برای خلق خدا به کار بیفتند مسلسل ها کنار می رود. و اگر برای خدا و برای خلق خدا نباشد، مسلسل ساز می شود. ابزار کوبنده انسان با دست قلمدارها و دست علمایی که در همه دانشگاه ها هستند، با دست آنها وجود پیدا کرده است. و همه ترقیات بشر هم با دست علما و بیان و قلم علما وجود پیدا کرده است. کوشش کنید که در این آموزشی که به مردم می دهید جهت دار باشد. در کلاس هایی که جوان ها یا سالخوردگان برای آموزش می آیند، همان طوری که سواد را به آنها یاد می دهید، و همان طوری که نوشتن و خواندن را بر آنها یاد می دهید، جهت هم به آن بدهید که برای خدا بخوانند و برای خدا بنویسند. برای خدمت به خلق و برای خدمت به خدا و برای خدمت به اسلام.
ضرورت توأم بودن آموزش با پرورش
باید آموزش و پرورش مردم توأم باشد. پرورش، پرورش انسانی، پرورشی که به درد انسان برسد، آموزشی که برای انسان باشد، جهت دار باشد، اسم ربّ در آن باشد، توجه به خدا باشد. باید تمام کلاس هایی که در سرتاسر کشور- ان شاء الله- وجود پیدا می کند، و شما آقایان و کسان دیگری که در خدمت یک همچو امر بزرگی هستید و متکفّل یک همچو عبادت بزرگی هستید، توجه داشته باشید که آموزگاران را جهت به آنها بدهید، توجه به خدا بدهید، علمشان برای خدا باشد، برای اطاعت خدا. خدای تبارک و تعالی علم را یکی از عبادات بزرگ قرار داده است چنانچه جهت داشته باشد. جهت هم همان است که اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ. در هیچ ملتی مثل ملت اسلام از علم توصیف نکرده است. قرآن کریم در جاهای زیاد از علم و از عالِم و توجه به علم توصیف فرموده است. و در کم جایی از آهن صحبت کرده است. آنجا هم که از آهن صحبت می کند منافع ناس در نظر گرفته شده است: وَ انْزَلْنَا الْحَدیدَ فیهِ بَأسٌ شَدیدٌ بأس شدید دارد و منافع برای ناس. اگر منافع برای ناس نداشته باشد و در خدمت ابرقدرت هایی که می بینید [بوده ] باشد، آهن هیچ ارزش ندارد. و اگر آهن در خدمت نفع مردم باشد، منافع مردم باشد، ارزشش بسیار زیاد است. همان طوری که قلم ارزش دارد، آهن هم ارزش دارد و همه چیز ارزش دارد. ارزش همه چیز به آن چیزی است که برای او، انسان [عمل ] می کند. نماز هم که انسان می خواند ارزشش به آن نیتی است که به آن نیت وارد نماز می شود. ای چه بسا نمازگزارانی که نمازشان در جهنم وارد می شود؛ و آن وقتی است که ارائه بخواهند بدهند به مردم. و چه بسا ارتشی هایی که برای خدا عمل می کنند، سربازهایی که برای خدا عمل می کنند، پاسدارانی که برای خدا خدمت می کنند، ارزش آنها از نماز هم بیشتر است. ارزش مسلسل آنها از قلم هم در آن وقت بیشتر خواهد شد. توجه کنید که آموزش بدهید و در ضمن آموزش تربیت کنید.
بِاسْمِ رَبِّکَ اختصاص این اسم که ربّ است برای اینکه توجه به تربیت را بدهد به مردم که باید قرائت کنید. و با اسم ربّ برای تربیت بشر قرائت کنید. قلم به دست بگیرند برای تربیت بشر. آن قدری که بشر از قلم های صحیح نفع برده است از چیزی دیگر نبرده است. و آن قدر که ضرر کشیده است، از چیزهای دیگر ضرر نبرده است. قلم ها و بیان ها با مغزهای مردم رابطه دارند. اگر قلم ها و بیان ها و علم ها و تعلیم ها و آموزش ها برای خدا باشد، مغزها را الهی تربیت می کنند. و اگر بر خلاف این باشد، مغزها، مغزهای غرورمند، مغزهای طاغوتی از آن پیدا می شود.
