بعد از واقعه ۱۵خرداد ۱۳۴۲ و اتفاقات پیش آمده، شاه با دستگیری امام و تعدادی دیگر از یاران نزدیک ایشان سعی در سرکوبی نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی داشت. با گذشت زمان شاه چاره ای جز آزادی امام برای خود ندید و به همین دلیل با ترفند تغییر دولت و معرفی کابینه جدید سعی نمود تا مسئولیت دستگیری ایشان و اتفاقات تلخ پیش آمده را به گردن دولت قبل بیاندازد و به این ترتیب خود را در روند حوادثی که بر مردم گذشت بی تقصیر جلوه دهد. از طرف دیگر دولت جدید برای ظاهرسازی درصدد روابط خود با روحانیون برآمد و به همین منظور امام را در ۱۵ فروردین ۴۳ به قم منتقل نمود.
نگاهی به آثار و پیامدهای آزادی و مراجعت امام خمینی به قم در اسناد ساواک نشان می دهد که عوامل ساواک با آگاهی از میزان محبوبیت امام اقداماتی را در کنترل توده مردم انجام داده اند. از جمله در سندی با تشکیل ستاد عملیاتی در شهربانی قم به رصد اوضاع و احوال و انجام پیش بینی های لازم پرداختند و همچنین نیروهایی از ارتش و شهربانی و گروهان تقویتی برای کنترل بیشتر شهر قم مستقر گردیدند.
اسناد دیگری نیز به واکنش مردم در روزهای منتهی به آزادی امام اشاره دارند مبنی بر اینکه تعدادی با شنیدن خبرهای آزادی امام به چاپ عکس ایشان پرداختند و در این بین عده ای تحت تعقیب و عده ای نیز دستگیر گردیدند.
همچنین در اسنادی دیگر از ساواک به شرایط و اوضاع شهرهای دیگر بعد از شنیدن خبر آزادی و مراجعت ایشان به شهر قم اشاره شده است از جمله اینکه در برخی شهرها با نصب پرچم از این خبر استقبال نمودند، خبر این فعالیت ها و درخواست تکلیف از سوی ساواک شهرستان ها در گزارشات و اسناد ساواک انعکاس پیدا کرده است. نمونه ای از این گزارشات از اسناد به دست آمده از ساواک اصفهان، محلات، همدان، ساری، قزوین، آبادان و تهران موجود می باشد.
همچنین در این اسناد به گزارش اعلامیه ها و تلگراف ها و سخنرانی هایی که از طرف شخصیت ها و روحانیون در خصوص آزادی امام خمینی صادر شده اشاره شده است.
گفتنی است در اسناد مورد اشاره به اشتیاق فراوان مردم برای مسافرت به قم و دیدار با امام خمینی پس از آزادی و مراجعت ایشان اشاره شده است. بر اساس یکی از اسناد ساواک، عده زیادی از مردم تهران و شهرستان ها برای زیارت و دیدار امام خمینی به شهرستان قم مسافرت کرده اند و کثرت مسافران به قدری بوده که بلیط اتوبوس تا ۳۰۰ ریال به فروش رفته و شرکت واحد ناچار شده اتوبوس های دیگری در خط قم به کار گیرد و همچنین گاراژهای مسافربری بلیط های خود را پیش فروش کرده اند به طوری که در گزاش مأمور ساواک آمده احتمال می رفته چندین هزار نفر از سیار شهرها مثل آذربایجان، گیلان و مازندران دست به مسافرت زده و خود را به قم برسانند.
از همه این اسناد و نوع روایتگری و گزارش دهی مأموران امنیتی ساواک چنین برمی آید که دستگیری امام با هدف سرکوب و فروکش کردن نهضت، با شکست مواجه شده و نام و یاد امام در راه مبارزه با استبداد و استکبار در جامعه گسترشی بیشتر و عمقی ژرف تر پیدا کرده است، گواه و شاهد این مدعا سخنرانی های بی واهمه امام بعد از آزادی شان است و این خود مؤیدی است بر عزم و اراده استوار ایشان در راه مبارزه.
منبع: ر.ک: سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک؛ ج ۲، ص ۴۱۳ - ۴۴۰