لزوم سوادآموزی اقشار بی سواد
من از همه ملت ایران می خواهم که در این امر بزرگ و این امر حیاتی کمک کنند. در روستاها که آقایان می روند اقبال کنند کسانی که سواد ندارند، وارد بشوند برای سوادآموزی. طَلَبُ الْعِلْمِ فَریضَةٌ خدای تبارک و تعالی به وسیله نبی اکرم فرموده است بنا بر این حدیث، که طلب علم فریضه است. و در بعض از روایات فَریضَةٌ عَلی کُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ برای همه زن ها و مردها فریضه است. با علم است که انسان می تواند تأمین سعادت دنیا و آخرت را بکند. با آموزش است که انسان می تواند تربیت کند جوانها را به طوری که مصالح دنیا و آخرت خودشان را خودشان حفظ کنند. اگر کشور ما علم را بیاموزد، ادب بیاموزد، جهتیابی علم و عمل را بیاموزد، هیچ قدرتی نمی تواند بر او حکومت کند.
جهالت مردم؛ گرفتاری بزرگ ما در طول تاریخ
تمام گرفتاری هایی که ما در این طول مدت تاریخ داشتیم بهره برداری از جهالت مردم بوده است. جهالت مردم را آلت دست قرار دادند و بر خلاف مصالح خودشان تجهیز کردند. اگر علم داشتند؛ علم جهت دار داشتند، ممکن نبود که مخرّبین بتوانند آنها را به یک جهتی که بر خلاف آن مسیری است که مسیر خود ملت است تجهیز کنند. علم و سواد است با آن جهتی که باید به او توجه کرد، که می تواند ملت را از همه گرفتاریها نجات بدهد. و نمی توانند کسانی که می خواهند این نهضت را، این نهضت اسلامی را به خلل برسانند، و نمی توانند ببینند که اسلام در این مملکت پیاده دارد می شود. این علم است که می تواند جلوی این فسادها را بگیرد. اگر ملت ما علم را، آن علم جهت دار را یاد بگیرند، تربیت بشوند، در مقابل علم، در پهلویِ علم هم تربیت باشد؛ تربیت دینی، تربیت الهی، تربیت انسانی و هم علم، اگر این دو حربه در دست شما باشد، کسی نمی تواند به شما تعدّی کند، کسی نمی تواند استبداد را برگرداند. و اگر این علم نباشد مردم را توجیه می کنند به جایی که باز هم آن مسائل سابق برگردد، و آن استبداد سابق و آن وابستگی های سابق.
شما سوادآموزان در تمام کشور بدانید که یک خدمتی دارید به این انسان می کنید که بالاترین خدمت هاست. و روستاییان و سایر قشرهای بیسواد بدانند که این خدمت، خدمتی است که باید آنها به جان ودل قبول کنند. و این طور که گمان کنند ما نمی توانیم، این طور نیست. هر انسانی می تواند سوادآموزی کند و می تواند انسان بشود. علم از مَهْد تا لَحَد است. از بچگی تا نزدیک مردن. دنیا باید با علم و با علم جهت دار اداره بشود. پیرمرد و پیرزن هم می توانند آموزش ببینند، می توانند تحصیل کنند، مأیوس از خودشان نباشند. جوانها، پیرها، بچه ها، روستایی ها، شهری ها همه باید کمک کنند و این امر مهمی [است] که تمدن شما، اسلام شما، انسانیت شما و همه چیز شما تابع اوست و بسته به اوست، تربیت کنید اینها را. و همه چیز بسته به اوست. همه باید کمک کنند، و همه با هم- ان شاء الله - سال دیگر اگر من باشم ببینم که سوادآموزی به طور چشمگیری پیش رفته است. و اگر نباشم، خود شما ببینید. خداوند - ان شاء الله - به همه شما توفیق بدهد و به همه ملت ما توفیق بدهد که هم علم را یاد بگیرند و هم جهت علم را و هم مسلسل را برای آرامش دنیا به دست بگیرند و هم تربیت نظامی را.
و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته
صحیفه امام، ج 13، ص: 447 - 453